نجات بحرالمیت

یک سکوی آب‌تنی در ساحل بحرالمیت (بحر لوط) که تصویر آن روی کارت‌پستال‌های دهه‌ی ۱۹۸۰ هم دیده می‌شود، هم‌چنان در جای خود ایستاده؛ با این تفاوت که این سکو امروز خود را بیشتر از آب بیرون کشیده و پایه‌های آن بیشتر از آب، در گل نشسته‌اند. گلی که از خشکی به سختی سنگ شده است. جایی که امروز ساحل از آنجا شروع می‌شود، ۱۵۰ متر عمق دارد. ژرفترین نقطه‌ی بحرالمیت در سال ۱۹۸۳، چهارصد متر پایین‌تر از سطح آب‌های ‌آزاد بود در حالی‌که امروز این ژرفا به ۴۱۷ متر می‌رسد.

به راحتی می‌توان دید که چگونه آب این دریاچه روز به روز تحلیل می‌رود. در این مدت عمق این دریاچه، هر سال یک متر بیشتر شده است. کلیو لیپکین (Clive Lipchin) از مؤسسه تحقیقاتی "وادی عربه" (Arava) - که یک مؤسسه‌ی اسرائیلی است – می‌گوید: «اگر اسرائیل فکری به حال مشکل بحرالمیت نکند، اردن از فرصت استفاده و کاری انجام خواهد داد» . مرزهای اردن به موازات محور طولی بحرالمیت امتداد دارد. در ساحل غربی این دریاچه (جایی که اسرائیل قرار دارد) ، خشکی با شیب کمتری وارد دریا می‌شود اما در ساحل شرقی (در خاک اردن) ، این شیب بیشتر است. به همین دلیل در اردن، پایین رفتن سطح آب چندان حس نمی‌شود. در مقابل نیاز به آب‌ آشامیدنی در اردن بیشتر است.

"صلح" ، اصطلاحی دیرآشنا در خاورمیانه

از سوی دیگر جریان کانال ۲۲۰ کیلومتری موسوم به "راه‌آب صلح" ، نظرها را به خود جلب کرده است. این کانال بناست آب دریای سرخ (احمر) را به منطقه‌ی بیابانی خاور میانه برساند. گروهی از سیاستمداران خاور میانه و در پیشانی آنها شیمون پرز، رئیس جمهور فعلی اسرائیل، ایده‌ی "راه‌آب صلح" را بهترین راه نجات بحرالمیت، این تنها منبع آبِ منطقه می‌دانند.

برخی از مردم اسرائیل انتخاب پرز به ریاست‌جمهوری این کشور را از این نظر مثبت نمی‌دانند که ساخت این راه‌آب از حیطه‌ی اختیارات او خارج شد و این اتفاق عدل همان زمانی افتاد که بررسی جزئیات طرح آغاز شده بود.

روز یکشنبه، دوازدهم اوت، در کشور اسرائیل، با حمایت دولت و بانک جهانی، اولین گزارش در مورد پروژه‌ی عظیم راه‌آب صلح ارائه شد. کشورهای حامی از جمله ژاپن، آمریکا و برخی از کشورهای اتحادیه اروپا، تنها برای مطالعه‌ی این طرح مبلغ ده میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند. مدافعان اجرای این پروژه، طرح خود را این‌گونه معرفی می‌کنند: یک راه‌آب موسوم به "راه‌آب صلح" ساخته خواهد شد تا بحرالمیت رو به نابودی را نجات دهد و آب آشامیدنی منطقه را تأمین کند؛ در کنار این‌که در این طرح به بهترین صورت ممکن از انرژی استفاده خواهد شد.

از آن‌جایی که حدود ۴۰۰ متر اختلاف سطح بین دریای سرخ و بحرالمیت وجود دارد، آبی که در خلیج عقبه در شمال دریای سرخ پمپاژ می‌شود، به راحتی از راه این کانال به بحرالمیت خواهد رسید. در مسیر کانال تجهیزات تولید برق نصب خواهد شد تا انرژی لازم برای شیرین کردن آب نیز فراهم شود.

سود این پروژه را بیش از همه، کشور کم‌آب اردن خواهد برد و البته اسرائیل و فلسطین هم از آب آشامیدنی بهره‌مند خواهند شد. در پایان هم پس‌آب سنگین و پراملاح خارج شده از تجهیزات آب‌شیرین‌کن، به بحرالمیت خواهد ریخت. در این میان طرفداران طرح ادعا می‌کنند که به این ترتیب زیست‌بوم منحصر به‌ فرد بحرالمیت به حیات خود ادامه خواهد داد.

و اما منتقدان

این طرح منتقدان بسیاری در میان مردم اسرائیل و کارشناسان محیط زیست دارد. تعداد مخالفان دست‌کم در جلسه‌ی توجیهی طرح بیشتر از موافقان آن بود. منتقدان در مورد خطرات زیست‌محیطی راه‌آب صلح هشدار می‌دهند.

یکی از نکاتی که مخالفان مطرح می‌کنند مسیر ساخت کانال است. به عقیده‌ی آنان دره‌ی عربه که مسیر حرکت این راه‌آب است، روی گسل آفریقا قرار دارد که از نظر زمین‌شناسی یک گسل فعال است. اگر این کانال در اثر زازله نشت یا شکست پیدا کند، آب شور خاک این منطقه را نابود خواهد کرد.

گذشته از حوادث طبیعی غیر قابل پیش‌بینی، حتا استفاده‌ی معمول از این کانال هم دارای خطراتی است. پس‌آب پر املاحی که از سمت شمال وارد بحرالمیت خواهد شد، چندین بار سنگین‌تر از آب است و ترکیبات شیمیایی را حمل می‌کند که برای شیرین کردن، به آن افزوده شده است. به عقیده‌ی کارشناسان، هیچ‌کس نمی‌داند که این مواد، چه واکنش شیمیایی با آب دریاچه می‌دهند.

این نگرانی به هتل‌ها و مراکز آب‌درمانی ساحل بحرالمیت هم سرایت کرده است. بیمارانی که برای آب‌درمانی یا لجن‌درمانی به ساحل این دریاچه می‌آیند، ترجیح می‌دهند از آب خالص و تمیز استفاده کنند. ترکیبات شیمیایی ترس گردشگران را نیز برخواهد انگیخت. از سوی دیگر ساحل‌نشینان دریای سرخ هم نگرانند که صخره‌های مرجانی این منطقه در اثر مکش پمپ‌ها، تخریب شوند.

در برابر تمام این مخالفت‌ها، موافقان این طرح استدلالی ارايه می‌دهند که در منطقه‌ی خاور میانه بسیار شنیده شده است: هدف اصلی این طرح "برنامه‌ی صلح" است. از مشاورین طرح هم خواسته شده است تا همه‌ی "خلاقیت" خود را به خرج دهند تا جنبه‌های صلح‌آمیز بودن این پروژه بیشتر نمایان شوند.

گیدئون برومبرگ (Gideon Bromberg) ، مدیر مؤسسه‌ی اسرائیلی "دوستان زمین‌" (Friends of the Earth) معتقد است که در مورد صلح‌آمیز بودن راه‌آب صلح، بیش از حد بزرگ‌نمایی می‌شود. از نظر او، جنبه‌ی صلح‌آمیز بودن این راه‌آب، کمترین اهمیت را در مقایسه با جنبه‌های دیگر آن دارد. در واقع اسرائیل و اردن مدت‌ها است که با هم صلح کرده‌اند.

به عقیده‌ی انجمن‌های مدافع محیط زیست اسرائیل، اگر واقعاً هدف حفظ زیست‌بوم بحرالمیت است، باید رود اردن (نهرالاردن) را احیا کرد. رودی که مهمترین منبع تأمین آب این دریاچه است. این رودخانه هم‌چنان آب‌باریکه‌ای است که چهار کشور اسرائیل، اردن، فلسطین و سوریه بیش از ۹۵ درصد آب آن‌را مکیده‌اند و حداکثر پس‌آبی به آن بازمی‌گردانند.

به نظر برومبرگ "پروژه‌ی رود اردن" می‌تواند طرح واقعی صلح در منطقه باشد.