كنفرانس اسلام شناسان هايدلبرگ

انى آمريكايى هايدلبرگ شركت داشتند.

تصويرى كه امروزه از دنياى اسلام در ذهن بسيارى از افراد در اروپاى غربى وجود دارد چنين است: فشار عظيم بر زنان، عدم اجراى قوانين حقوق بشر، كمبود آزادى عقيده و مذهب. سوالى كه به تبع آن مطرح مى شود اين است كه آيا اسلام اصولا توانايى پذيرش دموكراسى را دارد؟ اين سوال نه تنها در كشورهاى اروپاى غربى بلكه براى برخى از مسلمانان در كشورهاى اسلامى هم مطرح است. مسلمانانى هستند نمى توانند انتقاداتى را كه نسبت به مذهبشان انجام مى گيرد، بپذيرند و برخى از مسلمانان افراطى با خشونت بسيار عكس العمل نشان مى دهند. براى نمونه قتل تئو وان گوخ كارگردان هلندى بدست يك مسلمان افراطى اين مسئله را نشان مى دهد.

خواست اصلاحات در انجام قوانين اسلامى و برداشت از اسلام نه فقط در كشورهاى اروپايى بلكه در نياى عرب نيز افزايش يافته است.

براى نمونه در جواب اين سوال كه اسلام و مدرنيته امكان هماهنگى دارند، صادق العزم اسلام شناس سورى و استاد دانشگاه هاى دمشق و بيروت جواب قطعى مثبت مى دهد. او مثال تركيه را گوشزد مى كند كه در آنجا اخيرا در حكومتى با حزب اسلامى، اصلاحات قوانين صورت گرفته است. حكومت تركيه با قبول انجام اصلاحات سعى كرده كه در جامعه كشورهاى اروپايى پذيرفته گردد. صادق العزم اين را نشان موثرى در دنياى اسلام مى بيند. او مى گويد:

»آنچه كه اكنون ضرورى است، برخورد درست و عمومى به اين سوال است، بدون اينكه مدت طولانى به حواشى آن معطوف گرديم. انجام برخى از اصلاحات در اسلام كنونى و قوانين آن مى بايد پذيرفته گردد. اين عمل نشانگر انطباق جامعه اسلامى با مدرنتيه، با پديده جهانى شدن، دموكراسى و موقعيت هايى است كه زندگى در قرن بيست و يكم را، براى ما، سهل تر مى گرداند.«

او خواستار انجام گفتگوى باز با اسلام شناسان ايران و ساير كشورهاست. او هدف را بدست آوردن اسلامى مى داند كه با اصول دموكراسى همخوانى دارد. صادق العزم مى گويد:

»اصلاحات مذهبى مى توانند ما را به سمت روشنگرى در اسلام راهنمون كنند. به اين وسيله امكان بالا رفتن پذيرش راه حل هاى دموكراسى فراهم مى گردد. چيزى مانند برابرى همه شهروندان در مقابل قانون، و اين در مورد زنان نيز صادق است. اينكه زنان امكان راهيابى به مجلس كشور ها را داشته باشند. انجام اصلاحات در اسلام اين كمك را به برخى از مسلمانان مى كند كه در ادغام حفظ عقيده مذهبى و شركت در بناى دموكراسى و فعاليت سياسى در كشورشان دچار عذاب وجدان نگردند.«

محمد آركون كه استاد دانشگاه سوربن پاريس معتقد است كه رشد مسيحيت و بوجود آمدن نظام امروزه دموكراسى در كشورهاى اروپايى به تاريخ آنان باز مى گردد، به عصر روشنگرى و رشد و قبول حقوق شهروندان. اين همه بر خلاف اسلام امروزى، به پذيرش مدرنيته دراين كشورها ارتباط نزديك دارد. او مى گويد:

»اين موضوع مى بايد در اروپا بوقوع بپيوندد، زيرا در آنجا نظام دموكراسى حاكم است. مسلمانان در كشورهاى اروپايى زندگى مى كنند ولى آنان شركتى در اداره كشور ندارند. اينها يا هنوز تابعيت كشور محل سكونت خود را ندارند و يا تصور خود را از ادغام اصول دموكراسى و اسلام نمى توانند به عمل برسانند. آنان اغلب در ارتباط با عقايد خود در مواضع محافظه كارانه اى قرار دارند. به همين جهت مى بايد اين مسلمانان در دانشگاه هاى اروپايى آموزش داده شوند تا بتوانند در بحث هاى امروزى درباره دموكراسى شركت جويند. در اينجا ما مى توانيم اسلام اروپايى نيز داشته باشيم كه در جهان اسلام نيز جايى داشته باشد.«

محمد آركون در اين باره مى گويد:

»ما نمى توانيم در تمام كشورها تصور برابرى از برقرارى دموكراسى داشته باشيم. اين مسئله درحد زيادى به فرهنگ هر كشورى مربوط مى شود. اين مسئله همچنين به اين امر نيز مربوط است كه به چه شكلى فرهنگ هاى مختلف غير اروپايى با تفكر جديد برخورد مى كنند.«

عبدلكريم سروش نيز به اين امر خوش بينانه برخورد مى كند و مى گويد كه به دليل فشار هاى زياد، انجام بحث هاى مربوط به اسلام و مدرنيته مدت هاست كه در ايران جريان دارد، شايد بيش از ساير كشورهاى اسلامى. خانم كتايون امير پور درباره سخنان سروش در روزنامه زود دويچه تسايتونگ مى نويسد كه سروش اين امر را روشن مى سازد كه امروزه هيچ اصلاح طلبى فقط قران را به عنوان مأخذ، پايه استدلال خود قرار نمى دهد، زيرا در قران خواسته مى شود كه نظرات خود را مورد مشورت قرار دهيم. اين را بايد در نظر گرفت كه در ايران مردم مى خواهند در يك نظام دموكراتيك زندگى كنند، اما اعتقاداتشان را هم از دست ندهند. راه هاى عملى رسيدن به اين امر را خانم اميرپور از جانب سروش چنين مطرح مي كند كه مى بايد اين امر را به مدرسان بزرگ مذهبى وا گذاشت. و در اينجا به آيت الله منتظرى نظر دارد.

همه كارشناسان بر اين امر توافق دارشتند كه اسلام مى تواند با اصول دموكراسى همخوانى داشته باشد. در اين جلسه همزمان بر اين امر تاكيد ورزيده شد كه اين شانسى نه فقط براى مدرن كردن اسلام است، بلكه پذيرش نظرات كثرت گرايى در اروپا محسوب مى شود.