نگاهى به نقش اوپك به مناسبت ۴۵ ساله شدن آن

تاسيس اوپك، در سال ۱۹۶۰ از سوى كشورهاى صنعتى غرب موضوعى كم اهميت تلقى شد. اما در فاصله سال هاى ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۵ هشت كشور قطر، اندونزى، ليبى، امارات متحده عربى، الجزاير، نيجريه، اكوادور و گابون نيز به اوپك پيوستند و بر قدرت و اعتبار آن افزودند.

در سال هاى اخير، بهاى نفت خام، روز به روز افزايش يافته است، اما در آخرين سال هاى دهه پنجاه ميلادى، پيش از تاسيس اوپك، بازار روندى معكوس را مى پيمود و از نرخ نفت خام دائما كاسته مى شد، تا جائى كه در ماه اوت ۱۹۶۰ نرخ هر بشكه نفت به كمتر از دو دلار كاهش يافت. در آن زمان، كنسرن هاى نفتى مثل بريتيش پتروليوم و اكسون، بهاى نفت خام را به تنهائى تعيين مى كردند و كشورهاى توليد كننده، هيچ نقشى در اين زمينه نداشتند. همين موضوع بود كه سبب شد به پيشنهاد عربستان سعودى رهبران وقت چهار كشور خاورميانه همراه با رهبر ونزوئلا، در بغداد گردهم آيند و تاسيس اوپك را اعلام دارند.

به رغم پيوستن يازده كشور نفت خيز جهان، اوپك تا سال ۱۹۷۳ ميلادى هنوز هم نقش تعيين كننده اى در تعيين وضعيت بازار نفت نداشت. در سيزده سال نخست، اين كارتل، تنها شاهد ملى شدن صنايع نفت برخى از كشورهاى عضو و افزايش ماليات كنسرن ها بود كه چون منافع كنسرن ها را به خطر مى انداخت، با كارشكنى آن ها نيز روبرو مى شد.

در سال ۱۹۷۳تاريخ جهان يكباره به نفع اوپك ورق خورد و كشورهاى صنعتى غرب دريافتند كه ديگر نمى توانند اين كارتل را در محاسبات خود ناديده بگيرند. اعضاى اوپك، در اعتراض به حمله اسرائيل به كشورهاى عربى، شيرهاى نفت خود را به روى كشورهاى غربى بستند و اقتصاد اين كشورها را يكباره فلج كردند. اما اين امر، براى مدتى از درآمد خود كشورهاى توليدكننده نفت نيز كاست و به اين دليل بود كه چهار سال بعد، وزير نفت عربستان سعودى، اعلام كرد كه تحريم نفت، ديگر تكرار نخواهد شد.

افزايش بهاى نفت، در فاصله سال هاى ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۹ در عين حال كه روندى نسبتا آرام داشت، در مقايسه با سال هاى دهه شصت درآمدى هنگفت را نصيب كشورهاى عضو اوپك ساخت و سبب شكوفائى سريع اين كشورها شد. اما در سال ۱۹۷۹ با بروز انقلاب در ايران، يكبار ديگر بازارهاى جهانى با بحرانى شديد روبرو شدند و نرخ نفت خام به بشكه اى ۴۰ دلار رسيد. از همان زمان بود كه بحث روى آوردن به انرژى هاى جايگزين در كشورهاى صنعتى غرب دامن گستر شد.

در سال ۱۹۸۹ ”ملوين كلوين” برنده آمريكائى جايزه شيمى نوبل براى نخستين بار درختانى را در جنگل هاى كهن برزيل كشف كرد كه توليد گازوئيل بيولوژيكى از آن ها امكان پذير است. وى نوشت: ”من و همسرم به دعوت توليدكنندگان شكر به برزيل سفر كرده بوديم. در آنجا چند كشاورز به ما درختانى را نشان دادند كه از آن ها روغن مى چكيد. روغنى كه مى تواند در توليد گازوئيل بيولوژيكى مورد بهره بردارى قرار گيرد”.

در ادامه تلاش براى استفاده از منابع انرژى گياهى، برزيلى ها توانسته اند نوعى مواد سوختى از نيشكر توليد كنند كه هم اكنون موتور برخى از اتومبيل ها را در اين كشور به حركت مى اندازد و حتى به خارج هم صادر مى شود. اما جامعه جهانى، تا دستيابى به انرژى هاى جايگزين نفت، هنوز فاصله بسيارى دارد. به ويژه با افزايش مصرف انرژى كشورهاى پرجمعيت چين و هند، نقش اوپك در پاسخگوئى به نياز بازارهاى جهان همواره اهميت بيشترى مى يابد.

در سال جارى، اوپك، سه بار و هربار نيم ميليون بشكه بر توليدنفت خود افزود، اما حتى اين اقدامات نتوانست سبب كاهش بهاى نفت شود. سخنگوى اوپك در ماه فوريه سال جارى اعتراف كرد كه اين سازمان ديگر كنترلى بر نرخ نفت ندارد و حتى اگر اعضاى آن تمام ظرفيت توليد خود را به كار بياندازند، بازهم با توجه به افزايش نياز بازار، كمبود فراورده هاى نفتى همواره بيشتر بروز خواهد كرد.