لبنان و مشکل پناهندگان فلسطینی

شاید بتوان گفت که پناهندگان فلسطینی در لبنان، بیشترین معضلات را برای خود و میزبانانشان در مقایسه با دیگر نقاط جهان به همراه داشته‌اند.

از دهه شصت میلادی و با سرازیر شدن آوارگان فلسطینی به سمت کشورهای مختلف خاورمیانه، هر کدام از این کشورها به دنبال راه‌کاری برای سر و سامان دادن به این معضل بوده‌اند. در این میان لبنان بیش از دیگر کشورها قربانی طرح‌ها و برنامه‌هائی شد که برای فلسطینیان اجرا شده و می‌شود.

آوارگان فلسطینی در ابتدای ورود خود به لبنان با استقبال مردم این کشور مواجه شدند. مصائب فلسطینیان و در کنار آنها لبنانی‌ها از زمانی آغاز شد که پیمان قاهره تحت هدایت جمال عبدالناصر رئیس‌جمهور وقت مصر به امضا رسید.

بر اساس این پیمان دولت لبنان موظف به ارائه تسهیلاتی به گروه‌های فلسطینی برای مبارزه با اسرائیل از خاک خود شد. این باور رفته رفته در میان فلسطینان به رهبری یاسر عرفات جا افتاد که با توجه به اینکه سرزمین خود را از دست داده‌اند، اکنون مجاز هستند تا خاک لبنان را به اشغال خود درآورند.

در پی امضای پیمان قاهره سیل پول و سلاح به سمت گروه‌های فلسطینی در لبنان سرازیر شد. پس از آن جنوب لبنان تبدیل به منطقه‌ای تحت نفوذ گسترده گروه‌های فلسطینی درآمد.

بازی تلخ تاریخ بدین شکل بود که فلسطینیان با میزبانان خود مانند بردگان رفتار کرده و فشاری که به مردم جنوب لبنان وارد شد، رهبران این کشور را به فکر فرو برد. با بالا گرفتن اقدامات گروه‌های فلسطینی و شروع جنگ داخلی در لبنان، امام موسی صدر و مصطفی چمران که از بارزترین رهبران وقت شیعیان در لبنان بودند، برای یافتن راه‌حل متوجه سوریه شدند. صدر آشکارا از حافظ اسد رئیس‌جمهور سوریه خواست تا ارتش خود را برای نجات جنوب لبنان وارد خاک این کشور کند.

در نهایت لبنانی‌ها خود را مواجه با جنگی تمام عیار به مدت پانزده سال یافتند که اگر چه بازی قدرت‌های بزرگ جهانی در آن حائز اهمیت بود؛ لکن دلیل اصلی آن به فعالیت گروه‌های فلسطینی باز می‌گشت.

فلسطینیان پس از خاتمه جنگ داخلی در سال 1990 در اردوگاه‌های خود محصور شده و فعالیت‌های نظامی آنها به شکل قابل توجهی تحت کنترل قرار گرفت.

آوارگان فلسطینی با توجه به شرایط بسیار سختی که در آن بسر می‌برند همواره طعمه‌های خوبی برای بازی‌های سیاسی در لبنان بوده‌اند. فشارهائی که برای اسکان دائمی آنها در لبنان اعمال شد منجر به باز شدن در اعطای تابعیت به طور گسترده در ابتدای دهه نود شد. پس از چند ماه لبنانی‌ها متوجه شدند که چنانچه نزدیک به ششصد هزار فلسطینی به تابعیت لبنان درآیند، موازنه طائفه‌ای در این کشور بر هم خواهد خورد و طائفه سنی جمعیت بیشتری خواهد داشت. به همین دلیل این طرح متوقف شد. از سال 1994 تاکنون فلسطینیان ساکن لبنان از هرگونه امکانات شهروندی، اجازه کار، حق بیمه و بسیاری نیازهای اولیه دیگر محروم هستند.

فلسطینیان در سایه فشارهای اجتماعی زیادی که متحمل می‌شوند، آینده‌ای مبهم داشته و هر از چندی گروه‌های مختلفی در آنها ظاهر می‌شوند که وابستگی‌هائی به ایران، سوریه، اردن، مصر و به تازگی القاعده دارند. این گروه‌ها تبدیل به اهرم‌هائی در برخی سیاست‌ها می‌شوند که هیچ ارتباطی با سرنوشت آنها ندارد و تنها گره کور زندگی آنها را سخت‌تر می‌کند.

حجم اختلافی که مردم لبنان با گروه‌های فلسطینی دارند موضوعی نیست که بتوان از کنار آن به سادگی گذشت. جو عمومی لبنان جدای از موضعگیری‌های رسمی سیاسی پس از درگیری‌هائی که از چهل روز پیش میان گروهی فلسطینی با ارتش لبنان درگرفته، بسیار پرتنش شده است. تشییع جنازه روزمره سربازان ارتش لبنان که به ضرب گلوله گروهی به ظاهر فلسطینی بر خاک افتاده، احساسات مردم لبنان را تحریک کرده است. فارغ از گروه‌های مسلح با گرایشات فکری مختلف، اما؛ هنوز عده زیادی از فلسطینیان با ناامیدی به کلیدهائی نگاه می‌کنند که از پدرانشان به یادگار مانده است. این عده به سختی سعی دارند دایه‌های دلسوزتر از مادر خود را کنار نهاده و امید را به فرزندان خود منتقل نمایند.

علی مهتدی

گزارشگر صدای آلمان در بیروت