غولى به نام آبله

نزديك به يك سوم مبتلايان به آبله در اروپا جان خود را از دست دادند‌‌. مرگ و مير ناشى از اين بيمارى از تعداد كشته‌شدگان تمام جنگها و بلاهايى طبيعى قرن هيجدهم بيشتر است. بسيارى از بيمارانى كه زنده ماندند براى تمام عمربينايى يا شنوايى خود را از دست دادند. زنها از روبنده استفاده مى‌كرند تا صورت آبله‌ روشده شان را بپوشانند. هيچ كس در امان نبود. فقير يا ثروتمند فرقى نمى‌كرد از موزارت آهنگساز مشهور اتريشی تا گوته و حتى امپراتريس ماريا ترزا.

ادوارد جنر پزشك انگليسى در يادداشتهاى خود مى‌نويسد: علم پزشكى هيچ راهى براى مقابله با اين غول وحشتناك نمى‌شناسد. مطب ادوارد جنر نيز مانند مطب تمامى پزشكان آن دوران هر روز مملو از بيماران مبتلا به آبله بود. جنر شروع به تحقيق و بررسى دقيق بر روى آبله و جمع آورى اطلاعات از بيماران كرد. او متوجه شد بيمارى تمامى افراد جامعه را در بر مى‌گيرد اما آمار مبتلايان به آبله در جمعيت روستايى كمتر است. روستاييان و به خصوص گاوداران كمتر به آبله مبتلا مى‌شدند. در حاليكه اغلب اين افراد قبلأ يكبار به ابله گاوى دچار شده‌‌ بودند. آبله گاوى در انسان با علائمى مانند تب خفيف و كمى التهاب پوست همراه است و بيمار به سرعت بهبود مى‌يابد.

ادوارد جنر حدس مى‌زد ابتلا به آبله گاوى سبب ايمنى اين افراد نسبت به آبله انسانى شده است. پس از مدتى تحقيق، جنر مطمئن شد كه حدس او درست است و تصميم گرفت براى اثبات نظريه خود دست به ازمايش خطرناكى بزند. ادوارد جنر چاقوى كوچك جراحى خود را با چرك آبله گاوى آلوده كرد و سپس بازوى جيمزفليپ پسربچه هشت‌ساله باغبانش را با چاقوى آلوده به چرك خراشيد. با ورود عامل بيماريزا پسرك مبتلا به آبله خفيف گاوى شد و به سرعت بهبود يافت. شش هفته بعد نويت مهمترين قسمت آزمايش فرا رسيد. اين بار جنر چرك آبله انسانى را به پسرك تزريق كرد. با وجود آنكه اين آزمايش با خطر مرگ همراه بود اما باغبان ادوارد جنر و خانواده او افتخار مى‌كرد كه بهترين پزشك منطقه پسر آنها را براى مهمترين آزمايش تاريخ پزشكى انتخاب كرده است.

اما بعد از تزريق چرك هيچ اثرى از ابتلا به ابله در پسرك ديده نشد. ادوارد جنر آزمايش خود را دو ماه بعد نيز تكرار كرد. اينبار نيز هيچ نشانه‌اى از بيمارى ديده نمى‌شود و بدين ترتيب درستى نظريه او را ثابت شد. جنر آزمايش خود را واكسن ناميد كه برگرفته از نام علمى آبله گاوى variolae vacciniae در زبان لاتين است. انشار نتيجه تحقيق او با سروصداى زيادى در سراسر اروپا همراه شد. علم پزشكى قرن هجدم پاسخ قانع كننده‌اى براى واكسيناسيون و نحوه عمل آن پيدا نمى‌كرد. اين توضيح صدسال بعد در برلين توسط اميل برينگ ارئه شد.” ورود عامل بيماريزاى خفيف به بدن سبب فعال شدن سيستم ايمنى مى‌شود و زمان حمله بيمارى به بدن سيستم ايمنى بيمارى را شناسايى مى‌كند و به سرعت آن را از بين مى‌برد“.

موسسه تحقيقاتى سلطنتى لندن نتيجه آزمايش ادوارد جنر را ارزشمند ارزيابى كرده و از اين پزشك دهكده حمايت كرد. در مدت زمان كوتاهى تمامى مراكز پزشكى دنيا خواستار ارتباط با جنر و دستيابى به نتايج تحقيقات او شدند. نتيجه تحقيقات جنر به زبانهاى مختلف دنيا ترجمه و منتشر شد. شش سال بعد از واكسينه شدن جميز فليپ هشت‌ساله، تنها در انگلستان نزديك به نيم ميليون نفر عليه آبله واكسينه شدند و واكسيناسيون به سرعت در تمام دنيا گسترش يافت. نخست وزير وقت انگستان هنرى آدينسون كشف جنر را يكى از ارزشمندترين برگهاى تاريخ پزشكى معرفى كرد و پارلمان انگلستان جايزه سى‌ هزار پوندى به افتخار تلاشهاى ارزشمند جنر به او اهدا كرد.

ادوار جنر تمام عمر و ثروت خود را صرف ريشه كن كردن بيمارى آبله كرد، اما آرزوى بزرگ او دويست سال بعد به حقيقت پيوست. سرانجام در سال ۱۹۸۰ ميلادى سازمان بهداشت جهانى اعلام كرد: آبله براى هميشه در تمامى جهان ريشه‌كن شد.

شبنم نوريان