صد سال جنبش زنان در ایران · گفت‌وگویی با آنا وانزان، پژوهشگر ایتالیایی
۱۳۸۶ مهر ۱۹, پنجشنبه
پایان‌نامه دوره فوق لیسانس آنا وانزان در دانشگاه نیویورک نیز درباره زنان قاجار به ویژه خاطرات تاج السلطان دختر ناصرالدین شاه است. این پژوهشگر ایتالیایی تا کنون چندین کتاب از داستان‌های زنان نویسنده ایرانی از جمله گلی ترقی، شهرنوش پارسی پور، فرخنده آقایی و ناهید طباطبایی نیز به ایتالیایی ترجمه کرده است.
وانزان همچنین یکی از سخنرانان کنفرانسی چندین روزه بود که به تازگی در شهر ونیز ایتالیا تحت عنوان «ایرانی که روایت می‌شود» برگزار گردید.
دویچه وله: آنا ونزان به عنوان محققی که درباره مسائل زنان در خاورمیانه به ویژه در ایران مطالعاتی کرده در ایتالیا شناخته شده است. برای رسیدن به این نقطه از کجا شروع کردید؟
آنا ونزان: پانزده سال پیش می‌توانستم بگویم که من شرق شناس هستم. زمانی که ادوارد سعید کتابی به نام شرق شناسی را چاپ کرد، فکر کردم نمی‌شود که یکبار دیگر کسی بگوید من شرق شناس هستم. ولی من در سی سال گذشته فقط درباره فرهنگ خاورمیانه کار کرده‌ام به ویژه درباره فرهنگ ایران. خیلی درباره تاریخ ایران مطالعه و پژوهش کرده‌ام. زمانی که در دانشگاه شهر ونیز بودم به این نتیجه رسیدم که علاقه من بیشتر به مطالعه روی زنان برمی‌گردد. در روزنامه‌ها و کتاب‌ها می‌خواندم و می‌دیدم که تصویر مردم غرب درباره زنان پر از پیش قضاوت‌هاست. فکر کردم که وظیفه من این است که تصویر دیگری درباره زنان ایران بدهم. مطالعه روی ادبیات معاصر ایران را شروع کردم. زنان نویسنده‌ای وجود داشتند که داستان‌های کوتاه، رمان و شعر نوشته بودند که بسیار خوب بود. شروع به ترجمه کردن این داستان‌ها و رمان‌ها از فارسی به ایتالیایی کردم و از ادبیات دوباره به رشته اصلی خودم تاریخ مخصوصا دوره قاجار برگشتم. برای اینکه به نظر من جنبش زنان در ایران در دوره قاجار شروع شد.
دویچه وله: چه ویژگی‌هایی درباره وضعیت زنان در دوران قاجار می‌بینید که بیشتر مطالعات خود را به این دوران متمرکز کرده‌اید؟
آنا ونزان: برای پایان نامه فوق لیسانسم که در شهر نیویورک گرفتم خاطرات تاج السلطانه را مطالعه و ترجمه کردم. به نظر من خاطرات تاج السلطانه یک نقطه مهم است، چرا که می‌توان فهمید در آخر قرن بیستم زنان در سیاست ایران بسیار نقش داشتند. یعنی خیلی بلد بودند که از اندرون قدرت داشته باشند. زنان درس می‌خواندند، زبان فرانسه و حتی موسیقی یاد می‌گرفتند. در اندرون زندگی می‌کردند ولی رابطه مهم با بیرون داشتند.
دویچه وله: کتابی دارید به نام «تاریخ حجاب» که نگاه ایتالیایی‌ها به زنان مسلمان را بررسی می‌کند. کنفرانس ونیز هم روی همین نکته تاکید دارد. چقدر نگاه ایتالیایی‌ها و یا حتی اروپایی‌ها به زنان جوامع مسلمان نگاه درست و منطبق با واقعیت است؟
آنا ونزان: به نظر من نمی‌توان گفت که همه زنان مسلمان وضعیت مشابهی دارند. زنان جوامع مسلمان خیلی با یکدیگر متفاوت هستند. وضعیت زنان در ایران خیلی جدا و دور از زنان مراکش یا زنان الجزایراست. یعنی خیلی با یکدیگر فرق دارند و باید با توجه به این مساله آنها را نگاه کرد. ایتالیایی‌ها خیلی این تفاوت‌ها را نمی‌دانند. به عنوان مثال وقتی به خارج سفر می‌کنند و به کشورهایی مانند ایران و یا ترکیه می‌روند خیلی سطحی نگاه می‌کنند و نگاه عمیقی به زندگانی مردم کشورهای شرقی ندارند. خبرنگاران هم همین مشکل را دارند یعنی نگاه سطحی دارند. وقتی یک مقاله درباره زنان مسلمان مثلا زنان ترکیه، ایران و یا مراکش می‌نویسند فقط درباره حجاب صحبت می‌کنند. به نظر من ما در ایتالیا اصلا نمی‌دانیم زنان در کشورهای مسلمان چگونه زندگی می‌کنند. اگر زنی از شوهرش کتک می‌خورد ما یک روزنامه را از این خبر پر می‌کنیم ولی اگر زنی یک نوبل به دست می‌گیرد خیلی کم به آن توجه می‌کنیم.
دویچه وله: در مقاله‌ای که به تازگی در مجله Genesis از شما به چاپ رسیده صد سال تاریخ جنبش زنان در ایران را بررسی می‌کنید. به نظر شما چه تفاوت‌هایی بین مبارزات زنان ایران برای احقاق حقوقشان با زنان ایتالیا و یا اروپا وجود دارد؟
آنا ونزان: زندگی زنان در ایران در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم خیلی با زندگی زنان ایتالیا فرق می‌کند. شاید به خاطر اینکه آن زمان مردم ایران زیر کنترل روسیه و انگلستان و بدتر آمریکایی‌ها بودند و زنان فکر می‌کردند که فمینیسم یک راه مهم برای آزادی خودشان است. درحالیکه در ایتالیا در این دوره تاریخی این جنبش را نداریم. و این نکته مسخره‌ای است که زنان در ایتالیا در چهل و پنجاه سال پیش بسیار برای آزادی خودشان مبارزه کردند و آزادی را پیدا کردند درحالیکه زنان ایران برعکس مثل اینکه در میان راه ماندند. یعنی صد سال پیش خیلی جلوتر از حالا بودند. البته الان فهمیده‌اند که برای آزادی باید دوباره خیلی کار کنند و به همین دلیل دوباره شروع کرده‌اند که NGO و سازمان‌های فمینیستی تشکیل داده‌اند.
دویچه وله: شما معتقدید زنان در ایران مبارزه برای به دست آوردن حقوقشان را خیلی زودتر از زنان در اروپا شروع کردند. چه معضلی در جنبش‌ها در ایران برای دستیابی به حقوق زن وجود دارد که زنان ایران هنوز به حقوقی که سال‌هاست برای آن مبارزه می‌کنند نرسیده‌اند؟
آنا ونزان: حتما وضعیت سیاسی در ایران و درایتالیا و یا در اروپا به طور کلی در این سی یا چهل سال خیلی فرق می‌کند. ولی به نظر من در حال حاضر زنان در اروپا خیلی آزادتر از زنان در ایران هستند. البته من خیلی ایراد می‌گیرم که هر روز از این آزادی مقداری دور می‌شوند و نمی‌فهمند که باید مبارزه کنند. چرا که تصویر خودشان همیشه لخت در تبلیغات دیده می‌شود یعنی زنان باید بفهمند که آن چیزهایی که در دست دارند هنوز در خطر است. برعکس زنان ایران که خیلی مبارزه کردند در اول قرن بیستم ولی بعد مثل اینکه دریخچال گذاشته شدند. الان باید دوباره مبارزه کنند و به نظر من آنها ارزش آزادی را خیلی خوب می‌شناسند ولی متاسفانه درجنبش‌های خودشان خیلی اختلاف نظر است یعنی اتحادی تا کنون پیدا نکرده‌اند و باید اتحاد پیدا کنند اگرنه جنگی است که نمی‌توانند آن را ببرند.
دویچه وله: علیرغم تلاش‌های گسترده جنبش‌های زنان در ایران به ویژه در سال‌های اخیر دولت ایران به تازگی لایحه‌ای را به نام لایحه خانواده به مجلس برده است که در آن به صراحت به مردانی که توانایی مالی داشته باشند این اجازه را می‌دهد بدون اجازه از همسر اولشان زن دیگری اختیار کنند، این لایحه را چطور بررسی می‌کنید؟
آنا وانزان: زنان ایران نصف جمعیت این کشور و یا حتی بیشتر آن را تشکیل می‌دهند. به نظر من از زنان می‌ترسند و این را فهمیده‌اند که هر چه سعی می‌کنند زنان را بیشتر در خانه و داخل خانواده بگذارند زنان بیشتر بیرون می‌آیند. اگر شما در کتابفروشی‌های تهران بروی می‌بینی که بیشتر کتاب‌های ادبیات از زنان است تا مردان. زنان به علت اینکه در مجلس نیستند فعالیت سیاسی زیادی نمی‌کنند ولی اعتراض کردن و مبارزه کردن هم سیاست است و حکومت از این وضعیت می‌ترسد و سعی می‌کند هر روز چیزی پیدا کند که ضد زنان باشد. به نظر من زنان نشان دادند که می‌توانند این مبارزه را ببرند.
مصاحبه‌گر: مریم افشنگ (گزارشگر دویچه وله در رم)