كنفرانس منع گسترش سلاحهاى ميكروبى در ژنو

عهدنامه منع گسترش سلاحهاى ميكروبى را ۱۴۶ دولت امضا كرده اند و متعهد شده اند كه به توليد و يا نگهدارى سلاحهاى جنگى ميكروبى نپردازند. اما تا همين امروز هيچ مكانيسى بوجود نيامده كه بتواند كنترل كند كه آيا دولتهاى مزبور به تعهدات خود عمل مى كنند يا نه! دولتهاى امضاكننده ى اين عهدنامه سالها درباره چنين مكانيسمى مذاكره كرده اند، مثلا كنترل از راه بازرسى كردن، ايجاد يك مكان مركزى براى كنترل، و يا راههاى ديگرى از اين دست.

اين مسئله قرار بوده در يك پروتكل الحاقى منظور شود. اما با مقاومت ايالات متحده آمريكا، اين طرح به اين شكل به شكست انجاميد كه در جريان كنفرانس بررسى سال پيش در ژنو، به تمامى به بوته فراموشى سپرده شد. آنچه كه برجاى ماند، فقط يك توافق حداقل بود و آنهم ديدارهاى سالانه اى تا سال ۲۰۰۶ ميلادى كه قرار است در آن سال، كنفرانس بررسى امور مربوط به سلاحهاى ميكروبى تشكيل شود.

تشخيص خانم پاتريسيا لويس رييس انستيتوى خلع سلاح سازمان ملل چنين است: “پروتكلى در ارتباط با اين عهدنامه كه بايستى بتواند به بررسى و تحقيق قدرت اجرايى ببخشد، در حالت اغما به سر مى برد. اين امر با اتخاذ تدابيرى هنوز زنده نگه داشته شده. برخى بر اين باورند كه پروتكل مزبور بدون هيچ نشانه اى واقعى از زندگى، به شكلى مصنوعى سر پا نگه داشته شده، اما هيچكس تاكنون نفس آخر آن را نگرفته است.”

از نظر خانم لويس ديدار سالانه ى دولتهاى امضاكننده ى عهدنامه، تدبيرى حداقل براى زنده نگه داشتن پروتكل الحاقى را تصوير مى كند. پيش از اين ديدار كنفرانسى از كارشناسان سلاحهاى ميكروبى در ارتباط با موضوع قانونگذارى تشكيل شد، بدين معنا كه قوانين مربوطه در سطح ملى بايد چگونه باشند، كه مانع از افتادن عوامل انتقال بيمارى به دست نيروهاى ناباب شود. در هر صورت ميكروبها را براى مبارزه با بيمارى پرورش مى دهند و يا از آنها براى دفاع از حمله با جنگ افزارهاى ميكروبى استفاده مى كنند. حال كنفرانس دولتهاى امضاكننده عهدنامه بايد آنچه را كه كارشناسان آماده كرده اند، وارسى كنند.

در هر حال اصلا روشن نيست كه ديدار نمايندگان ۱۴۶ دولت امضاكننده عهدنامه چه چيزى را با خود به همراه خواهد داشت، و يا چه اقدام عملى يى را مى تواند در مبارزه عليه سلاحهاى ميكروبى انجام دهد. در سال پيش به توافقى حداقل رسيده شد. اينك نيز بزحمت مى توان پيشرفت ديگرى را تصور كرد. آمريكا و چند كشور ديگر مى خواستند به اين شكل مانع از گسترش سلاحهاى ميكروبى شوند، كه نطفه ى يك مكانيسم معتبر كنترل بين المللى شكل بگيرد. و اين دقيقا آن چيزى ست كه رييس انستيتوى خلع سلاح سازمان ملل به آن اميد بسته است تا شايد به وسيله آن بتوان پروتكل الحاقى منع گسترش سلاحهاى ميكروبى را از حالت اغما خارج كرد. خانم لويس معتقد است كه سلاحهاى ميكروبى در حال گسترش هستند و فناورى تكنولوژيكى هم مدام در حال تغيير است و اين امر، خود كنترل فورى جهانى اين سلاحها را مى طلبد.

اما چشم انداز اين مسئله در درازمدت ديده مى شود. خانم لويس بر آن است كه، در مقابل، بعيد به نظر مى رسد كه كنفرانس كنونى در ژنو نتيجه اى داشته باشد، مگر چند بيانيه كه قدرت اجرايى ندارند.