«مصطفی»، پرتره‌ی یک ضد قهرمان

فیلم مستند «مصطفی» را کارگردان و روزنامه‌نگار ترک، جان دوندار ساخته است. آتاتورک که در افکار عمومی ترکیه، سمبل مردی آسیب‌‌ناپذیر و محکم است، در این فیلم به صورت فردی تنها و شکننده تصویر می‌شود که رنج‌ها و ناکامی‌های خود را با الکل تسکین می‌دهد.

فیلم «مصطفی» بیشتر از آنکه به جلوه‌های سیاسی زندگی آتاتورک بپردازد، سایه روشن‌های زندگی درونی و خصوصی او را نشان می‌دهد. تماشاگران، پدر ترکیه مدرن را در کسوت مردی میخواره، زنباره، سیگاری و سودازده می‌بینند.

نمایش این زوایای پنهان از شخصیت مردی که پرچمدار خوشنامی، اعتبار و پیشرفت ترکیه به شمار می‌رود، جنجالی در این کشور به پا کرده است. منتقدان از مخدوش شدن افسانه‌ی آتاتورک به‌عنوان پدر ملت و الگوی وحدت ملی، سخن می‌گویند. احزاب ملی‌گرای ترکیه و ارگان‌های انتشاراتی آنها نیز کارگردان این فیلم را "خائن به وطن و منافع ملی" خوانده‌اند. پاره‌ای دیگر، نام فیلم را موهن می‌دانند و می‌گویند: نام پدر ترکیه مدرن، سکولار و اروپایی، «مصطفی کمال آتاتورک» است، نه مصطفی!

جان دوندار در پاسخ به انتقادها و اتهام‌ها، تنها به این بسنده می‌کند که بگوید فیلم را با انگیزه سیاسی نساخته است. او می‌گوید در این‌صورت باید به سوژه‌ی خودکامگی عمومی یا کشتار و شکنجه‌ی کردهای ترکیه در زمان آتاتورک می‌‌‌‌‌‌‌‌پرداخت.

ساختن فیلمی در باره آتاتورک در ترکیه‌ی امروز، آسان نیست. آتاتورک یک اسطوره است. درهر گوشه‌ی این کشور، مجسمه‌ای از وی برپاست. مغازه‌ها، دفاتر کار یا حتی خانه‌های مردم با عکس او تزیین می‌شوند. مجموعه‌ای از آموزه‌های تاریخی، فرهنگی و احساسی، آتاتورک را به عنوان یک قهرمان ملی مجسم کرده‌اند. حساسیت نسبت به «پدر ملت» بسیار بالاست، اما به نظر می‌رسد که نسل جدید ترکیه با کنجکاوی و پیشداوری کمتری به این قهرمان می‌نگرد.

یک تماشاگر فیلم می‌گوید: «به ما همیشه آموخته بودند که آتاتورک مرد سیاست و نبرد بوده، اما ما نمی‌دانستیم که او سالسا را هم به این خوبی می‌رقصیده است.»

فیلم «مصطفی» پرفروش‌ترین فیلم تاریخ ترکیه در حال حاضر است، با این‌همه چند پرونده‌ی قضایی علیه کارگردان آن گشوده شده است. اتهام مشترک در این پرونده‌ها، "بی‌حرمتی به شخصیت آتاتورک" است.

جان دوندار کارگردان فیلم «مصطفی»، از این‌که فیلم‌اش به بحثی شورانگیز در جامعه ترکیه دامن زده، خوشحال است. او می‌گوید همه از قهرمانی‌های آتاتورک به اندازه کافی می‌دانند. مهم اینست که مردم ما بدانند او پیش از آن‌که قهرمان باشد، انسان بوده است. انسانی با نیازها، ضعف‌ها یا توانایی‌های متداول.