كره زمين، بيمار تب‌دار فراموش شده
۱۳۸۵ اسفند ۱, سه‌شنبه
”اگر توليد گاز دى‌اكسيد كربن با همین روند ادامه پيدا كند اتمسفر كره زمین به زودی تیره خواهد شد. اگر ميزان گاز دى‌اكسيدكربن دو برابر شود دمای هوا تا شش درجه سانتيگراد گرمتر خواهد شد.“ این جملات برگرفته از یادداشتهای است كه شیمیدان معروف سوئدی اسوانته آرهنیوس Arrhenius Svante صد سال پيش در مورد پيامد طولانى مدت صنعتى شدن زندگى آدم‌ها نوشت. آرهنيوس که در سال ۱۹۰۳ ميلادى برنده جایزه نوبل شیمی شد، با دقتی باور نکردنی شرایط جوی كره زمین با در نظر گرفتن نسبت طبیعی گازهای موجود در اتمسفر محاسبه کرده بود.
در سمینار محيط زيست كه در ماه جاری ميلادى در پاریس برگزار شد، گزارشى منتشر شد كه نتيجه همكارى دوهزار و پانصد كارشناس هواشناسى از سراسر دنياست. اين گزارش حاكى از آنست كه نتيجه مستقيم افزايش گاز دى‌اكسيد كربن در اتمسفر، اثر گل‌خانه‌اى اين گاز و افزايش دماست. اين گزارش بطور خلاصه می‌گويد: موجودات زنده کره زمین قرن سختی را پیش روی دارند. اما بدترين قسمت ماجرا اينجاست كه نه تنها تلاش موثر و همه جانبه‌اى براى متوقف كردن روند تخريب محيط زيست صورت نمى‌گيرد بلكه مشكلى به نام ”افزايش دماى كره زمين“ از سوى بسيارى از كشورها جدى گرفته نمى‌شود.
پنجاه سال بعد از هشدار آرهنيوس، برای اولین بار موضوعى به نام اثرگازهاى گل‌خانه‌اى مطرح شد. آنهم در مقاله‌ای که در سال ۱۹۵۷ در مجله آمریکایی ”اقيانوس شناسى” به چاپ رسید. نويسنده مقاله به نكته جالبى اشاره كرده بود، اينكه: ”انسانها تغييرات ژئوفیزکی خطرناکی را آغاز كرده‌اند. تغييراتى که در گذشته امکان نداشت اتفاق بیافتد و در آینده قابل تجدید نخواهد بود.“
در سمينار ماه جارى پاريس، صد سال بعد از هشدار يكى از برجسته‌ترين شيمى‌دانهاى قرن گذشته و پنجاه سال بعد از مشاهده اولين علائم ناشى از گرم شدن كره زمين کارشناسان هواشناسى اعلام كردند تأثير مخرب گازهاى گل خانه‌ای آغاز شده است. کره زمین بیمار تب داری است که نمی‌توان پیش بینی کرد بالا رفتن درجه حرارتش به کدام جا ختم خواهد شد.
نتيجه تازه‌ترين محاسبات هواشناسى به طرز نگران کننده‌ای خارج از محدوده طبيعى است. طی صدوپنجاه سال گذشته کره زمین چنان دستخوش تغییر و تحول شده است که بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری که هر کدام درچرخه طبیعی حیات روی کره خاکی نقش تعیین کننده‌ای داشته‌اند از ميان رفته‌اند. در اين ميان آب شدن کوههای یخی در اقيانوس‌ها، بالا آمدن آب دریاها و روخانه‌ها، طوفانهای سهمگین دریایی و بارشهای مدام و سیل‌آسايى که با افزايش رطوبت گرمای بیشتری را به دنبال خواهند داشت نتيجه مخرب اين تحولات هستند.
مشکل اینجاست که با برگزاری این سمینارهاى محيط زيست بحث تغییرات جوی كره زمین برای مدت کوتاهی مطرح اما به سرعت به دست فراموشی سپرده مى‌شود. در حالی که اگر از همین امروز تمامی عوامل تخريب كننده محیط زیست برطرف شوند دست كم پنجاه سال طول مى‌کشد تا روند اين تخریب ابتدا متوقف و فقط متوقف شود. اينكه آيا آنچه از دست رفته قابل تجديد است يا نه در حد سوال هم مطرح نيست. با وجود اين نه تنها كشورهاى در حال توسعه بلكه برخى از كشورهاى صنعتى و بزرگ مانند آمريكا كه نقش تعيين كننده‌اى در اين ميان بر عهده دارد، حاضر به همكارى نيستند.
در ميان آلمان يكى از معدود كشورهايى است كه به طور جدى مسئله محيط زيست و اثرات گازهاى گل‌خانه را دنبال مى‌كند. شنبه گذشته خانم مركل صدراعظم آلمان كه نشست دو روزه‌اى كه به همين منظور در مونيخ افتتاح مى‌كرد گفت:” اگر گزارشهاى كارشناسان هواشناسى را بپذيرم، بايد بدانيم كه گرم شدن كره زمين تهديد جدى و دراز مدتى است كه دامن همه را خواهد گرفت و كسى نمى‌تواند از آن فرار كند. اين مشكلى است تنها با كمك يكديگر مى‌توانيم بر آن غلبه كنيم.“
شبنم نوريان