مراسم يادبود سالگرد کشتار ارمنيان در تهران
۱۳۸۴ اردیبهشت ۵, دوشنبه
.
ترکيه که همچنان به اين خواست تن در نمى‌دهد اکنون بيش از هميشه تحت فشار است و به‌نظر مى‌رسد امتناع از پذيرش مسئوليت اين کشتار مى‌رود تا لطمه‌هاى جبران‌ناپذيرى به اين کشور و اينده‌ى سياسى و اقتصادى آن وارد کند.
امروز که ترکيه تلاش دارد به اتحاديه ى اروپا بپيوندد در مورد مسئله‌ى قتل عام ارمنيان حامى و پشتيبان زيادى ندارد. در روزهاى گذشته بسيارى سياستمداران کشورهاى اروپايى نظير آلمان و فرانسه، همصدا با کليساهاى اروپا آنچه را «قتل‌عام» ارمنيان و «نسلکشى» مى‌نامند محکوم کرده‌اند و از ترکيه خواسته‌اند اين واقعه را به همين نام بشناسد.
ارمنيان ايران روز شنبه جلو کليساى سرگيس مقدس در تهران نمايشگاه عکسى برپا کرده بودند و به پخش اعلاميه مى‌پرداختند. يکى از آنان که در برپايى اين مراسم سهيم بود در مورد چگونگى برگزارى مراسم يادبود مى‌گويد:
«روز سوم ارديبهشت در محوطه ى کليساى ويلا [کليساى سرگيس مقدس، نبش خيابان ويلا و کريمخان] در داخل کليسا مراسم مذهبى داشتيم و مراسم نثار گل براى شهداى ۱۹۱۵ و يک مراسم ديگر هم داشتيم براى جوانان. اين برنامه روز سوم ارديبهشت بوده و روز چهارم ارديبهشت، که روز ۲۴ آوريل باشد، از صبح مراسم مذهبى داشتيم تا ساعت يازده و بعد راهپيمايى عظيمى داشتيم که از کليساى ويلا به طرف جمهورى [کليساى مريم مقدس] حرکت کرديم که در حدود چهل تا چهل و پنج هزار نفر از ارامنه‌ى تهران بودند.»
در ترکيه به‌کار بردن اصطلاح «قتل‌عام» يا «نسل کشى» براى اين وقايع ممنوع است و جرم محسوب مى‌شود. گرچه در نوديمين سالروز اين کشتار يکى از زنان حقوق‌دان اين کشور جرات کرده و از «قتل عام» سخن گفته، دولتمردان ترکيه اعتقاد دارند که کشته و آواره شدن صدها هزار ارمنى در آن کشمکشها حاصل خيانت آنان به عثمانيان و همکارى با دشمن روسى بوده است.
در ايران نيز برخى از آذزبايجانيها بر همين نظرند و در سالهاى گذشته بارها به مقامات جمهورى اسلامى اعتراض کرده‌اند که چرا به ارمنيان اجازه‌ى راهپيمايى و تظاهرات مى‌دهند. دو سال پيش، ۱۳۸۲، دوم اسفندماه، جمعى در مقابل سفارت ارمنستان گردآمدند و با به آتش کشيدن پرچم اين کشور آنچه را «نسل کشى» آذربايجانيها در برخى شهرها و از جمله خوجالى قره‌باغ مى‌ناميدند محکوم کردند. بسيارى از ترکان ترکيه و آذربايجانيها با اشاره به تنشها و درگيرهاى جمهوريهاى سابق اتحاد جماهير شوروى اعتقاد دارند اگر قتل‌عامى صورت گرفته باشد نه در سالهاى ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ بلکه در ۱۹۹۲ و در خلال درگيريهاى ارمنستان با آذربايجان بوده است.
عده‌اى که خود را دانشگاهيان آذربايجانى معرفى مى‌کنند در اطلاعيه‌اى (۱۳۸۳/۳/۴) به مقامات جمهورى اسلامى اعتراض کرده بودند «۲۴ آوريل هر سال ارامنه افراطى حافظ منافع حزب داشناک در داخل کشور ايران با مجوز وزارت کشور اقدام به راه اندازى نمايشگاه و برگزارى تظاهرات نمايشى در جهت به اصطلاح محکوم نمودن دولت ترکيه براى پذيرش کشتار ساختگى ارامنه در يکصد سال پيش مى نمايند. اين در حالى است که طبق اسناد موثق علمى، اين ادعاى ارامنه داشناک جاى ترديد داشته و اگر هم سرکوبهايى در کار بوده نتيجه خيانتهاى ارامنه ترکيه به کشور خودشان بوده است، که به عنوان سرباز نيروهاى دشمن عمل ميکردند. ارامنه در حالى ادعاى مظلوم نمايى در داخل کشور ايران مى کنند که روزى همکيشان بيرحم و سنگدل آنها در زمان کوچشان به داخل ايران، على الرغم استقبال صميمى ملت آذربايجان از آنها در شهرهاى اورميه، خوى، سلماس و... مرتکب جنايتهايى بسيار فجيع شدند»، اما همچنان که رفته رفته بر محکوم کنندگان ترکيه افزوده مى‌شود ارمنيان برگزارى اين مراسم را که هر سال نيز گسترده‌تر انجام مى‌شود حق مسلم خود مى‌دانند:
«حق مسلم ماست که ما هر ساله در جمهورى اسلامى ايران، در اين دولت و در دولتهاى قبلى ما هميشه اين مراسم را داشتيم و من فکر مى‌کنم که کار درستى است.»
مراسم امسال يادبود کشتار ارمنيان که به وسيله‌ى هيئت منتخب خليفه‌گرى ارمنيان تهران سازمان داده شده بود با روز يکشنبه، روز تعطيل ارامنه مصادف بود. صبح اين روز ابتدا مراسم دعا و نيايشى در کليساى سرگيس مقدس که بزرگترين کليساى ارمنيان در تهران است برگزار شد و سپس با راهپيمايى ادامه يافت. اين مراسم حدود ساعت دو بعداز ظهر خاتمه يافت.
بخش اعظم ارمنه‌اى که امروز در ايران ساکن‌اند از ارمنيانى هستند که در دوران حکومت شاه عباس صفوى به ايران کوچانده شدند. در سالهاى آغاز قرن يازدهم هجرى قمرى (۱۰۰۵ تا ۱۰۱۳) که ترکان عثمانى براى بازپس گرفتن ارمنستان به سوى اين ديار هجوم آوردند شاه عباس تصميم گرفت شهرهاى ارمنستان را از سکنه خالى کند و صدها هزار ارمنى را واداشت به سوى شهرهاى جنوبى، از جمله شيراز و اصفهان بکوچند. ارامنه ى ساکن اصفهان باياد جلفاى نخجوان محله‌ى جلفاى اصفهان را پديد آوردند که بسيارى از کليساهاى قديمى ايران را در خود جا داده است.
بهزاد کشميرى‌پور، گزارشگر صداى آلمان در تهران