"عملیات والکوری"، بازتابنده‌ی واقعیتی تاریخی؟
۱۳۸۷ بهمن ۱, سه‌شنبه
در روز ۲۲ ژانویه (سوم بهمن)، نمایش فیلم عملیات والکوری در آلمان آغاز می‌شود. این فیلم پیش از این در سال ۲۰۰۸ میلادی در سینماهای آمریکا به روی پرده رفته بود.
فیلم عملیات والکوری روایتگر سوءقصد نافرجام علیه هیتلر در تاریخ ۲۰ ژوئیه‌‌ی سال ۱۹۴۴ است؛ سوءقصدی به سرکردگی یکی از فرماندهان ارتش آلمان به نام "کلاوس شنک فن اشتاوفن‌برگ" که نتیجه‌ی آن تنها چند خراش سطحی برای هیتلر بود. همان شب اشتاوفن‌برگ توسط نازیان دستگیر شد و با همراهان دیگرش در محل وزارت دفاع فعلی آلمان در برلین، تیرباران شد.
داستان عملیات والکوری آنقدر جذاب بوده است که تا به حال ۶ بار بر روی پرده‌ی سینما به نمایش در آمده و سهم هالیوود در این میان فیلم جدیدی به کارگردانی برایان سینگر با بازی تام کروز در نقش سرهنگ اشتاوفن‌برگ است.
شاید برای ژاپنی‌ها بازی تام کروز در نقش یک سامورایی در فیلم "آخرین سامورایی"، آن چنان بحث برانگیز نباشد، اما برای آلمانی‌ها قضیه تا اندازه‌ای متفاوت است، به ویژه زمانی که قرار است این ستاره‌ی هالیوودی در نقش اسطوره‌ی آلمانی‌ها ظاهر شود.
عضویت کروز در فرقه‌ی ساینتولوژی، یکی از دلایل اصلی مخالفت آلمانی‌ها به شمار می‌آمد و بسیاری از مورخان و صاحب‌نظران این کشور از دولت خواسته بودند تا اجازۀ فیلمبرداری در "بندلربلوک" را، یعنی همان جایی که اشتاوفن‌برگ و همدستانش تیرباران شدند، برای گروه فیلمسازی صادر نکند.
در همان زمان کارگردان نامدار آلمانی و برنده‌ی جایزه اسکار، فلوریان فن دونرسمارک به طرفداری از تام کروز برخاست و اعلام کرد که بازی این ستاره‌ی سینما می‌تواند «همانند نوری بر یک بخش از تاریخ سیاه آلمان باشد و از این طریق تصویر آلمان در خارج از مرزهای این کشور را بهبود ببخشد، کاری که تأثیرش از ده قهرمانی جام جهانی فوتبال هم بیشتر است.»
با این همه، این فیلم پرحاشیه در تمام محل‌های اصلی و تاریخی شهر برلین کلید خورد و این روزها می‌توان پوستر تبلیغاتی آن را در بیشتر خیابان‌های شهرهای آلمان دید.
بازار داغ انتقاد
بیشترین نگرانی مورخان، تحریف وقایع تاریخی در هنگام ساخت فیلم بوده تا بتوان هیجانی هر چه بیشتر به فیلم افزود، رسمی که هالیوود نشان داده به خوبی از پس اجرای آن بر می‌آید. این نگرانی چندان بی‌جا نبوده است و به نظر بسیاری، فیلم عملیات والکوری از لحاظ تاریخی دقیق نیست.
پیتر اشتاین‌باخ، تاریخ‌دان و رئیس موزه‌ی "مقاومت آلمان" در برلین، معتقد است: «آن چیزی که من می‌بینم، داستانی بدون محتواست که زمان ناسیونال سوسیالیسم و در واقع رایش سوم را تنها به عنوان یک پیش زمینه، دستمایه‌ی کار قرار داده است. یعنی دقیقا همان چیزی که ما از فیلم‌های آمریکایی می‌شناسیم.»
مقاله‌های پرشمار روزنامه‌های آلمانی در این روزها همگی بیانگر این موضوع هستند که این فیلم تنها یک ساخته‌ی پرخرج هالیوود به شمار می‌آید که به هیچ عنوان نمی‌توان آن را از لحاظ تاریخی مستند شمرد. اشتاین‌باخ بر این باور است که کارگردان و فیلم‌نامه‌نویسان، اشتاوفن‌برگ را بیش از اندازه بزرگ کرده‌اند و از او تصویری قهرمانانه همانند سوپرمن ساخته‌اند. او همچنین می‌افزاید که دست‌اندرکاران تهیه‌ی فیلم، کاملا به پیچیدگی مقاومت و ابعاد سیاسی آن بی‌اعتنا بوده‌اند.
اما عملیات والکوری موافقانی را هم داشته است. پیتر هوفمان، نویسنده‌ی زندگینامه‌ی اشتاوفن‌برگ می‌گوید که وقایع تاریخی به تصویر کشیده شده در این فیلم درست هستند و می‌توان دید که تمام افسران آلمانی "نازی" نبوده‌اند. وزیر فرهنگ آلمان هم تأکید می‌کند که «عملیات والکوری» توانسته آن بخش از تاریخ آلمان را که کمتر شناخته شده است، برای مخاطبان غیرآلمانی در سراسر جهان ملموس سازد.
یکی از موافقان نامدار این فیلم دختر اشتاوفن‌برگ است که در مصاحبه‌ای با شبکه‌ی دو تلویزیون آلمان گفته است: «من کاملا با روحیه‌ای انتقادپذیر به تماشای این فیلم رفتم و در پایان کاملا به طور مثبتی غافلگیر شدم. آنها واقعا برای ساختش زحمت کشیدند و نکته‌ی خوشایند برایم، حس احترامی بود که سازندگان برای تک تک شخصیت‌های فیلم قائل شده بودند.»
بااین همه، تب انتقادهای مثبت و منفی نسبت به این فیلم هنوز نخوابیده است و به طور قطع بار دیگر با حضور تام کروز در برلین بالا خواهد گرفت. کروز روز ۲۰ ژانویه ( ۱ بهمن) برای نخستین نمایش فیلم در آلمان قدم بر روی فرش‌های قرمز خواهد گذاشت.