مسئله اصلاحات در خاور ميانه و مقاومت برخى كشورهاى عربى

نند.

ميخاييل گارباچف زمانى در برابر كميته مركزى حزب كمونيست اتحاد شوروى گفته بود: “ما به دمكراسى همچون هوا براى تنفس نياز داريم.” دكتر طرقى الحماد، يك پژوهشگر ليبرال در زمينه علوم اجتماعى از عربستان سعودى مى گويد، آنچه كه در سال ۱۹۸۷ اتحاد شوروى بدان نياز داشت، در سال ۲۰۰۴ تمامى كشورهاى جهان عرب بدان نيازمندند. وى مى افزايد:

“اصلاحات امرى بايسته براى همه است. تو نمى توانى در تمامى طول زندگى ات يك كودك بمانى. اين در مورد كشورها، دولت ها و نظام هاى سياسى نيز صدق مى كند. حتى اگر تو نظام خوبى داشته باشى هم بايد دست به اصلاحات بزنى، آنهم براى اينكه بتواند به بقاى خود ادامه دهد. به همين جهت ما به اصلاحات نيازمنديم.”

بايد اذعان داشت كه دمكراسى در هيچ منطقه اى از دنيا به اندازه جهان عرب تا اين اندازه عقب مانده نيست. ميان كشورهاى عربى و كشورهاى صنعتى شكاف در عرصه دانش و فرهنگ رو به گسترش است. در اين منطقه از جهان كمترين هزينه براى امور پژوهش، تكنولوژى و دانش صرف مى شود. دكتر طرقى الحماد در اين زمينه چنين مى گويد:

“كره جنوبى در سال ۱۹۵۲ جزو كشورهاى عقب افتاده بود، آنهم با يك درآمد سرانه سالانه به ميزان ۷۰۰ دلار. امروز اين درآمد سرانه به ۲۳ هزار دلار در سال افزايش يافته و اين كشور به يك كشور صنعتى بزرگى بدل شده است. در آنزمان مصر يك كشور صنعتى بزرگى بود، ولى امروز چه؟ مصر نمونه بارزى است. مصر و ژاپن در يك برهه تاريخى و زمانى شروع كردند، يعنى در اواسط سده نوزدهم، زمانيكه محمد على زمامدار مصر بود. و حال امروز مصر را با ژاپن مقايسه كنيد.”

در اين اجلاس سران هشت كشور صنعتى در «سى آيلند» آمريكا، سران دو كشور مصر و عربستان سعودى نيز دعوت شده بودند، ولى هر دو كشور از شركت در اين اجلاس امتناع كرده اند. شاهزاده سعود الفيصل، وزير خارجه عربستان سعودى در اينباره گفت:

“هر دو كشور در اين باره توافق دارند كه هر نوع اصلاحات از خارج را رد كنند، زيرا كه آينده منطقه عرب مسئله اعراب است و اين عرب ها هستند كه بايد در اينباره تصميم بگيرند.”

بايد گفت كه مجلس هيچيك از كشورهاى عربى، مجلسى نيست كه واقعا بطور آزاد انتخاب شده باشد. در هيچيك از اين كشورها آزادى بيان و عقيده و تعدد احزاب وجود ندارد و دولت ها موظف به پاسخگويى به مردم كشور خود نيستند، شفافيتى در سياست وجود ندارد و مردم در قدرت سهيم نيستند. دكتر طرقى الحماد معتقد است كه عقب ماندگى در زمينه فن آورى و اقتصادى كشورهاى عربى را بايد در عدم بلوغ سياسى و وابستگى هاى عميق مردم به سنت هاى انتقال يافته جست وجو كرد. وى مى گويد:

“ما به نقطه اى رسيده ايم كه تنها دو امكان برايمان مانده: يا دگرگون شويم و يا بميريم. شايد در گذشته تا به امروز توان آن را داشتيم كه از جهان پيروى كنيم و يا اين گونه كه هستيم خود را حفظ كنيم. ولى در آينده تنها در برابر اين گزينه قرار داريم كه يا بايد جزيى از اين جهان شويم و يا بميريم، همچنانكه تمدن هاى قديمى رو به زوال رفتند و ناپديد شدند.”

بايد اذعان كرد كه كشتى آمريكا هنگامى كه تلاش كرد دمكراسى را با توپ و تانك وارد عراق كند، به صخره خورد و شكست. ولى همان اندازه كه تحميل اصلاحات از بيرون امكانش ضعيف است، به همان اندازه جهانيان ديگر نمى توانند دست روى دست گذارده و صبر كنند ببينند كه خودكامگان جهان عرب چه زمانى خود دست بكار خواهند شد. كيست كه داوطلبانه دست از خودكامگى چندين دهه خود بردارد؟ و اين درست همان چيزى كه اصلاحات بايد در دستور كار خود قرار دهد.