مهندسان آلمانی و پروژه امنیت براى مکه
۱۳۸۶ آبان ۳, پنجشنبه
سالانه صدها زائر در مراسم حج جان خود را از دست مى‌دهند. یکى از دلایل اصلى براى این حوادث ناگوار سالانه ازدحام و هجوم زائران در مراسم حج است. در سال گذشته کارشناسان و مهندسان آلمانى وظیفه یافتند که با بررسى پدیده هول و سراسیمگى در تجمع زئران، راه حلى براى این مشکل بیابند.
آندرس یوهانسون، کارشناسى از دانشگاه درسدن در آلمان است. کار او بررسى رفتار تجمع‌هاى انسانى و پدیده سرآسیمگى است. او با شهر مکه از طریق داده‌هاى آمارى که نشان دهنده قربانیان سالانه مراسم حج است، براى نخستین‌بار آشنا شد.
او به دعوت وزرات راه و ساختمان عربستان سعودى به این کشور مسافرت کرد. وظیفه وى در این سفر پژوهش درباره نحوه راهپیمایى عظیم زائران و بررسى خطرات احتمالى بود. یوهانسون در ژانویه ۲۰۰۶ در مقابل تلویزیون مداربسته در مکه شاهد کشته شدن ۳۶۴ زائر خانه خدا بود. در این سال حرکت زائران از دره منا به سوى سه ستون شیطان براى انجام مراسم سنگسار گرچه در آغاز همچون رودى آرام به‌طور منظم شروع شد، اما با تغییر ناگهانى و سریع در حرکت توده مردم، بدل به دریایى توفانى شد که به‌دنبال آن، صدها نفر بر زمین افتادند و به معناى دقیق کلمه لگدمال شدند.
پس از حادثه ژانویه ۲۰۰۶ مقامات عربستان سعودى تصمیم گرفتند که راه حلى براى این فجایع هر ساله بیابند. پرسش اساسى این بود که چگونه مى‌توان جریان حرکت زائران را در مسیرى قابل کنترل به پیش برد و از هول و سرآسیمگى زائران جلوگیرى کرد.
در دانشگاه درسدن یکى از مشهورترین کارشناسان در زمینه رفتارشناسى جمعیت‌هاى انسانى و پدیده سرآسیمگى به نام دیرک هلبینگ مشغول به‌کار است. او موسس بخشى از پژوهش‌ها در این‌زمینه مى‌باشد. تحقیقات او در زمینه حرکت عابرین پیاده و پدیده سرآسیمگى در استادیوهاى فوتبال در همه جاى دنیا مورد استفاده قرار مى گیرد. وتاکنون باعث تضمین امنیت جانى براى هزاران نفر شده است. هلبینگ از سوى دولت عربستان سعودى وظیفه یافت، تیمى از کارشناسان و مهندسان آلمانى را براى یافتن راه حلى در مکه تشکیل دهد. این تیم شامل کارشناسان لجستیک از شهر درسدن از جمله یوهانسون و برنامه‌ریزان ترافیک از شهر آخن بود.
ساخت پل ۴ طبقه برای سنگ‌زدن به شیطان
به نظرهلبینگ بزرگترین مشکل عابران پیاده در دنیا در شهر مکه است. پس از حادثه سال ۲۰۰۶ مقامات سعودى دستور تخریب پل قدیمى در نزدیکى ستون‌هاى شیطان را دادند وبه جاى آن ساخت پل چهار طبقه‌اى در دستور کار قرار گرفت. با بهره‌بردارى از طبقه اول از این بناى عظیم در پایان سال ۲۰۰۶ زئران توانستند که ازروى زمین و از طبقه اول سه ستون را سنگسار کنند. قرار بر این است که هر سال یک طبقه بدین پل اضافه شود. ساخت نوار نقاله براى جمع آورى سنگ ریزه‌ها، احداث محل پرواز و نشست هلى‌کوپترها و راه‌هاى نجات از دیگر تدابیر جدید بود. این بناى عظیم در شکل نهایى خود قادر به پذیرش ۵ میلیون زائر در روز مى‌باشد. اما براى دسترسى به ستون نیز باید تغییراتى صورت مى‌گرفت. در سه سال پیش با مشاورت و تایید رهبران دینى به دور سه ستون سنگى دیوارهاى بیضوى از بتون ساخته شد تا که سنگ‌هاى زائران به راحتى به ستون‌ها اصابت کند.
یافتن راه‌حل بدون دیدار از منطقه
در "پروژه امنیت براى مکه" دو فرهنگ متفاوت با هم تلاقى کردند. از یک‌سو رهبران دینى، افسران امنیتى و کارمندان دولتى از عربستان و از سوى دیگر مهندسان و فیزیکدان‌هاى آلمانى. یکى از بحث انگیزترین پیشنهادها تاسیس خیابانى یک‌طرفه بود. دیرک زرویل و راینر فولمر در سال ۲۰۰۵ در همایش جوانان کاتولیک در کلن برنامه حرکت براى یک میلیون زائر مسیحى را طراحى کرده بودند. زرویل پس از پایان این همایش گفته بود که اجراى این طرح بزرگ دیگر تکرار نخواهد شد. اما مشکل زائران مسلمان در مکه نشان داد که خلاقیت و دانش گروه کارشناسان آلمانى دوباره باید کار گرفته شود. نکته جالب توجه در اجراى این پروژه این بود که به غیر از یوهانسون که مسلمان بود، دیگر کارشناسان آلمانى اجازه سفر به مکه و بازدید از محل را نداشتند. و تنها از طریق عکس‌ها و فیلم‌هاى ویدئویى و نقشه راه‌ها و ساختمان‌ها باید راه حلى مطلوب را مى‌یافتند.
سرانجام پس از بحث‌هاى طولانى مقامات سعودى با تاسیس خیابان یک‌طرفه موافقت کردند. مسیر رفت و برگشت زائران با رنگ‌هاى متفاوت مشخص شد و از طریق حصارى راه به دو مسیرمتفاوت تقسیم شد. این طرح در آلمان با موفقیت همراه بود، اما پرسش این بود که در مکه چه نتیجه‌اى به بار خواهد آورد.
بررسى دقیق فیلم‌هایى که یوهانسون از مکه با خود آورده بود، شروع شد. اما تنها پس از مشاهده فیلم‌ها با ده بار سرعت معمولى، کارشناسان توانستند، مشکل اصلى براى وقوع فاجعه ۲۰۰۶ را دریابند. بیست دقیقه پیش از حادثه موجى از "توقف و حرکت" به‌وجود آمده بود که شبیه زمین لرزه به توده مردم سرایت مى‌کرد. ورودى پل قدیمى از سوى گروه‌هاى زائران از مسیرهاى متفاوتى مورد استفاده قرار مى‌گرفت که در نهایت سبب حرکتى چرخشى در زائران مى‌شد. در واقع هر سال این فاجعه ازپیش و به‌گونه‌اى ناخواسته طراحى شده بود.
۲۸ دسامبر سال ۲۰۰۶ زمان آزمون کارمتخصصان آلمانى بود. زمانبندى براى ۳۰ هزار گروه که هر گروه شامل صدها زائر مى‌شد نیاز به برنامه دقیق داشت. رود زائران مسلمان در حرکتى منظم و یکنواخت بدون هیچ اختلالى به پیش رفت و مراسم حج در این سال بدون قربانى به پایان رسید. هلبینگ در پاسخ بدین پرسش که آیا مکه امن است، گفت: «مکه امن‌تر از گذشته است. امنیت صددرصد وجود ندارد.»
به هرصورت اجراى مراسم حج بدون قربانى براى طراحان آلمانى یک خبر خوش و پیروزى به حساب مى‌آید. هلبینگ در این‌باره مى گوید: «براى من هیچ چیز اتفاقى رخ نداده است در این پروژه تقدیرى نهفته است. شاید خدا مى‌خواست که ما در این مسئله به کمک بشتابیم.»