فيلم ”زندگى ديگران“ برنده جايزه فيلم اروپا
۱۳۸۵ آذر ۱۳, دوشنبه
فيلم ”زندگى ديگران“به گوشه‌اى از تاريخ جمهورى دمكراتيك آلمان، آلمان شرقى، مى‌پردازد. اين فيلم بسيار خوب و پرهيجان ساخته شده است. كارگردان جوان آن فلوريان هنكل فون دونرزمارك پيش از اين چند فيلم كوتاه ساخته و جوايزى دريافت كرده بود. فيلم ”زندگى ديگران“ او اينك جايزه فيلم اروپا را برده است. فون دونرزمارك در باره داستان فيلم توضيح مى‌دهد:
”يك افسر سرسخت و وفادار سازمان امنيت آلمان شرقى مامور مى‌شود كه زن و شوهرى هنرمند را زير نظر بگيرد. در آپارتمان زير شيروانى خانه‌اى كه اين زن و شوهر در آن هستند، مستقر مى‌شود و در زندگى اين دو، در ”زندگى ديگران“، سهيم مى‌گردد. هر چه بيشتر در اين زندگى غور مى‌كند، بيشتر متوجه مى‌شود كه چقدر زندگى خودش حقيرانه است.“
عنوان فيلم به زن و شوهرى اشاره دارد كه مامور امنيت زير نظرشان گرفته است. افسر امنيتى‌اى كه در فيلم مى‌بينيم اگرچه جزو افسران سطح متوسط دستگاه امنيتى آلمان شرقى است، اما آن اندازه قدرت دارد كه زندگى ديگران را جهت دهد يا حتى نابود كند.
فون دونرزمارك كه سناريوى فيلم را نيز نوشته است، عمق پلشتيهاى جامعه آلمان شرقى پس از جنگ را كاويده و با درهم‌تنيدن سرنوشت چند بازيگر اصلى، كاركنان سازمان امنيت و قربانيان آنها كه سياستمدار، هنرمند و در كل دگرانديشان‌اند، داستان سياسى‌اى ميخكوب كننده آفريده است. يكى از محورهاى اصلى داستان روندى است كه نويسنده‌اى آلمانى طى مى‌كند تا از فردى وفادار به رژيم به منتقد نظام تبديل شود:
”گئورگ درايمان، شاعر ...درست آن تيپ از خودراضى‌اى است كه من به شاگردانم نسبت به آن هشدار مى‌دهم – ازخودراضى، اما وفادار. اگر همه اين طور بودند، من بيكار مى‌شدم. اين تنها نويسنده ماست كه چيز مظنونى نمى‌نويسد و با وجود اين كارهايش را در غرب مى‌خوانند... براى درايمان جمهورى دمكراتيك آلمان قشنگترين كشور دنياست.“
اما گئورگ درايمان در طول داستان فيلم تغيير مى‌كند. پس از اينكه دوست نويسنده‌اش كه ممنوعيت نوشتن داشته به زندگى‌اش خاتمه مى‌دهد، درايمان از نويسنده‌اى وفادار به رژيم، تبديل به روحى منتقد مى‌شود.
فيلم ”زندگى ديگران“ نگاهى دارد غمگنانه اما واقعى به دستگاه امنيتى دوره حكومت جمهورى دمكراتيك آلمان. از زمان وحدت آلمان تا كنون هيچ فيلمى تا اين حد به تراژدى اصلى تاريخ آلمان شرقى نپرداخته است. اولريش موئه نقش گرد ويسله، افسر امنيتى را ايفا مى‌كند. موئه در آلمان شرقى بزرگ شده و خود سالها به عنوان عضو گروههاى گوناگون تئاتر زير نظر ماموران امنيتى بوده است. موئه مى‌گويد: ”حكومت جمهورى دمكراتيك آلمان و سازمان امنيت آن نمى‌دانستند كه با هنرمندان و فرهنگ‌سازان چگونه رفتار كنند...، هنرمندها براى سازمان امنيت عجيب غريب بودند، حكومت شيوه‌هاى مختلفى را امتحان مى‌كرد. يك بار حق شهروندى را از ايشان مى‌گرفت، بار ديگر به آنها مزايايى مى‌داد، مثلا مى‌گذاشت از كشور خارج شوند. خلاصه نمى‌دانستند با هنرمندها چه كار كنند.“
”زندگى ديگران“ از سويى فيلمى است در باره تاريخ معاصر آلمان، از سوى ديگر اين فيلم نشان مى‌دهد كه براى هر كدام از آدمها رژيم چه معنايى دارد. كارگردان فون دونرزمارك به هنگام تحقيقات خود به تجربه‌هاى خود نيز رجوع كرده است. مى‌گويد: ”من خودم در آلمان غربى بزرگ شدم، اما بارها به آلمان شرقى سفر كردم. چون پدر و مادرم اهل شهرهاى آلمان شرقى هستند. من و برادرم به عنوان بچه آن دوره را كه من در فيلم تصوير كرده‌ام آگاهانه تجربه كرديم. براى همين من رابطه‌اى شخصى با داستان فيلم دارم، اگر چه شايد از خصوصى‌ترين چيزها باخبر نباشم. و اين البته مى‌تواند سودمند باشد، چون كمى فاصله كمك مى‌كند تا آدم عينى‌تر به موضوع بپردازد.“
نتيجه كار آن است كه فون دونرزمارك شاهكارى آفريده است كه نه تنها بخشى از تاريخ معاصر آلمان را نشان مى‌دهد، بلكه چيزى وراى فيلمهايى است كه تاكنون در باره تاريخ جمهورى دمكراتيك آلمان ساخته شده است: فيلمى به دور از كليشه‌ها.