مناقشه بر سر اهداى «جايزه هاينه» به پتر هندكه
۱۳۸۵ خرداد ۱۲, جمعه
جايزه هاينه يكى از معتبرترين جوايز ادبى آلمان محسوب مى‌شود. اين جايزه از سال ۱۹۷۲ به شخصيتهايى اهدا مى‌شود كه از طريق خلق آثار خود به «پيشرفتهاى اجتماعى و سياسى، نزديكى ملتها و يا شناخت پيوستگى تمامى انسانها خدمت مى‌كنند».
اين دقيقا همان چيزى‌ست كه باعث جنجال بر سر اهداى اين جايزه به پتر هندكه شده است. بسيارى از هنرمندان و سياستمداران خواستار آن هستند كه در اهداى جايزه به هندكه به‌خاطر طرفدارى او از صربها تجديدنظر شود. آنها هندكه را متهم مى‌كنند كه در جريان جنگ بالكان از صربها حمايت كرده است. هندكه همچنين در ماه مارس، در مراسم خاكسپارى سلوبودان ميلوشه‌ويچ ديكتاتور سابق يوگوسلاوى به ايراد سخنرانى پرداخت. در واكنش به همين موضوع، تئاتر «كمدى فرانسه» در پاريس نمايش «بازى پرسشها»ى هندكه را از فهرست برنامه‌هاى سال ۲۰۰۷ خود حذف كرد.
هيات داوران جايزه ۵۰ هزار يورويى مزبور، در صدوپنجاهمين سالمرگ هاينريش هاينه، تصميم خود را چنين مدلل كرد: «پتر هندكه در آثارش، با سماجتى مانند هاينه، مسير خود را به سوى حقيقتى بى‌پرده پى‌مى‌گيرد». در ميان ۱۵ برنده جايزه هاينريش هاينه تاكنون، مى‌توان نام نويسندگان سرشناسى همچون والتر ينس، ماكس فريش، هانس ماگنوس انتسنزبرگر و الفريده يلينك را مشاهده كرد.
مدت كوتاهى پس از اعلام نام هندكه به عنوان برنده امسال جايزه، مناقشه بالا گرفت. «يوآخيم اروين» شهردار دوسلدورف در مقابل انتقادها ايستاد و واكنش‌هاى شديد عليه هندكه را «سانسور سياسى» خواند. وى گفت، بسيارى از كسانى كه عليه راى هيات داوران مواضع آتشين مى‌گيرند، اصلا آثار هندكه را نخوانده‌اند.
«گرد كايزر» رييس پيشين دانشگاه هاينريش هاينه دوسلدورف، كه ۲۰ سال عضو هيات داوران جايزه هاينه بوده، مى‌خواهد به‌همراه كسانى كه قبلا اين جايزه را دريافت كرده‌اند حركتى جمعى را عليه هندكه آغاز كند، زيرا از نظر او جايزه هاينريش هاينه بايستى به افرادى تعلق بگيرد كه همچون هاينه ستايشگر حقوق بشر باشند.
پس اين آثار هندكه نيستند كه هدف انتقادها قرار گرفته‌اند، بلكه دفاع اين نويسنده اتريشى كه ريشه‌هايى در اروپاى جنوب شرقى دارد، از مردم صرب و نطق او به هنگام خاكسپارى ميلوشه‌ويچ باعث تمام جنجال‌هاى كنونى شده است. البته هندكه تمام اتهامات را رد كرد و گفت، هرگز قتل‌عام سالهاى ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۵ در جريان جنگ يوگوسلاوى را منكر نشده و يا بى‌اهميت جلوه نداده است. وى هم‌هنگام خوانندگان را دعوت مى‌كند تا نمايشنامه‌ها و داستانهاى ۱۵ سال اخيرش را به‌دقت بخوانند.
در هر حال، فشار سياستمداران و هنرمندان بر شهر دوسلدورف، براى رد نظر هيات داوران، مدام رو به افزايش است، زيرا شهردارى دوسلدورف تامين مالى جايزه را برعهده دارد. گرد كايزر مى‌گويد: ”شهردار استدلالى گرانقدر دارد و آن اين است كه او بيم آن دارد كه اين شهر در صورت عدم پايبندى به راى هيات داوران، به سانسور متهم شود. اين استدلالى گرانقدر است. اما مسئله فراتر از اينهاست، به نظر من مسئله بر سر اعتبار و وجهه دوسلدورف است“.
هنوز سخن آخر در مورد اعطاى جايزه ادبى هاينه به پتر هندكه بر زبان نيامده است، زيرا شوراى شهر بايستى راى داوران را تاييد كند. اما از آنجا كه تاكنون تصميم شوراى شهر عمدتا حالتى فرمايشى داشته و تنها به راى داوران حالتى رسمى مى‌داده است، شايد بتوان گفت، شهر دوسلدورف براى نخستين بار در تاريخ اين جايزه معتبر ادبى در برابر آزمونى سخت قرار گرفته است.
بهنام باوندپور