موّسسه‌ی فراكشوری ديگرسازى جنگ افزارها
۱۳۸۴ بهمن ۹, یکشنبه
اين روزها همه جا صحبت از جنگ افزارهای اتمی است. اما با تسليحات غيراتمی چه می‌كنند؟ قدرت‌های بزرگ، پيوسته از محدوديت سلاح‌های مرگبار دم می‌زنند اما آيا تا كنون راهكار موثرى در اين زمينه پيشنهاد و اجرا شده است؟ بيش از ده سال است در شهر بُن، يعنی شهری كه مركز دويچه وله در آنجا قرار دارد، اقدامات مفيدی در زمينه محدوديت سلاح‌های غيراتمى، انجام شده است.
موسسه‌ی فراكشوری بازسازی و ديگرسازی در بُن، BONN INTERNATIONAL CENTER FOR CONVERSION BICC فرزند خلف پايان جنگ سرد است. در سال ۱۹۹۴ اتحاديه‌ی اروپا و در صدر آن كشور آلمان، ايجاد مركزی را پيشنهاد كردند كه در آن تبديل تجهيزات نظامی به تسهيلات غير نظامی بررسی و به موقع اجرا گذارده شود.
در آن زمان ارتشهای متفقين با يكی شدن دو آلمان، نيروهای خود را از اين كشور خارج می‌كردند و سلاحها و مكانهای زيادی به جا می‌گذاشتند كه برای بهره برداری غير نظامى، بايد نوسازی و بازسازی می‌شدند. مركز تبديل و بازسازی در بُن، نخست به تبديل پادگانها به مناطق مسكونى، همت گماشت و پس از آن به موسسه‌ای بدل شد كه تبديل هر وسيله نظامی به يك وسيله غير نظامی را زير نظر بگيرد. امروزه اين مركز با شركت فعال ۵۰ كارشناس برجسته از هشت كشور جهان، به كار خود ادامه می‌دهد.
بودجه سالانه مركز ۲ ميليون و ۳۰۰ هزار يورو است كه از طرف ايالت نورد راين وِستفالن، وزارت خانه‌های امور خارجه و همكاری‌های اقتصادی و همچنين سازمان ملل متحد، تأمين می‌شود. البته مركز نيز در نتيجه‌ی طرح‌ها و فعاليتهای خود، مقداری از مبلغ يادشده را به دست می‌آورد. مدير عامل اين مركز ديگرسازی در بُن PETER CROLL از ده سال فعاليت موسسه‌ی خود، با شادمانی و خرسندی ياد می‌كند. رضايت او از اين جهت است كه می‌گويد:
”همين كه اصولاً چنين مركزی هست، امتيازی است. چون اگر چنين نبود، بايد اكنون به فكر ايجاد آن می‌افتاديم. مسائلی كه در عرصه بين المللی با آن روبرو هستيم، به راستی چنين فعاليت سياسی‌ای را می‌طلبد. اگر پيش از اين كار ما تبديل پادگانها به خوابگاه‌ها و خانه‌های مسكونی بود، اكنون در انديشه طرح‌های پيشگيرانه و فعاليتهای فراتر از آن هستيم”.
منظور PETER CROLL پيشگيری از بحرانها و تنش‌هايی ست كه در سراسر جهان در رابطه با تسليحات ايجاد می‌شوند. در مركزِ ديگرسازی بُن، كارشناسانی از رشته‌های گوناگون كار می‌كنند. اقتصاددان‌ها، سياست شناسان و جغرافی دانها می‌كوشند علل تنشها را در كانون‌هاى بحران جهان، پيدا كنند. CROLL برای نمونه از جنوب افريقا نام می‌برد كه در آن رودخانه‌های فراكشوری و فرامرزی وجود دارند كه می‌توانند به جای اين كه سرچشمه ايجاد تنش باشند، به نزديك شدن كشورها به يكديگر و پايداری صلح در آن منطقه، منجر شوند.
بايد يادآوری كرد كه مركز ديگرسازی جنگ افزارها، هميشه اين موقعيت و توانايی را ندارد كه تجهيزات نظامی را به تسهيلات غير نظامی تبديل كند. در اين موارد، مركز تلاش می‌كند كه اين تجهيزات، نابود شوند. چندی پيش ارتش آلمان، مدل جديدی جانشين تفنگهای مشهور به ژ۳ كرد. در پی آن، قرار شد، تفنگهای قديمی به تركيه صادر شوند. به همت روشنگری‌ها و تبليغات مركز ديگرسازى، يكصدهزار قبضه از اين تفنگها از رده خارج و نابود شدند.
مركز ديگرسازی جنگ افزارها به رياست افتخاری كوفی عنان و رئيس جمهور آلمان اداره می‌شود و سازمانهای بين المللی متعددى، به عضويت افتخاری اين مركز درآمده اند. از اين دسته می‌توان بخشهای كمك رسانی به كودكان سازمان ملل UNICEF, بنياد كمكهای داوطلبانه به سازمان ملل، سازمان مبارزه با گرسنگی و نهادهای آلمانى، از جمله شهرداری شهر بُن را نام برد. شهردار بُن در مراسم ويژه دهمين سالگرد تأسيس مركز در سال گذشته گفت:
” ما به اين می‌باليم كه اگر جهان ما در آينده اندكی به سوی صلح و آشتی پيش برود، بی گمان مركز ديگرسازی جنگ افزارها سهمی در رسيدن به اين هدف داشته است. اين مركز در ضمن مصداق آشكاری است در امر بين المللی بودن شهر بُن. شهردار بُن حق دارد بر اهميت مركز يادشده انگشت بگذارد. هم اكنون مناطق و كشورهای زيادی هستند كه در آنها حالت نه جنگ نه صلح، حكم فرماست. در افغانستان، عراق، آنگولا و كلمبيا، تنشهای قهرآميز جزو اخبار روز است. هيچ بنيادی از تجربه مركز ديگرسازى، برای يافتن راهكارهای صلح آميز در اين مناطق، برخوردار نيست.
كارشناسان اين نهاد، بارها هشدار داده اند كه بودجه‌های هنگفت نظامى، هرگز به تثبيت امنيت ملی و فراكشوری نمی‌انجامد. حتی پيش از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بودجه نظامی امريكا سالانه به ۴۰۰ ميليارد دلار می‌رسيد. اين رقم تقريبا به اندازه نيمی از كل بودجه نظامی جهان و دو برابر بودجه كشور آلمان است. ژاپنی‌ها يك پنجم، فرانسوی‌ها يك نهم، و كشور آلمان يك دوازدهم اين مقدار را خرج تسليحات نظامی خود می‌كنند. آيا امريكا توانسته است امنيت را به طور كامل در كشور خود برقرار سازد كه می‌خواهد بدين وسيله در سرزمينهای زير كنترل خود به اين هدف برسد؟
آنچه بر همگان آشكار شده، اين است كه اگرچه می‌توان به كمك ارتشی نيرومند حكومت ضعيفی را به زانو درآورد، ولی سيستمهای نظامی پيشرفته هرگز درد تروريسم بين المللی را چاره گر نيستند. آنچه ضربه‌های كاری بر پيكر تروريسم وارد می‌سازد و تروريستها را منزوى مى كند، دموكراسی، رفاه و توسعه اقتصادی و اجتماعی است. اما اينها هيچكدام با مخارج هنگفت نظامی به دست نمی‌آيد. همگان می‌دانند كه بالا بردن بودجه نظامی با بدهكاری‌های سنگين دولت همراه است و در بلندمدت از نيرو و توان اقتصادی كشور می‌كاهد. اكنون چند سال است كه شاهد صعود بودجه‌های نظامی كشورها در جهان هستيم و اگر وضع بر همين منوال باشد، تا سال ۲۰۱۰ باز بودجه نظامی جهان با زمان جنگ سرد برابر خواهد شد.
اين نكات كه ذكر شد، همه اهميت مركز چون موسسه‌ی ديگرسازی جنگ افزارها را بيشتر و بيشتر آشكار می‌سازد. مركزی كه به عنوان يك سازمان مستقل، به دور از هرگونه علاقه شخصی يا حزبی، می‌كوشد دستكم تسليحات نظامی كشور را كنترل كند. مركز يادشده فعاليت خود را به عرصه اينترنت هم كشانده و تحقيقها و پيشنهادهای خود را به رايگان در اختيار همگان گذاشته است. علاقه مندان اين سايت می‌توانند به نشانی www.BICC.de رجوع كنند. در اين صفحه اينترنتی كه به زبانهای گوناگون تنظيم شده است، از جمله به تازه‌های جهان تسليحات و امكان تبديل آنها به تسهيلات غير نظامی اشاره می‌شود.
مطلب را با اشاره‌ای به ايران خودمان به پايان می‌بريم: از زلزله‌ی بم زمان نسبتاً زيادی می‌گذرد. اما اين فاجعه، به خوبی نشان داد كه تا چه اندازه می‌توان از امكانات ارتش در مصارف غير نظامی بهره جست. حتی رسانه‌های همگانی از كمبود اتوموبيلهای كمك رسانى، آمبولانسها و كاميونهای باركش، خبر داده بودند. آيا امكان نداشت به دور از هرگونه مانع اداری از تمام امكانات نظامی كشور برای نجات زلزله زدگان استفاده كرد؟ آيا اينطور نيست كه به محض باريدن چكه‌هايی از باران اصلاح طلبى، ارتش و كميته و پليس برای فرو نشاندن آن در محل حاضرند؟ پس چه می‌شود كه تا رسيدن اولين كمكهای جدی به زلزله زدگان، به گفته خود مقامات مملكتى، دست كم يك شبانه روز از فاجعه گذشته است؟