نگاهى به نظرات و پژوهشهاى Jan Assmann مصرشناس معروف آلمانى

او در تازه ترين اثر خود به نام «حكومت و سعادت» يا «الهيات سياسى در مصر باستان» به حادترين مسئله ى جهان امروز و به پيوستگى ميان نظم سياسى و نظم مذهبى پرداخته است. Assmann بر پايه ى منابع زيادى از مصر باستان طرح مركزيت سياسى چون حكومت، جامعه، عدالت و قانون را در تصورات از الهيات برجسته تر مى كند.

وى برخلاف بسيارى از پژوهشگران فرهنگى سياسى ريشه هاى خشونت هاى مذهبى را در سرآغاز گذار آيين چند خدايى به تك خدايى مى بيند و باور دارد كه پيوندهاى خشونتهاى مذهبى امروز را مى توان با پيگيرى ريشه هاى آن تا تك خدايى يهوديت يعنى تا تفاوت قائل شدن موسى ميان تك خدايى و چند خدايى، ميان راستين و دروغين از ديدگاه او بهتر بازشناخت.

به عقيده Assmann، كشف اين تفاوت بزرگ خود هيچ كمتر از يك پديده ى انقلابى نبود و همين گذار انقلابى موسى در اسراييل دوران باستان به پذيرش تك خدايى انجاميد. موسى با كار انقلابى خود، حقيقت قوانين حكومت را به قوانين خداوند بر روى زمين گرايش داد و نظم الهيات را جانشين نظم سياسى كرد.

وى برآن است كه بدين گونه با انتقادپذيركردن آيين چند خدايى، آرامش كيهانى جهان باستان و يگانگى حكومت و سعادت ويران شد و سرآغازى بود در تاريخ براى جداييها، دشمنى ها و انشعابها كه تا امروز دوام يافته است. به زبان ديگر از ديدگاه Assmann اگر فرقه هاى يهودى چون سدوقيان، فريسيان، اسه نيان و مسيحيان نخستين يگانه پرستى را به جاى خدايان حكومتى نمى گذاردند، آن وقت جوامع بشرى امروزه خوشبخت تر مى بودند.

اين مصرشناس آلمانى مى خواهد با اين ديدگاه خود بپذيراند كه اگر انسان چندهزار سال پيش به تك خدايى يهوديت روى نمى آورد، هرگز انشعابهايى نيز چون اسلام، مسيحيت و يهوديت پديد نمى آمد و سرانجام به خشونتى كه امروز در پيوند با بنيادگرايى دينى ديده مى شود، كشيده نمى شد. زيرا همه ى آيين هاى تك خدايى يهوديت، مسيحيت و اسلام فرزندان يك انقلابند كه هركدام مى كوشد برترى و راستين بودن خدا را با ابزارى كه در دست دارد و نيز با دستيازى به خشونت ثابت كند.

پرويز حمزوى