مروری بر زندگی خالق "طعم گیلاس" از دریچه دوربین

کیارستمی پس از تحمل یک دوره بیماری (۴ ژوئیه/ ۱۴ تیر) در پاریس درگذشت. این کارگردان سرشناس سینما از اسفند سال ۹۴ تا اوایل اردیبهشت ۹۵ به دلیل انجام چند عمل جراحی در ناحیه روده در بیمارستان بستری شده بود و دائم نسبت به بهبود وضعیت او ابراز امیدواری می‌شد اما در کمال بهت و حیرت وضعیت او رو به وخامت رفت و سرانجام بنا به تصمیم خودش هشتم تیر برای تکمیل مراحل درمان به پاریس رفت و در این شهر نیز درگذشت.

عباس کیارستمی را بیش از هر چیز به خاطر فیلم‌هایش می‌شناختند اما کارگردان معروف ایرانی علاوه بر آن فیلمنامه‌نویس، تهیه‌کننده، تدوین‌گر، آهنگساز، طراح صحنه و لباس و عکاس هم بود. کارگردانی که به اعتقاد مارتین اسکورسیزی، نماینده عالی‌ترین سطح هنر در سینما است.

کیارستمی در سال ۱۳۱۹ در تهران به دنیا آمد. به فراگیری نقاشی و طراحی گرافیک در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران پرداخت و در حین تحصیل برای تأمین هزینه‌های زندگی به عنوان پلیس راهنمایی و رانندگی مشغول به کار شد. کیارستمی پیش از آنکه کار فیلم‌سازی را آغاز کند به عنوان نقاش تبلیغاتی در "آتلیه هفت" و چند مؤسسه دیگر به کار طراحی جلد کتاب، پوستر و آگهی‌های بازرگانی پرداخته بود.

تحصیل در رشته نقاشی و طراحی گرافیک در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به طراحی پوستر و ساخت تیتراژ فیلم‌های "قیصر" و "رضا موتوری" ساخته مسعود کیمیایی منجر شد. نخستین تجربه فیلم‌سازی کوتاه عباس کیارستمی اما پس از پیوستن او به "امور سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان" بود که به ساخت فیلم کوتاه "نان و کوچه" انجامید.

عباس کیارستمی علاوه بر ساخت فیلم کوتاه "نان و کوچه" در سال ۱۳۵۱ فیلم "زنگ تفریح" را نیز ساخت اما فیلم "مسافر" در سال ۱۳۵۳ نام او را بر سر زبان‌ها انداخت. این فیلم جایزه ویژه داوران و تلویزیون ملی ایران در نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان تهران را به خود اختصاص داد.

کیارستمی در سینمای پس از انقلاب پایه‌گذار سبکی جدید در سینمای ایران شد. فیلم‌های او نه تنها در ایران علاقه‌مندان خود را یافت، بلکه خیلی زود شهرت کیارستمی جهانی شد و در سال ۱۹۹۷ جایزه نخل طلایی جشنواره کن به فیلم معروف او با نام "طعم گیلاس" رسید.

کیارستمی در بسیاری از جشنواره‌های فیلم به عنوان داور حضور داشت. داور جشنواره فیلم کن در سال‌های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۲ و سرپرست داوران در بخش دوربین طلایی جشنواره فیلم کن در سال ۲۰۰۵ به عنوان برجسته‌ترین کارهای داوری کیارستمی بود. افزون بر این، او در جشنواره‌های فیلم ونیز، لوکارنو، سن‌سباستین، سائوپائولو بوده و در سال ۲۰۰۷ در جشنواره فیلم کاپالبیو به عنوان سرپرست داوران حضور داشت.

کیارستمی تجربه‌های متفاوتی در زمینه‌های مختلف نظیر آهنگسازی، طراحی صحنه، پوستر و لباس، تدوین و حتی بازیگری و رهبری اپرا هم داشت. کار عکاسی او اما شاید جدی‌ترین فعالیتش پس از تجربه فیلم‌سازی محسوب می‌شد. بسیاری از اهل فن، او را یکی از خوش‌ذوق‌ترین عکاسان طبیعت در ایران می‌دانستند. نمایشگاه‌های مختلفی از آثارعکاسی کیارستمی در نقاط مختلف جهان برگزار شده است.

از کیارستمی به عنوان عکاسی مولف در سطح بین المللی نام برده شده بود. عکاسی که رکورد عکس خاورمیانه را از سوی حراج‌های کریستیز و فیلیپس در اختیار داشت.

"کپی برابر اصل" با هنرنمایی ژولیت بینوش که در توسکانی فیلم‌برداری شد، نخستین فیلم کیارستمی بود که در سال ۲۰۱۰ خارج از ایران تولید و فیلم‌برداری شد. کیارستمی برای "کپی برابر اصل" برای چهارمین بار نامزد دریافت نخل طلایی جشنواره کن شده بود. بینوش اما برای بازی در این فیلم، جایزه بهترین بازیگر زن را در کن بدست آورد.

کیارستمی پیش‌تر درباره‌ نقش عکس و سینما در فعالیت‌های هنری خود گفته بود: «عکس‌های من، سینمای من را می‌سازند. به سینما و عکاسی علاقه دارم اما بدیهی است که شرایط برای عکاسی فراهم‌تر است. عکاسی به مجوز، سرمایه گذاری، پروداکشن و... نیازی ندارد اما هر‌گاه شرایط کافی و لازم برای ساخت فیلم فراهم شود، فیلم هم می‌سازم.»

عباس کیارستمی به دلیل استفاده خاص از تکنیک‌ها و تم‌هایی که در فیلم‌هایش قابل تشخیص هستند، به استفاده از بازیگران نقش اول کودک تا داستان‌هایی که در روستاهای دور افتاده اتفاق می‌افتند، تا مکالماتی که با استفاده از دوربین‌های ثابت درون خودرو رخ می‌دهند، مشهور بود. او همچنین به دلیل استفاده از شعر معاصر ایرانی در دیالوگ‌ها، عناوین فیلم‌ها و عناصر سینمایی تصاویرش شناخته شده ‌بود.

سینمای کیارستمی تعریف دیگری از فیلم ارائه داده بود و بر طبق گفته اساتید فیلم و سینما برخلاف بسیاری دیگر از فیلم‌سازان معاصر، کیارستمی به طور پیوسته سعی کرد با مجبور کردن مخاطبان به تعاملی رو به افزایش، تعریف جدیدی از مفهوم فیلم ارائه دهد.

در کنار حضور طرفداران سینمای کیارستمی و نام آشنا بودن او در این صنعت، برخی منتقدان معتقدند، هرچند او بیش از هر سینماگر ایرانی دیگری در صحنه بین‌المللی از نام و اعتبار برخوردار بود اما در ایران طرفداران بسیاری نداشت. در کتابی با عنوان "پاریس - تهران" دیدگاه این دسته از منتقدان به خوبی منعکس شده است.

روزنامه گاردین حدود پنج سال پیش عباس كيارستمی را یکی از ۴۰ کارگردان برتر معاصر دنیا معرفی کرد. دعوت از کیارستمی در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در سال ۱۳۹۴ هم یکی از خبرهای داغ در رابطه با او بود. این جشنواره با فیلم "کپی برابر اصل" آغاز شد و برای نخستین بار پس از سال‌ها بود که فیلمی از او به صورت رسمی در ایران اکران می‌شد. کیارستمی با ابراز تعجب گفته بود: «نمی‌دانم باید شاکی باشم یا سپاسگزار.»

تنها دقایقی پس از اعلام درگذشت عباس کیارستمی، کاربران رسانه‌های اجتماعی موجی از توییت و پست‌های فیسبوکی را به یاد او نوشتند. بسیاری صفحه‌های اینستاگرم خود را سیاه کردند و فقدان این هنرمند شناخته شده سینما را تسلیت گفتند. ژولیت بینوش بازیگر معروف فرانسوی و از دوستان نزدیک کیارستمی نیز در توییتی با اعلام خبر درگذشت کیارستمی برای او طلب آرامش کرد.

ریچارد برودی، نویسنده و منتقد سینما در نشریه نیویورکر در توییتر با ابراز تاسف از درگذشت کیارستمی او را سینماگری "دوران ساز، نمادگرا و نکته پرداز" توصیف کرد که "به سبک خودش به دنیا مفهوم بخشید."

فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه نیز در بیانیه‌ای که کاخ الیزه به مناسب درگذشت عباس کیارستمی منتشر کرد، به وی ادای احترام کرد. ژان مارک ارو، وزیرامور خارجه فرانسه نیز در بیانیه‌‌ای جداگانه درگذشت عباس کیارستمی را تسلیت گفت.