نگاهی به مهران مدیری و دورهمی‌اش! (بخش نخست)

«دورهمی» نام تازه‌ترین کار مهران مدیری، یکی از مشهورترین بازیگران، کارگردان و برنامه‌سازان کمدی در تاریخ تلویزیون ایران است که تقریبا از ابتدای سال ۱۳۹۵ از شبکه نسیم سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شود. نام مهران مدیری که هجدهم فروردین امسال پنجاه ساله شد با بسیاری از بهترین یا پرمخاطب‌ترین برنامه‌های طنزآمیز یا سریال‌های کمدی در سه دهه اخیر پیوند خورده است.

او که از خردسالی به تئاتر و بازیگری جذب شده بود از سال ۶۸ به طور حرفه‌ای به رادیو پیوست و با برنامه «نوروز ۷۲» که با کارگردانی داریوش کاردان و تیم تولیدی غالبا جوان، حرکتی نو در عرصه طنز در تلویزیون ایران محسوب می‌شد به عنوان بازیگر کمدی شناخته شد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

«پرواز ۵۷» نخستین تجربه کارگردانی او بود که برای جوانی ۲۶ ساله موفقیتی بزرگ به شمار می‌آمد؛ اما اوج موفقیت او اندکی بعد و با مجموعه «ساعت خوش» بود که موفقیت کم‌نظیرش ساخت برنامه‌های آیتمی کمیک در شبکه‌های مختلف رادیو و تلویزیون ایران را تا سالها تحت تاثیر خود قرار داد.

به‌رغم آنکه تمام دست‌اندرکاران «ساعت خوش»، به‌جز مجری آن که اتفاقا بی‌مزه‌ترین و نچسب‌ترین بخش را اجرا می‌کرد، تا پیش از پخش آن برای عموم مخاطبان صدا و سیما ناشناخته بودند، توانستند نه فقط برنامه‌ای بسیار موفق و پرمخاطب تولید کنند که سطح سلیقه عمومی را که دهه‌ها بود به کمدی‌های رادیویی با موضوعات تکراری و کسالت‌باری، مثل گلایه از مادرزن، خو کرده‌بود، ارتقا ببخشند.

با اینحال و به دلایلی نامعلوم ناگهان بیشتر دست‌اندرکاران اصلی ساعت خوش و از جمله مهران مدیری ممنوع‌التصویر و از سیمای جمهوری اسلامی محو شدند. وقفه‌ای که بی‌شک ضربه‌ای سنگین به جوانانی بود که تازه به موفقیت و شهرت رسیده بودند.

اما مهران مدیری چند سال بعد با مجموعه‌ای از برنامه‌های طنزآمیز و سریال‌های کمدی به تلویزیون بازگشت و موفقیت اغلب آنها باعث شد تا با روندی تدریجی هر بار با قدرت و پشتوانه مالی بهتر و البته اعتماد به نفس بیشتر ظاهر شود. ببخشید شما...؟ (۷۸)، پاورچین (۸۱-۸۲)، نقطه‌چین (۸۲-۸۳) ، جایزه بزرگ (۸۴)، شبهای برره (۸۴)، باغ مظفر (۸۵)، مرد هزار چهره (۸۷)، و مرد دو هزار چهره (۸۸) از جمله کارهای مدیری بودند که سلسله‌ای از شهرت و (عموما) موفقیت را طی یک دهه برای او به ارمغان آورد.

بیشتر بخوانید: گفت‌وگو با محمود فرجامی، طنزنگار و طنزپژوه

در میان این کارها بی‌شک «شبهای برره» جایگاه ویژه‌ای دارد و جرقه آن برمی‌گردد به سریال «پاورچین» که می‌توان آنرا نخستین حضور قدرتمند مدیری در عرصه کمدی بهم‌پیوسته و غیرآیتمی به شمار آورد.

بین پاورچین که از شبکه سوم سیما پخش می‌شد تا شبهای برره که پخش آن با دکور عظیم و بازیگران زیاد دو سال بعد از همان شبکه  آغاز شد، مدیری توانست به مدد پیمان قاسم‌خانی، یکی از بهترین کمدی‌نویسان تاریخ طنز ایران، گروهی از بااستعدادترین طنزنویسندگان جوان را گرد آورد و برای کمدی‌نویسی پرورش دهد. کسانی که شاید بین آنها امیرمهدی ژوله، طنزنویس جوانی که در چلچراغ طنزنویسی می‌کرد، امروزه بیش از بقیه شناخته شده باشد.

به مدد همین تیم قوی نویسندگی بود که نه فقط شبهای برره به موفقیتی کم‌نظیر رسید، بلکه بعضی از قسمت‌های آن از نظر عمق و غنای طنز اجتماعی به همراه خوشمزگی کمیک، تا امروز جزو بهترین‌های کمدی تلویزیونی ایران محسوب می‌شوند.

کار برجسته مدیری در سالهای بعد «قهوه تلخ» (۸۹) بود که نقد قوی اجتماعی و سیاسی و  از نظر دکور و بازیگر و گروه تولید شاید بزرگترین کار مدیری محسوب شود. طرفه آنکه این سریال، در اقدامی بدیع، نه از طریق شبکه‌های تلویزیون حکومتی ایران که از راه فروش سی‌دی‌های آن و با پشتیبانی و توزیع بخش خصوصی به دست مخاطبان رسید و مورد استقبال وسیع قرار گرفت. حواشی همین مجموعه موفق هم شاید سرآغاز لطمه خوردن به نام و شخصیت مدیری شد: نه قرعه‌کشی‌هایی که با تبلیغات زیاد (و مشارکت خود مدیری) قرار بود «جوایز ارزنده‌ای» را به خریداران برساند آنچنان که باید انجام شد؛ و نه سریال آنگونه که شاید تمام شد.

در میانه پخش سی‌دی‌های قهوه تلخ، اوایل زمستان ۸۹، جنجالی هم برپا شد. ناگهان یک تک‌برنامه آیتمی از مهران مدیری که مشخص بود برای پخش نهایی آماده نشده و حتی تیتراژ هم نداشت، بر روی وب پخش و به سرعت دیده شد که در آن برنامه‌ها شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای موسوم به «لس‌آنجلسی» به طنز و تمسخر کشیده شده بودند. غوغا بالا گرفت و این‌بار «اپوزیسیون لس‌آنجلسی» به شدت به مدیری حمله کردند تا آنجا که یکی از سربازان خستگی‌ناپذیر وطن در اعتراض به مدیری، شبکه و برنامه تک‌نفره خود را تعطیل کرد!

با این حال شاید جنجال‌برانگیزترین کار مهران مدیری «در حاشیه» (۹۴) باشد که با آن پس از غیبتی چند ساله (یا به تعبیر خودش: محرومیت از مخاطب هفتاد میلیونی تلویزیون و محدود شدن به مخاطب سه میلیونی شبکه خانگی) دوباره در تلویزیون ظاهر شد. در حاشیه (۱ و ۲) که پزشکان، کادر درمانی و نظام سلامت را سوژه طنز قرار داده بود، با اعتراض‌های شدید و غلیظ گروهی از این قوم فرهیخته کار به توقف مجموعه‌کشید. مجموعه‌ای که فارغ از موضوعش (که اتفاقا بسیار جای توجه داشت) از نظر تکنیکی جزو کارهای ضعیف مدیری محسوب می‌شد.

«شوخی کردم» یکی دیگر از مجموعه‌های مدیری در سالهای اخیر بود که با آن دوباره فضای طنز آیتمی(sketches) برگشت؛ ژانری که می‌توان آن را پایگاه اصلی و نخستین او محسوب کرد، و تسلطش بر آن مشهود است. تیمی از نویسندگان و نزدیک به ۶۰ بازیگر که بعضی از آنها جزو بهترین بازیگران کمدی‌های آیتمی هستند او را در این مجموعه همراهی کردند.

مجال پرداختن و حتی اشاره به تمام کارهایی که مدیری به نحوی در آنها شرکت داشته در این نوشته نیست. مختصر آنکه با تمام فراز و فرودها مهران مدیری اکنون یکی از معتبرترین نام‌ها در عرصه کمدی و طنز تلویزیونی در ایران است و هرچند بخت خود را در موسیقی و سینما نیز آزموده است اما بهیچ رو تجربه‌اش در سایر زمینه‌ها به پای اعتبار و موفقیتش در کمدی تلویزیونی و طنز آیتمی نمی‌رسد.

مدیری در دورهمی

با چنین سابقه و اعتباری و در بافتاری که خود مدیری آن را شکل داده، است که می‌توان به «دور همی» به عنوان یکی از کارهای متفاوت مدیری پرداخت. بارزترین تفاوت دورهمی با تمام کارهای پیشین مدیری، نحوه اجرا و ضبط «زنده» آن در حضور جمع بزرگی از تماشاگران است.

پیش از هر چیز باید دانست که دورهمی یک «تاک‌شو» طنزآمیز (یا بطور خاص‌تر: لیت‌نایت تاک‌شو) است که هم زادگاه، و هم خاستگاه بهترین نمونه‌های آن، شبکه‌های تلویزیونی آمریکایی هستند. در این ساختار مجری مشهوری که معمولا کمدینی با توانایی اجرای شو زنده است، در هر برنامه میزبان شخصیتی سرشناس (سلبریتی) می‌شود. برنامه‌ها معمولا  بطور زنده و در حضور جمعی از تماشاگران ضبط می‌شوند و استندآپ کمدی، اجرای زنده موسیقی، و پرداختن به موضوعات روز عموما بخشهای اصلی و ثابت هر برنامه‌اند. از این رو شباهت ساختاری و حتی محتوایی آن به برنامه‌های مشابه غیرایرانی دور از انتظار نیست.

اما دورهمی چه از لحاظ فرم و چه محتوا، نه شبیه بلکه کُپی آشکاری از یک تاک‌شو هندی موفق به نام Comedy Night Show with Kapil است که سالهای ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ در یکی از شبکه‌های هندی پخش شد و به محبوبیت کم‌نظیری رسید. (کمدین مشهور هندی، کاپیل شارما، که شهرت و اعتبار این شو تا حد زیادی به شخص او وابسته بود، سپس شو مشابهی با نام Kapil Sharma Show به راه انداخت که همچنان در حال پخش است.)

ظاهرا پیشنهاد ساختن برنامه‌ای شبیه شو کاپیل هم نه از سوی مدیری به سازمان، بلکه مستقیما از سوی سازمان صدا و سیما به چند تهیه‌کننده داده می‌شود و سرانجام کار کارگردانی و (سرپرست) نویسندگی به مهراب قاسم‌خانی سپرده می‌شود. اما مهراب قاسم‌خانی به دلایلی نامعلوم در سازمان صدا و سیما ممنوع الاسم بوده و قرار می‌شود تا رفع این محدودیت بدون ذکر نام او برنامه ساخته شود و مهران مدیری نیز به عنوان بازیگر به این پروژه می‌پیوندد؛ اما مشکل ممنوعیت مهراب قاسم‌خانی حل نمی‌شود و او پس از چندی از دورهمی کنار می‌کشد.

به این ترتیب مهران مدیری کارگردان دورهمی می‌شود و تغییراتی در ساختار می‌دهد که باعث بعضی تغییرات در عوامل اصلی، مثل جدایی امیرمهدی ژوله (نویسنده متن‌های خود مدیری) می‌شود. نهایتا با تقلید از یک شوی هندی، طراحی و اجرای اولیه مهراب قاسم خانی و مدیریت و سلیقه مهران مدیری، امروز با تاک شوی طنزآمیزی به نام دورهمی روبرو هستیم که هر قسمت آن کمی بیش از یک ساعت طول می‌کشد و در حضور تماشاگرانی که در یک سالن بزرگ گردآمده‌اند اجرا می‌شود. هر برنامه از بخش‌های ثابتی به شرح زیر تشکیل شده:

•  صحبت‌های خود مدیری که مخلوطی از یک استندآپ‌کمدی با ریتمی آرام و اجرای شو است و حول موضوعی خاص که معمولا یک آسیب اجتماعی است برگزار می‌شود،

•  چند قطعه نمایشی کمدی (معمولا سه تا و هر کدام پنج شش دقیقه)،

•  دو سه بار تبلیغ مستقیم اسپانسر برنامه،

•  دو مسابقه که در آن چند نفر از میان حضار روی صحنه می‌روند و بعد هم جوایزی (طبعا تبلیغاتی) از سوی اسپانسر برنامه می‌گیرند،

•  و نهایتا گفت‌وگو با مهمان هر برنامه که حدود نیم ساعت طول می‌کشد.

با چنان پیشینه و در چنین بافتاری است که می‌توان به بررسی جزیی‌تر و مصداقی‌تر «دورهمی» به عنوان یک «لیت‌نایت تاک‌شو» از «مهران مدیری» پرداخت؛ نقدی که در ادامه همین نوشته روی وب سایت بخش فارسی دویچه‌وله منتشر خواهد شد.

[مسئولیت محتوای مطلب برعهده نویسنده است.]