1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

"میانجی بدون توان میانجی‌گری"

۱۳۹۰ دی ۱۵, پنجشنبه

ترکیه تا کنون توانایی تاثیرگذاری بر روند مناقشه هسته‌ای ایران را نداشته و نتوانسته نقشی موثر در میانجی‌گری میان ایران و غرب بازی کند. کارشناسان به سفر این بار وزیر امور خارجه ترکیه به تهران نیز خوش‌بین نیستند.

https://p.dw.com/p/13ex5
احمد داوود اغلو، وزیر خارجه‌ی ترکیه (چپ) در تهران
احمد داوود اغلو، وزیر خارجه‌ی ترکیه (چپ) در تهرانعکس: IRNA

رسانه‌های ایران با تیتر‌های بزرگ از سفر احمد داوود اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، به تهران خبر دادند و در مقالات مختلف به تحلیل نقش و اهداف ترکیه از میانجی‌گری میان ایران و غرب در مناقشه هسته‌ای پرداختند. نگا‌ه‌ها به ترکیه در عین امیدواری توام با تردید و بی‌اطمینانی به همسایه‌ی غربی ایران است. همسایه‌ای که چه ایران بخواهد، چه نخواهد خود را شایسته قرار گرفتن در موقعیت رهبری منطقه می‌داند و تا به‌حال از نظر کارشناسان بازی خوبی در صحنه کرده است.

اما تمام هم و غم ترکیه در سفر اخیر وزیر امور خارجه این کشور به ایران به این خلاصه نمی‌شود که دست بالا را در مقابل ایران داشته باشد. ترکیه نگران از تنش‌هایی است که روز به روز منطقه را تهدید بیشتری می‌کند و عواقب ‌آن دامنگیر همه کشورهای خاورمیانه خواهد شد؛ عواقبی که می‌تواند رشد اقتصادی ترکیه را به مخاطره اندازد و در عین‌حال تهدیدی سیاسی برای این کشور باشد.

عارف کسکین، کارشناس "مرکز مطالعات یورو− آسیای ترکیه" پیرامون سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران به سوالات دویچه وله پاسخ داده است.

دویچه‏ وله: آقای کسکین، ترکیه تا به حال چندبار پیش‏قدم میانجی‏‌گری در مناقشه‌‏ی هسته‏‌ای ایران شده که کمتر هم نتیجه‌بخش بوده است. این کشور از قرار گرفتن در چنین موقعیتی، در حال حاضر، چه بهره‏‌برداری می‏‌خواهد یا می‌‏تواند بکند؟

عارف کسکین: سفر داوود اوغلو به ایران را در سه سطح می‏‌توانیم تحلیل کنیم: در سطح چارچوب روابط بین ایران و ترکیه، در سطح منطقه‌‏ای و هم‏چنین در سطح بین‏‌المللی. در سطح روابط بین ایران و ترکیه، می‏‌توانیم بگوییم که این سفر داوود اوغلو در چارچوب قراردادی که مابین ایران و ترکیه وجود دارد، واقع می‏‌شود. یعنی ایران و ترکیه به این نتیجه رسیده‌‏اند که سالی دو بار در رابطه با مسائل منطقه‌‏ای، جهانی و مسائل طرفین بحث و تبادل‏ نظر کنند و در سال ۲۰۱۲، این اولین دیدار در این چارچوب است.

اما می‌‏دانیم که خود ایران و ترکیه در زمینه‌‏ی مسئله‏‌ی سوریه، بهار عربی و هم‏چنین سیستم دفاع موشکی ایران، با هم مشکل دارند و به احتمال قوی در این دیدار، در ارتباط با هر سه موضوع با جزییات، مابین طرفین مذاکره انجام خواهد شد.

از طرف دیگر، ترکیه این نگرانی را دارد که مسائل مابین شیعه و سنی، به یک جنگ منطقه‏‌ای منجر بشود. این مسئله‏‌ای است که از عراق شروع شده و به‏ خصوص بعد از خروج آمریکا از عراق و تنشی که مابین آقای مالکی و بقیه بخش‌های دولت عراق ایجاد شده، ترکیه این نگرانی را دارد که این اختلاف تبدیل به جنگ شیعه و سنی در کل منطقه بشود. به این دلیل، این سفر داوود اغلو در این چارچوب هم معنا پیدا می‏‌کند. ترکیه می‏‌خواهد تا آن‏جایی که بتواند، تلاش کند که این تخاصم و اختلاف تبدیل به درگیری شیعه و سنی در منطقه نشود. خود آقای داوود اوغلو هم قبل از این‏که ترکیه را ترک کند، در فرودگاه همین حرف‌‏ها را زده است.

ولی این کشور چه ابزاری برای میانجی‌گری و یا به قول شما "جلوگیری از گسترش تنش در منطقه" را دارد؟ و کلاً آیا ایران و ترکیه می‏‌توانند به هم دیگر اعتماد کنند؟ یا بهتر بگویم، ایران می‏‌تواند به ترکیه اعتماد کند؟

نظر من هم این است که بعد از بهار عربی، بعد از مسائل سوریه و مسائل مربوط به سیستم دفاع موشکی، ایران و ترکیه دیگر آن اعتماد قبلی را نسبت به هم‏دیگر ندارند. نه ترکیه می‏‌تواند این اعتماد را به ایران داشته باشد و نه ایران می‏تواند به ترکیه اعتماد کند. اما مسئله این است که ایران الان در یک وضعیت منطقه‌‏ای و جهانی گیر کرده که احتیاج مبرمی به ترکیه دارد.

الان ایران در سطح منطقه‌‏ای، به خصوص از سوی کشورهای عربی، به‏‌کلی منزوی شده است. در سطح جهانی هم ارتباط‏ش با اروپا و آمریکا مشخص است. ارتباط‏ش با روسیه و چین هم در سطحی که ایران می‏‌خواهد نیست. در نتیجه، ایران می‏‌داند که سیر حوادث به ضررش است و به همین خاطر احتیاج دارد که یک فضای عملی، یک فضای تنفسی کوچکی هم که شده، برایش ایجاد بشود. به این دلیل، نظر من این است که ترکیه در این راستا، برای ایران می‏‌تواند تنفس‏گاه کوچکی باشد.

یعنی به نظر شما ایران آن‌‏قدر در موقعیت ضعیفی قرار دارد که حاضر باشد به ترکیه موقعیت برتر را بدهد و دست به دامن آن شود؟

در حال حاضر ایران غیر از ترکیه هیچ امکان دیگری برای حل این مسئله ندارد. یعنی مجبور است! قبلاً هم این موضوع را در ارتباط با برزیل و ترکیه دیدیم.

ولی ترکیه چه حرکتی می‌تواند بکند که در موارد پیشین قادر به انجامش نبود. منظورم این است که آیا ترکیه کلا توانایی ایفای نقش دارد؟

ترکیه توانایی حل مسائل ایران با غرب را ندارد. یعنی ترکیه توانایی حل مسئله‌‏ی هسته‏‌ای ایران را ندارد. چون موضوع به جایی رسیده که ایران باید رفتار مشخصی از خودش نشان بدهد. سؤال این است که آیا ترکیه می‏‌تواند ایران را به این جایگاه بیاورد؛ آیا ترکیه می‏‌تواند نظر ایران را عوض کند؟ مشخص است که ترکیه نمی‏‌تواند دیدگاه و رفتار ایران را در زمینه‏‌ی مسئله‏‌ی هسته‌‏ای تغییر بدهد. به این خاطر ترکیه توانایی تغییر این وضعیت را ندارد.

اما از طرف دیگر، مسئله‏‌ی ترکیه این است که در منطقه‏‌ای قرار دارد و در فضایی قرار گرفته که احتمال درگیری و جنگ وجود دارد. ترکیه چه‏ کار می‌‏تواند بکند؟ ترکیه می‏‌خواهد از حداقل امیدی که دارد استفاده کند. درست است که اگر ترکیه بتواند در این راستا میانجی‏‌گری کند و به نتیجه‌‏ای هم برسد، این امر به ترکیه جایگاه برتری می‏‌دهد، اما ترکیه توانایی تغییر این وضعیت را ندارد و هم‏چنین توانایی نزدیک کردن طرفین به هم را نیز ندارد.

خوب دغدغه‏‌های ترکیه در رابطه با ناآرام شدن منطقه و یا تیرگی مناسبات‏‌اش با ایران که می‌تواند زیان‌های اقتصادی مهمی به دنبال داشته باشد، همه به جای خود، ولی اگر آن طور که شما می‌گویید نتواند در هیچ زمینه‌ای تغییری ایجاد کند، پس این سفر چه نتیجه‌ای برای دو کشور دارد؟

ببینید ترکیه از یک طرف تلاش دارد که به یک نقش تعیین‏‏ کننده در منطقه تبدیل بشود. از طرف دیگر، ترکیه نگرانی سیاسی، اقتصادی و امنیتی نسبت به مسائل منطقه‌‏ای دارد. بعد از این‏که عراق اشغال شد، مسئله‏‌ی کردها و مسئله‏‌ی ترور در ترکیه افزایش پیدا کرد. ترکیه نگران این مسئله است که اگر اتفاقی مابین ایران و آمریکا پیش بیاید، به احتمال قوی، این موضوع که در عراق ایجاد شده، تا دل ترکیه گسترش پیدا کند. یعنی ترکیه نگرانی عمیقی نسبت به گسترش مسائل امنیتی، خصوصاً در زمینه‏‌ی کردها دارد.

نگرانی دیگر ترکیه در زمینه‏‌ی مسائل اقتصادی است. ترکیه منافع اقتصادی خود را در ثبات سیاسی منطقه می‏‌داند؛ و اگر منطقه ثبات سیاسی داشته باشد، ترکیه می‏‌تواند روابط اقتصادی خودش را گسترش بدهد. اما اگر منطقه از ثبات سیاسی برخوردار نباشد، ترکیه قادر به گسترش روابط اقتصادی‌‏اش نخواهد بود. این است که تنش در منطقه و افزایش ناآرامی، ضرر جدی به پروژه‏‌ها و منافع اقتصادی ترکیه می‏‌زند. به همین دلیل، ترکیه تا آن‏جا که می‏‌تواند تلاش می‏‌کند که ثبات سیاسی منطقه حفظ بشود و ناآرامی در منطقه به ‏وجود نیاید.

مصاحبه‌گر: مریم انصاری
تحریریه: سمیرا نیک آیین

پرش از قسمت در همین زمینه

در همین زمینه