نزاع اسرائیل و فلسطینی‌ها در آیینه برلیناله

فیلم‌های اسرائیلی در بخش "فروم" و "پانورامای" برلیناله بطور سنتی حضوری چشمگیر دارند. برخی از این فیلم‌ها بطور مشخص به نزاع میان اسرائیل و فلسطینی‌ها می‌پردازند. اغلب کارگردانان این فیلم‌ها در کشور اسرائیل زندگی می‌کنند، اما شماری نیز ساکن کشورهای اروپایی هستند.

فیلم ضدجنگ از اسرائیل

چهار سرباز اسرائیلی بر بام خانه یک فلسطینی در نوار غزه مستقر هستند. فیلم به دوران اشغال غزه در سال ۱۹۸۹ توسط ارتش اسرائیل باز می‌گرد. جوانی که تازه دبیرستان را به پایان برده، حال به عنوان "اشغال‌گر و سرباز متجاوز" مورد حمله نوجوانان فلسطینی قرار می‌گیرد و مادران فلسطینی به روی وی تف می‌کنند.

یاریف هوروویتس در فیلم خود با نام Rock the Casbah می‌کوشد پیامدهای روانی جنگ بر طرف‌های درگیر، به‌ویژه سربازان جوان اسرائیلی را به تصویر بکشد. برای مقابله با این شرایط یکی از سربازان به مواد مخدر و موسیقی راک پناه می‌برد و سرباز دیگری برای تسلی خود به رویا و توجیهات کنایه‌آمیز از وضعیت موجود می‌گریزد.

هوروویتس در همین سال‌ها در ارتش اسرائیل سرگرم گذاراندن خدمت سربازی خود بوده است. نزدیکی عاطفی کارگردان به وقایع در فیلم‌برداری و مونتاژ عصبی فیلم بازتاب دارد. سربازان جوان اسرائيلی نیز رفتاری عصبی دارند که کارگردان موفق شده آن را به تماشاگر منتقل کند. فیلم سوژه‌ای ضدجنگ دارد و تماشای آن نیازمند اعصاب قوی است.

"انشالله" نگاهی از بیرون

در سال جاری به این مجموعه باید دو فیلم عربی را نیز افزود که برگرفته شده از زندگی واقعی سازندگان این فیم‌هاست. در فیلم "زمانی که تو را دیدم" در بخش "فروم" جشنواره امسال، سرنوشت آوارگان فلسطینی ترسیم می‌شود.

در فیلم "زمانی که تو را دیدم"، آنه‌ماری جاسیر، که در بیت‌لحم به دنیا آمده، به سال ۱۹۶۷ سفر می‌کند و اردوگاهی در مرز اردن، زندگی "طارق" کوچک را بازگو می‌کند. طارق جذب شعارهای "مردانه و انقلابی" شده و خواهان پیوستن به گروه‌های مسلح است.

فیلم از منظر کودکی بیان می‌شود که امید به مبارزه مسلحانه دارد و تا حدودی این مبارزه نیز به گونه‌ای رومانیتک و با حسرت به زندگی چریکی ارائه می‌شود. تنها مخل چنین "فضای رومانتیکی" مربیان خشن نظامی و نزاع‌های درون گروهی هستند.

جاسیر به کمک چادرهایی که در فیلم "انشاالله" استفاده شده، به بازسازی اردوگاه آوارگان فلسطینی در سال ۱۹۶۷ پرداخته است.

فیلم "انشاالله" ساخته‌ی آنئیس باربو- لاوالته از کانادا است که زندگی دو اردوگاه فلسطینی در رام‌الله را به تصویر می‌کشد. البته محل فیلم‌برداری در نزدیکی پایتخت اردن است و کارگردان مجبور به بازسازی بخشی از دیوار مرزی اسرائیل شده است.

در فیلم"انشالله" زندگی پزشکی کانادایی روایت می‌شود، که روز به روز بیشتر در مناقشه اسرائیل و فلسطینی‌های فرو می‌رود. در این فیلم نیز شخصیت جوانی حضور دارد که با پناه به دنیای خیال از واقعیت‌های زندگی می‌گریزد.

"اردوگاه عین‌الحوه همیشه موطن من است"

در بخش پانوراما، مستندی از مدحی فلایفل کارگردان عرب‌تبار دانمارکی با عنوان "جهانی، نه برای ما" شرکت کرده است. فلایفل در بزرگترین اردوگاه آوارگان فلسینی در لبنان بزرگ شده، اما خانواده‌اش پس از چند سالی موفق می‌شوند به دانمارک مهاجرت کنند.

کارگردان مستمراَ به اردوگاه آوارگان در لبنان سر می‌زند و به دیدن دوستان قدیمی‌اش می‌رود. اردوگاه "عین الحلوه" در جنوب لبنان حال بدل به منطقه‌ای مسکونی با کوچه‌های تنگ و هزاردالان شده است.

فلایفل به‌رغم تغییراتی که این اردوگاه در طی سال‌های گذشته کرده است، می‌گوید: « اردوگاه عین ‌الحلوه همیشه موطن من است.»

داستان این مستند، سرگذشت"مدحی" است، که حال به گذشته می‌نگرد. آنچه در فیلم عجیب و تا حدی باورنکردنی به نظر می‌رسد، نگاه فلایفل به موضوع آزادی است. کارگردان که آپارتمانی در برجی در دوبی دارد، هنوز اردوگاه عین‌الحلوه را جلوگاه "آزادی" می‌نامد.

قهرمان مدحی در این مستند، پدربزرگش است که همچنان در این اردوگاه زندگی می‌کند و امیدوارست که زمانی به فلسطین باز گردد. دوستی که عضو سازمان "الفتح" است نیز در این مستند از وضعیت فلسطینیان انتقاد می‌کند و عملکرد رهبران سیاسی را نیز ناکافی می‌داند.

فلایفل در لندن تحصیل سینما کرده و جزو نادر کارگردانی نسل جوان فلسطین است که هنوز پیشنه زندگی در اردوگاه‌های آوارگان را با خود حمل می‌کند. کارگردان در این مستند می‌کوشد که "حافظه جمعی" را از خطر نابودی در امان نگاه دارد.

دختران مبارزه در جنین

در فیلم "هنر/خشونت" درباره ادامه کار جولیانو مرخمیس، بازیگر، کارگردان و فعال سیاسی اسرائیلی عرب‌تبار است که در سال ۲۰۱۱ در جنین کشته ‌شد. هیچ‌کس مسئولیت ترور وی را به عهده نگرفت، اما اسلام‌گرایان افراطی به شدت به فعالیت‌های هنری او انتقاد داشتند.

در این فیلم شاگردان مرخمیس می‌کوشند پاسدار میراث هنری و سیاسی وی باشند. شاگردان مرخمیس درصدد‌اند که دو نمایشنامه "آنتیگونه" اثر سوفکلس و "در انتظار گودو" اثر ساموئل بکت را بر روی صحنه بیاورند. تنها در این در قطعه جنیست نقش‌آفرینان عوض می‌شود.

بیننده در این مستند با مبارزه دختران فلسطینی برای کسب حقوق بیشتر برای زنان روبروست. در این فیلم جوانان می‌خواهند که از طریق هنر به زندگی در محیطی خشونت‌بار دوباره معنا به بخشند.

شهرک‌سازی مانع صلح

سرانجام باید از مستند State 194 ، ساخته دان ستون و محصول مشترک آمریکا و اسرائیل یاد کرد که به موضوع شهرک‌سازی در مناطق اشغالی می‌پردازد. در این فیلم نومیدی به ادامه مذاکرات به روشنی به مسئله شهرک‌سازی و صدور مجوزهای جدید از سوی اداات اسرائيلی به نمایش گذاشته می‌شود.

در این مستند به تلاش‌های سالم فیاض، نخست‌وزیر تشکیلات خودگردان فلسطینی نیز نگاهی انداخته می‌شود. فیاض درصدد تدارک زمینه‌های حقوقی برای تشکیل دولت مستقل فلسطین است. این مستند تا حدودی شبیه فیلم‌های تبلیغاتی آمریکایی است از یک‌سو تلاش‌های فیاض را بیان می‌کند، اما درباره تاثیر آن بر روند صلح سخن چندانی نمی‌گوید.