نمايشگاه عكس ِ ”جوانه هاى بم” در فرهنگسراى نياوران
۱۳۸۳ دی ۶, یکشنبه
در روز افتتاح اين نمايشگاه احمد مسجد‌جامعي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و تني چند از مقامات و مسئولان نيز در فرهنگسراي نياوران حضور داشتند. اين نمايشگاه تا روز بيستم ديماه براي بازديد عموم کشوده است.
نمايشگاه «جوانه‌هاي بم» را اداره‌ي کل تبليغات معاونت مطبوعاتي و تبليغاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با همکاري «انجمن عکاسان بحران» و «ستاد راهبردي بازسازي بم» برگزار کرده است و ادامه‌ي نمايشگاهي است که چند ماه پيش با عنوان «بام شکسته بم» برپا شد و عمدتا ويراني و فاجعه را به تصوير مي‌کشيد.
برگزارکنندگان اين نمايشگاه اعلام کرده‌اند که «عکاسان در طول سال گذشته به دفعات در بم حضور يافتند تا با رويکردهاي جاري در بستر زمان و بدور از فعاليتهاي مقطعي و زودگذر، با تکيه بر تجربه، تيزبيني و ذکاوت خود، نارساييها را بنمايانند و دستاوردها را بشناسانند. به ديگر بيان عکاسان در کنار مردم و همراه مسولين قرار گرفتند تا بر وعده‌اي که در نمايشگاه «بام شکسته بم» دادند که عکاسان در کنار روايت فجايع و ناخوشي‌ها، راويان سازندگي و رويش جوانه‌هاي حيات و زندگي مجدد از ويرانه‌هاي بم باشند وفادار بمانند.»
و به اين ترتيب در اين نمايشگاه تصاويري کنار هم قرار گرفته که گرچه هر کدام گوشه‌اي از زندگي مردم بم را نشان مي‌دهد اما تاثيري که در صدد الغا آن به بيننده است عين واقعيت موجود نيست. البته ناديده نبايد گرفت که سهم عکاسي خبري و مطبوعاتي ايران، که در دو دهه‌ي گذشته رشد چشمگيري داشته و در سطح بين‌المللي نيز با موفقيتهاي سزاواري روبرو بوده، در تصوير واقعيتهاي اين فاجعه بسيار عظيم است و عکاسان بيش از هر رسانه‌اي در ثبت و روايت اين فاجعه کوشيده‌اند.
با اين‌همه آنچه اين نمايشگاه درصدد ارائه‌ي آن است، يعني تصوير شهري که «سازندگي و رويش جوانه‌هاي حيات» در هر گوشه و کنارش به چشم مي‌خورد، با واقعيت امروز شهر بم فاصله‌ي بسيار دارد. رضايت مردم چيزي نيست که مسئولان در بوق و کرنا فرياد کنند يا با کنار هم چيدن چند عکس مدعي آن باشند. در نهايت تنها مردم بلاديده‌ي بم داور ميزان توفيق مسئولان در بازسازي اين شهر ويران هستند. مردمي که از هيچ فرصتي براي بيان دردها و رنجهاي مداوم خود نمي‌گذرند. نارضايتي مردم چنان ابعادي دارد که حتا صدا و سيماي جمهوري اسلامي نيز، که در سالروز اين واقعه برنامه‌ها‌ي بسياري را به شرح بازسازي بم اختصاص داده، از انعکاس آن ناگزير است.
مردم آشکارا به اهمال، خلف وعده و نبود امکانات اوليه معترضند و معتقدند که همه‌ي کمکهاي وعده داده شده دراختيار آنها قرار نگرفته است. محمد خاتمي، رييس جمهور، روز چهارشنبه دوم ديماه، در سومين سفر خود به بم و هنگامي که در مسجد جامع شهر از کمکهاي دولتي براي بازسازي سخن مي‌گفت با اعتراض مردم روبرو شد. همراهان او و از جمله وزير مسکن نيز از اين اعتراضها بي‌نصيب نماندند.
در حاليکه اسکان موقت زلزله‌زدگان مطابق وعده‌ها قرار بود در فروردين ماه به پايان برسد، يکسال پس از اين واقعه هنوز عده‌اي، ولو اندک، در چادر زندگي مي‌کنند و از حداقل امکانات نيز بهره‌مند نيستند. از سوي ديگر آنچه اسکان موقت ناميده مي‌شود، اقامت در اتاقکهاي پيش‌ساخته‌ي ۱۸ تا ۲۴ مترمربعي است که در مواردي هفت عضو يک خانواده را در خود جاي داده است. ساکنان اين اتاقکها با فرارسيدن فصل سرما، براي گرم کردن خود و تامين سوخت مورد نياز با دشواريهاي بسياري روبرو هستند.
حتا برخي از مسئولان نيز معترفند که اقدامات انجام شده و روند بازسازي تناسبي با ابعاد اين فاجعه که به ويراني بيش از هشتاد درصد شهر بم انجاميده ندارد. ناظران و کارشناسان بين‌المللي نيز ضعف مديريت و عدم آمادگي مسئولان در مواجه با بحرانهاي گسترده را يکي از دلايل کندي کار قلمداد مي‌کنند. شايد اعتراضهاي مردم در برخي موراد ناشي از فشارهايي است که متحمل شده‌اند. شايد اندوه از دست دادن خانه و خويشان چنان است که جايي براي صبر و انصاف باقي نمي‌گذارد، و شايد در مواردي انتظارات مردم از مسئولان با تواناييها و امکانات موجود بي‌تناسب باشد، اما گردش کوتاهي در شهر بم هر ببينده‌اي را قانع مي‌کند که «رويش جوانه‌هاي حيات از هر گوشه و کنار اين شهر» بيش از آن که واقعيت باشد، اگر نه ادعايي واهي، که در بهترين حالت اميد و آرزوست.
مجموعه عکسهاي انتخاب شده براي اين نمايشگاه کوشش در ارايه‌ي تصويري از يک شهر بلاديده دارد که آثار حيات دوباره در هر زاويه‌ي آن به چشم مي‌خورد؛ زنان و دختراني در حال کار در کارخانه بسته‌بندي خرما، دختران کاراته‌باز، ماشينهاي گلکاري شده‌ي عروسي، عروس و دامادهايي در ميان مخروبه‌ها، کوکان شاد و شادابي که مي‌آموزند يا به بازي مشغولند، جواناني که در چادر ورزش مي‌کنند، و خانه‌هايي که ساخته مي‌شوند؛ عکسهايي از مردمي که به دعا و نماز مشغولند و عکسهايي از مسئولان بلندپايه که به درد دل مردم گوش سپرده‌اند؛ و باز تصويرهايي از کودکان شاد و خندان که حتا به پوستر تبليغاتي نمايشگاه نيز راه‌يافته‌اند.
در ميان عکسهاي اين نمايشگاه عکس ديگري نيز هست؛ عکس فروشنده‌ي جواني که در ميان گلهاي گلفروشي خود ايستاده و رو به دوربين دسته‌گلي در دست دارد؛ گلهايي مصنوعي که از هيچ‌جوانه‌اي نروييده‌اند و جعل واقعيت شکفتن‌اند!
بهزاد کشميري‌پور، گزارشگر راديو صداي آلمان در تهران