نگاهى به كنفرانس بررسى تاثير رسانه هاى ارتباطى جديد در كشورهاى عربى در برلين

کارشناسان شرکت کننده در اين کنفرانس، که طيف متنوعی از جامعه شناسان، منتقدين فرهنگی و روزنامه نگاران را در بر می گرفت، از زوايای گوناگون تخصصی خود، بر جنبه های مختلف اين روند پرتو افکندند.

موسی شتيوی جامعه شناس اردنی، اينترنت را در مقايسه با ساير رسانه های ارتباط جمعی دارای ان ويژگی می دانست که در ترکيبی از زبان، تصوير و نوشته، امکان ارتباط مستقيم دو يا چند جانبه و توسعه ارتباطات در حوزه های شخصی را فراهم می کند.

وی اينترنت را رسانه ای توصيف کرد، که با دور زدن موانع سانسور دولتی، مناسبات ميان شهروندان و دولت را از نو تعريف کرده است. اينترنت، همايشی برای گرايشهای گوناگون فکری و سياسی است که در آن مخالفين يک حکومت نيز به اندازه همان حکومت امکان کاربری دارند و اين امر به پيدايش فرهنگ سياسی تازه ای که متکثر است منجر گرديده است.

جميله حسون ناشر و کتابدار مراکشی، به امکانات آموزشی از طريق اينترنت اشاره کرد و گفت که اين رسانه يکی از موانع آموزشی، يعنی عدم امکان دسترسی به منابع علمی و اطلاعاتی را در کشورهای اسلامی از ميان برده است. در واقع می توان گفت که از طريق اينترنت، دانش در کشورهای منطقه دمکراتيزه شده و دريايی از منابع علمی و اطلاعاتی در اختيار کاربران اينترنتی قرار گرفته است. البته هنوز برای کسانی که به يک زبان خارجی آشنايی ندارند، مشکلاتی وجود دارد، اما پايگاههای اينترنتی به زبان عربی و ساير زبانهای ملی منطقه در حال گسترش است.

بايد اشاره کرد که برطبق آماری که در حاشيه اين کنفرانس ارائه شد، ايران در سال ۲۰۰۲ با ۳ ميليون و ۱۷۰ هزار کاربر اينترنتی، پس از ترکيه با نزديک به ۵ ميليون کاربر، در جايگاه دوم قرار داشته است، اما با توجه به ميزان جمعيت خود و در نسبت ۲ در صدی ميان کاربران اينترنتی و جمعيت کشور، به همراه کشورهايی چون مصر و ليبی، جايگاهی در پايين جدول را اشغال می کند.

در رأس جدول، کشورهای امارات متحده عربی و بحرين با ۲۰ در صد و سپس لبنان و قطر و کويت با ۱۰ درصد قرار دارند. تنها يمن، موريتانی، سودان و افغانستان، با ۱ در صد کاربر اينترنتی به نسبت کل جمعيت، در جايگاهی پايين تر از ايران قرار دارند.

همچنين طبق آمار موجود، پايگاه های سرگرم کننده اينترنتی، بيشترين مراجعه کنندگان را در کشورهای اسلامی دارند و پس از آن به ترتيب پايگاه های خبری و علمی قرار دارند. پايگاه های مذهبی که عمدتا" در دست بنيادگرايان اسلامی است، از نظر تعداد مراجعه کنندگان در مقام هفتادم قرار دارند.

بخش ديگری از کنفرانس، به بررسی فرستنده های خبری ماهواره ای از نوع تلويزيون الجزيره و العربيه و کيفيت و تأثير آنها در منطقه پرداخت. ديدگاه های مطرح شده در اين زمينه، گاه بسيار متضاد و ناهمگون بود.

برخی از کارشناسان، مانند جيان اليعقوبی از عراق بر اين نظر بودند که اين فرستنده ها از طريق فعاليت حرفه ای خود و حفظ بيطرفی و عينيت خبرنگاری، تبديل به محبوبترين فرستنده های خبری در کشورهای عربی شده اند و موفقيت بزرگ آنها در اينست که به انحصار بنگاه های بزرگ خبری غرب مانند CNN و BBC پايان داده اند.

استقبال مردم از اين فرستنده ها به خاطر آن است که سرخوردگی و محروميت های مردم در کشورهای عربی را بازتاب می دهند. اما برخی ديگر مانند سلامه نعمت روزنامه نگار الحيات، اين فرستنده ها را به دليل وابستگی به محافل قدرتمند سياسی و مالی قطر و عربستان سعودی، در خدمت تحکيم پان عربيسم و دامن زدن به بنيادگرايی اسلامی در کشورهای منطقه ارزيابی می کردند و معتقد بودند که آنها وجود استبداد و فساد و نبود دمکراسی در کشورهای عربی را هرگز مورد انتقاد قرار نمی دهند و تابوهای زيادی دارند.

آنها نيز درست مانند رژيمهای نامشروع منطقه که به مردم خود پاسخگو نيستند، به دليل وابستگی به اين رژيمها، به بينندگان و مخاطبين خود پاسخگو نيستند. به همين دليل، تا زمانی که دمکراسی در اين منطقه حاکم نشود، نمی توان انتظار داشت که ژورناليسم حرفه ای در آنجا شکل گيرد.

بهرام محيی گزارشگر صدای آلمان در برلين