فرار «بی‌معنی» سرمایه‌ها از ایران
۱۳۸۵ مرداد ۱۱, چهارشنبه
میمهای دولت نهم و تغییرات قوانین جاری، در خروج سرمایه‌ها از ایران بی‌تاثیر نبوده است.
گزارش رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که در آن از جمله به خروج سرمایه از کشور اشاره شده بود اواخر هفته پیش به وسیله‌ی برخی مطبوعات و خبرگزاریها منتشر شد. خبرگزاری مهر که این گزارش را زیر عنوان «خروج سرمایه از کشور در سال ۸۴ به اوج رسید» انتشار داده بود اول هفته‌ی جاری توضیحات بانک مرکزی درباره‌ی این گزارش را منتشر کرد که در آن آمده «بر اساس برآوردهای بانک مرکزی، میزان خروج سرمایه از کشور در سالهای اخیر تغییر چندانی نداشته است.» [مهر، ۸ مرداد]
بانک مرکزی در توضیحات خود آنچه را پیش از این فرار سرمایه قلمداد شده «کاهش میزان منابع مالی خارجی جذب شده در سال ۱۳۸۴» خوانده است. به نظر کارشناسان بانک مرکزی «کند شدن روند استفاده از منابع مالی خارجی بلندمدت، افزایش نرخ‌های بهره کوتاه مدت در سطح بین‌المللی و ترجیح عاملین اقتصادی به استفاده از حساب ذخیره ارزی به جای تسهیلات خارجی در سال گذشته» سه عامل کاهش منابع جذب شده خارجی هستند.
بانک مرکزی در توضیحات خود می‌افزاید «تخمین کارشناسان این بانک از میزان فرار سرمایه به روش‌های مختلف موید آن است که حجم خروج سرمایه از کشور بسیار اندک بوده و میزان تخمین زده شده برای سال ۱۳۸۴ نسبت به دو سال ماقبل، کاهش نشان می‌دهد.» بانک مرکزی معتقد است «پدیده فرار سرمایه در سال گذشته اساسا در حد معنی داری نبوده است.»
در این میان کم نیستند کارشناسانی که نه تنها خروج سرمایه در سال گذشته را بسیار «معنی‌دار» می‌دانند که سیاستهای اقتصادی دولت نهم را در تشدید آن موثر ارزیابی می‌کنند. در فاصله انتشار گزارش و توضیحات بانک مرکزی روزنامه اقتصادی آسیا، به نقل از بی‌بی‌سی، گزارشی از وضعیت بازار بورس تهران منتشر کرده که هفته‌ی گذشته سقوطی را تجربه کرد که در چهل سال گذشته بی‌سابقه بوده است.
در بخشی از این گزارش که به فرار سرمایه می‌پردازد آمده است «هر چند رکود دامنه دار بورس تهران از ۲۰ ماه گذشته آغاز شده ولی آمار نشان می‌دهد نزدیک به ۷۲ درصد از سقوط ۴۷۷۹ واحدی شاخص کل در این مدت، طی ۱۳ ماهی که از پیروزی محمود احمدی نژاد در انتخابات سال گذشته ریاست جمهوری [سپری شده] رخ داده است.»
دلایل خروج سرمایه از کشور و بی‌میلی بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در ایران موضوعی است که در سالهای گذشته از جنبه‌های مختلف مورد توجه مسئولان و کارشناسان بوده است. سال گذشته هنگامی که ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی موضوع خروج سرمایه از کشور را نیز مورد توجه قرار داد ۱۴۷ نماینده مجلس در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله هاشمی شاهرودی رئیس قوه قضاییه از جمله نوشتند «دغدغه‌ی فرار سرمایه‌ها مورد تقدیر و حمایت ما نیز هست، اما ربط دادن موضوع فرار سرمایه‌ها به مبارزه با مفاسد اقتصادی یک بحث غیرعلمی و مردود است.» [ایسنا، ۳۰ آبان ۸۴]
روز یکشنبه خبرگزاری آفتاب در گفتگو با هادی غنیمی‌فرد، دبیرخانه صنعت، گزارش اخیر بانک مرکزی را با او به بحث گذاشت. غنیمی فرد معتقد است «ظرف یکسال گذشته، عده‌ای که از شرایط کشور ترسیدند نزدیک به ۲۰۰ میلیارد دلار را از کشور خارج کردند و در حال حاضر بیشترین سرمایه گذاری ظرف یکسال گذشته در دوبی از جانب ایرانیان انجام شده است»
به اعتقاد او «دلیل اصلی این فرار سرمایه هوچی‌گری بود. عده‌ای جنجال به پا کردند که وقتی دولت جدید بیاید چنین می شود و چنان می‌شود، اما در حال حاضر و با گذشت یک سال از روی کار آمدن دولت جدید این فضا کم کم تغییر کرده و به اعتقاد من در حال بازگشت به شرایط یک سال پیش هستیم.»
دبیر خانه صنعت، گرچه به موثر بودن سیاستهای دولت خوشبین است تغییر مداوم قوانین کشور را نیز مورد انتقاد قرار داده و می‌افزاید «دولت‌مردان ما باید توجه داشته باشند که اعمال و تصمیمات آنها بر روی همه چیز و به خصوص سرمایه گذاری تاثیر فراوان دارد. وقتی با یک قانون مالیاتی همه چیز تغییر می کند و یا هر روز با کشورهای مختلف امکان درگیری به وجود می‌آید چگونه می‌توان انتظار سرمایه گذاری در کشور را داشت.»
گرچه رقم دقیق سرمایه‌های خارج شده در سالهای گذشته مشخص نیست، مطابق برخی گزارشها ۲۰۰ میلیارد دلاری که کارشناسان از آن سخن می‌گویند در ۱۵ سال گذشته از ایران خارج شده است. بخش بزرگی از این رقم که به کشورهای دبی و ترکیه سرازیر شده در بخش مسکن و انبوه سازی سرمایه‌گذاری شده است.
این در حالی است که بانک مرکزی نیز اذعان دارد سرمایه‌گذاری در بخش مسکن از سال ۱۳۸۲ با رکود مواجه بوده و این رکود که پیش از این در تهران محسوس بود «در سال ۱۳۸۳ و همچنین شش ماهه اول سال ۱۳۸۴ با تسری به سایر شهرهای بزرگ، به صورت وسیعتری در حال تداوم بوده است.»
در حالی که بیگدلی عضو هیئت موسس بانک انبوه سازان، اواخر خرداد ماه «افزایش مشکلات موجود در صنعت ساخت و ساز کشور را موجب کاهش میزان سرمایه گذاری در این بخش» عنوان کرده بود [مهر، ۲۸ خرداد] مسئولان دولت در روزهای گذشته خبر از تسهیلاتی می‌دهند که قرار است در اختیار انبوه ساران قرار گیرد و به ترغیب سرمایه‌گذاری در ایران منجر شود. ظاهرا این یکی از تدابیری است که قرار است جلوی فرار «بی‌معنی» سرمایه‌ها را از ایران بگیرد.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران