نگاهی به بازداشتگاه‌های ایران در آینه قانون
۱۳۹۱ آذر ۴, شنبه
دلیل مرگ ستار بهشتی، وبلاگ نویس ۳۵ ساله در فاصله پنج روز پس از بازداشت، هم‌چنان ناروشن است. با وجود ورود دستگاه قضایی، مجلس، پزشکی قانونی و نیروی انتظامی به مراحل پیگیری این پرونده، نقاط کور این ماجرا هنوز باز نشده و اظهارنظرها نیز عموما ناقض دیگری هستند.
سایت "عصر ایران" با اتکاء به مواردی از این دست، گزارشی در بررسی شرایط بازداشتگاه‌ها و مرور آیین‌نامه اجرایی آنها تهیه کرده و به معرفی حقوق متهم و قوانین متضمن این حقوق پرداخته است.
آیین‌نامه اجرایی بازداشتگاه‌های موقت ایران در ۳۰ آبان ۱۳۸۵ در ۱۹ ماده و ۱۰ تبصره به تصویب رسیده و ابلاغ شده است. در ماده ۹ این آیین‌نامه آمده که رییس بازداشتگاه باید به محض ورود متهمان، آنها را از ضوابط و مقررات مرکز و حقوق خود مطلع کند و با بازدید روزانه بر اجرای مقررات نظارت داشته باشد.
در ماه ۱۰ این آیین‌نامه، بر حق متهم در ملاقات با وکیل مدافع، بستگان و سایر افراد مورد درخواست به طور حضوری و روزانه تاکید شده است. در ادامه آمده که اگر تشخیص داده شود که ملاقات متهم با فردی غیر از وکیل، مخل انتظامات عمومی و حسن جریان محاکمه باشد یا منعی در قرار صادره باشد، هر نوع ملاقات با متهم تنها با اجازه کتبی مرجع صادرکننده قرار امکان‌پذیر خواهد بود.
ماده ۱۱ اجازه خرید و استفاده از نشریه و کتاب و وسایل ارتباط جمعی به طور تمام وقت را به متهم می‌دهد مگر «اموری که استفاده از آنها شرعا و قانونا ممنوع است». در تبصره این ماده قید شده که متهمان می‌توانند از وسایل شخصی خود مانند تلفن همراه و کامپیوتر نیز استفاده کنند.
در ماده ۱۲ تاکید شده که احداث برج‌های دیده‌بانی و استفاده از سیم خاردار در محیط پیرامون بازداشتگاه ممنوع است. ماده ۱۳ بر حق نگاهداری متهم در اتاق‌هایی با امکانات مناسب، دارای هواخوری کافی و در قالب مجتمع‌های مسکونی اشاره کرده است. حداقل فضای مسقف برای هر متهم را نیز ۷ متر مربع تعیین شده است.
تبصره یک ماده ۱۴ مقرر می‌کند که هر ۵۰ متهم به یک مددکار اجتماعی و یک کارشناس حقوقی دسترسی داشته باشد. تبصره ۲ این ماده لزوم حضور حداقل یک روانشناس در هر بازداشتگاه را گوشزد می‌کند.
سایت "عصر ایران" در گزارش خود عنوان کرده که بازداشتگاه استاندارد در جمهوری اسلامی از فضای فیزیکی مناسب تا ارتباطات متعارف اجتماعی و حمایت‌های حقوقی و روانشناختی را پیش‌بینی کرده است.
طبق قانون اساسی هرگونه شکنجه چه در بازداشتگاه و چه خارج از آن ممنوع است. سایت عصر ایران افزوده که فرد بازداشت شده و محاکمه نشده را نباید مجرم پنداشت: «بازداشتگاه نه محل عذاب دادن افراد بلکه محلی موقت برای سکونت شهروندانی است که در مظان اتهام قرار دارند.»
قانون به همین دلیل در توصیف بازداشتگاه از عنوان "مجتمع‌های مسکونی" استفاده کرده که باید فضا و مساحت مشخص و خدمات اجتماعی داشته باشند «نه این‌که یک چهاردیواری درست کنند و دری آهنی بر آن بزنند و نامش را بازداشتگاه بگذارند.»
گزارش عصر ایران پرسشی است در مورد قانونمند بودن بازداشتگاه‌های ایران. این پرسشی است از جمله در مورد بازداشتگاه بسیج همدان که زهرا بنی یعقوب، پزشک ۲۷ ساله در فاصله چند ساعت پس از دستگیری در آن جان باخت و تحقیق در باره علت مرگش هرگز به نتیجه نرسید.