"طرح جامع تهران" / گفتگو با دكتر احمد سعيدنيا
۱۳۸۵ تیر ۱۵, پنجشنبه
� شهرسازى پس از يك دوره طولانى كار تخصصى روى بافت و مسائل مناطق ۲۲ گانه تهران به طرحى راهبردى به نام ”طرح جامع تهران” رسيده‌اند و مشغول بررسى آن هستند.
تلاش كارشناسان در تهيه اين طرح اين بوده كه به مسایل شهر تهران با ديدى راهبردى در مقیاس شهر و منطقه پاسخ بدهد. دكتر سعيدنيا استاد شهرسازى دانشگاه تهران و از جمله هماهنگ كنندگان طرح ۲۲ گانه می‌گويد:
”مهمترین مسئله مهم فعلی شهر تهران توسعه شهر بطور عمودی و افقی و حمل و نقل و کارآیی زمین و تراکم ساختمانی است. اینها از موضوعاتی‌ست که سالهای زیادی هست تهران با آن درگیر است و راه‌حل‌هایش همه موردی و غیرجامع بوده است. ولی این طرح سعی می‌کند همه اینها را با همدیگر ببیند. در واقع همان طرح جامعی که در تمام دنیا بکار می‌رود. دیدگاه راهبردی یعنی به مسایل بلندمدت و استراتژیک شهر فکر می‌شود. یعنی به این فکر می‌کنند که تهران در آینده چقدر باید جمعیت داشته باشد، منابع کار و فعالیت چه باید باشد، عدالت اجتماعی چطور می‌شود در این شهر رعايت شود، چطوری می‌تواند پایتخت منطقه خاورمیانه خودش را بحساب بیاورد، یا چطور می‌تواند با اروپا یا با آسیا به نوعی ارتباط داشته باشد.”
جنبه مثبت اين طرح اين است كه پس از سالها اختلاف بین شهرداری تهران و وزارت مسکن بالاخره در سال ۱۳۸۱ توافقی بین وزارت مسکن و شهرداری بوجود آمد که امكان تهيه يك طرح مشترک را فراهم كرد.
دكتر سعيدنيا:
”این خودش یک موفقیت بزرگ بود، چون قبلا در ایران شهرداری را به رسمیت نمی‌شناختند و اهمیتی برای شورای شهر و شهرداری قائل نبودند و نظر آنها را اعمال نمی‌کردند. چنانچه طرح قبلی تهران توسط شهردار وقت که آقای کرباسچی بود پذیرفته نشد و یک جنجالی سیاسی شد. ولی خوشبختانه این موافقت امروز صورت گرفته و الان شهرداری تهران و وزارت مسکن با همدیگر دارند طرح را پیش می‌برند.”
اما او به دو نكته مهم ديگر نيز در رابطه با ”طرح جامع تهران” اشاره و از آنها به عنوان يك موفقيت ياد می‌كند:
”این طرح از پایین به بالا دارد تهیه می‌شود. به این معنی که تهران ۲۲ منطقه شهرداری دارد و هر منطقه برای خودش مسایل ويژه خودش را دارد. فرض بگیریم، شیمران برای خودش یک منطقه است و شهر ری هم برای خودش یک منطقه است. اینها در واقع شهرهایی هستند که به یک منطقه نامیده می‌شوند. برای این ۲۲منطقه طرح تهیه شده است، طرح‌های خیلی کلی تحت عنوان «الگوی توسعه منطقه» و بعد این ایده‌ها و این الگوها با همدیگر بصورت یک طرح جامع و یکپارچه انتگره شده یا تلفیق شده است. و این یک موفقیت بزرگ است. به نظر من موفقیت خیلی بزرگی ست، چون از پایین به بالا طرح تهیه می‌شود و نه از بالا به پایین.”
و نكته ديگر اين است که براى اولين بار در تمام زمینه‌ها نظر کارشناسی خواسته شده.
”کارشناس‌های مختلف در مجامع، در سمینارها، در کارگاه‌ها شرکت كرده‌اند و راجع به این طرح اظهارنظر می‌کنند. اینها پشتوانه این طرح است و من امیدوارم طرحی باشد که دولت بتواند یا شهرداری بتواند مسایل تهران را دنبال بکند. منتها همچنان باید این پروسه هم‌اندیشی ادامه داشته باشد.”
عليرغم اين موفقيت بزرگ تا چه اندازه می‌توان به پشتوانه اجرايى طرح جامع تهران خوشبین بود و انتظار داشت كه به كمك آن حداقل بخشی از مشکلات شهر تهران شود؟
”اصولا نمی‌شود در ایران زیاد به طرح‌های شهرداری خوشبین بود، بخاطر اینکه اولین شرط اجرای یک طرح خوب این است که یک هماهنگی میان تمام نهادها و موسسات شهری صورت بگیرد. در ایران هماهنگی بسیار کار دشواری‌ست و بسادگی می‌شود گفت که ما بیشتر راجع به آن حرف می‌زنیم و کمتر عمل می‌کنیم. بنابراین، همین طرحی که من به آن اعتقاد دارم، مطمئن نیستم که در آینده هماهنگی‌های لازم صورت بگیرد.”
دومين ايرادى كه دكتر سعيدنيا به روش كار انجام شده می‌گيرد، شتابزدگى است كه سايه‌اش را بر تمامى طرح‌ها و برنامه می‌اندازد.
”ما در هرحال خصلت ایرانی‌مان شتابزدگی‌ست. همیشه می‌خواهیم خیلی سریع و فوری به یک نتیجه‌ای برسیم که در این طرح هم متاسفانه الان هست. یعنی همین هم با یک شتابزدگی تهیه شده است. هرچند ۳۰ مشاور شهرساز یا رشته‌های تخصصی مثل ترافیک و محیط زیست و بهداشت شهری و مسایل ایمنی و مدیریت در تهیه این طرح مشارکت دارند. خیلی انسان‌های والایی الان در این جریان مشغولند و شاید بتوانم بگویم، ۴۰۰ نفر کارشناس تراز اول الان در تهیه این طرح بطور وسیع هماهنگی لازم را دارند و باهم کار می‌کنند. معهذا شتابزدگی بزرگترین آفت این طرح است، ناهماهنگی آفت این طرح است. اما ما یک پیشنهادی کردیم و آن انجام شده. و آن این است که تا ۵سال این مشاورین در خدمت شهرداری باشند که مسایلی که در این طرح وجود دارد را مطرح کنند.”
به نظر او اصل هماهنگی مبتنی‌ست بر تفاهم و فهمیدن حرف همدیگر و شتابزدگى مانعى اين تفاهم است. دكتر سعيدنيا براى ملموس كردن اين روش ميگويد:
” دهها نهاد مختلف در تهران وجود دارد، این تفاهم و این توافق با همدیگر سر تصمیمات مختلف یکروز و در یک جلسه اتفاق نمی‌افتد. این امری دائمی و دنباله‌دار است. بنابراین در رابطه با این طرح باید قبول بکنیم که اگر توافق همدیگر را جلب نکنیم، تفاهم برقرار نشود بین شهرداری و این موسسات این طرح فهمیده نمی‌شود و اجرا نمی‌شود. یکموقعی قبل از انقلاب به آن می‌گفتند «شتاب توسعه» یا «شتاب عمران». آنقدر شتاب داشتیم که یک ساختمان را بدون فونداسيون می‌خواستيم بسازيم. الان دیده می‌شود که همان مرض همچنان وجود دارد.”
تهران شهر عظیمی‌ست و دارای نقش‌های متعدد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بسیار حساس. دكتر سعیدنیا با تاكيد بر لزوم خصلت راهبردی و استراتژیک طرح تهران است می‌گويد:
” نمی‌شود این طرح را بصورت یک طرح فیزیکالی طی کرد. هرچند جنبه فیزیکی‌اش هم مهم است و دیگران دارند تهیه می‌کنند، اما باید سیاست دولت، استراتژی دولت جمهوری اسلامی و شهرداری تهران و شورای شهر در مورد آینده تهران خیلی روشن باشد. من متاسفانه می‌بینم که این سیاست‌ها را بزحمت مجبور می‌شویم از دولت یا شهرداری دریافت کنیم. ما براى نقش این شهر و واقعیتی بنام جهانی‌شدن خیلی کم کار کرده‌ایم. من خطری که برای آینده تهران می‌بینیم اين است که خودش را برای جهانی‌شدن آماده نکند و همچنین بصورت یک شهر محلی باقی بماند، منتها با جمعیتی خیلی عظیم. این چیزی‌ست که من نگرانش هستم.”
با اين حال به نظر دكتر سعيدنيا همين که براى يك بار هم كه شده در اين زمينه اقدام کارشناسانه‌اى با دخالت و شرکت کمیته‌های مختلف متخصص صورت می‌گيرد حائز اهميت است.
”این اولین طرحی‌ست که الان با نظرخواهی کارشناسان دولتی و خصوصی، یعنی مشاورین فنی، دارد ارائه می‌شود و بطور کاملا آشکار در معرض افکار عمومی گذاشته شده و همه می‌توانند در موردش اظهارنظر و نقد بکنند. در واقع برای اولین در ایران دارد دوفکر جالب پیش می‌رود. یکی استراتژیک فکرمی‌کنند و دوم دمکراتیک فکر می‌کنند. منتها يك نوع دمکراسی به اصطلاح تکنوکراسی. چون مردم هنوز دخالتی در آن ندارند و دیگر اینکه از پایین به بالا فکر می‌کنند. و مبارزاتی که در این رابطه شده، تلاش‌هایی که صورت می‌گیرد که فشارها را از بالا کم کنند، این خیلی به نظر من برای ایران مهم است که در تهران دارد اتفاق می‌افتد.”
مريم انصارى