نیم‌نگاهی به تاریخچه‌ی جشنواره فیلم برلین
۱۳۹۰ بهمن ۱۸, سه‌شنبه
جشنواره بین‌المللی فیلم برلین موسوم به "برلیناله" که شصت و دومین دوره از آن در روزهای ۹ تا ۱۹ فوریه ۲۰۱۲ برگزار می‌شود، در کنار فستیوال‌های کن، ونیز و لوکارنو، از مهم‌ترین رویدادهای سینمایی جهان به شمار می‌رود.
هر سال در ماه فوریه، صدها هزار نفر از "برلیناله" دیدن می‌کنند و از این لحاظ شاید جشنواره بین‌المللی فیلم برلین گوی سبقت را از کن و ونیز هم ربوده باشد، زیرا برلیناله برخلاف فستیوال‌های فیلم بسیار معروف، جشنواره‌ای است مردمی که به عموم فیلم‌دوستان اهمیت می‌دهد. البته گذشته از استقبال درخور توجهی که از این جشنواره می‌شود، برلیناله محفلی است جذاب که در آن کارشناسان و منتقدان فیلم، کارگردانان و فیلمسازان و ستارگان کوچک و بزرگ حضور پیدا می‌کنند.
آغاز فعالیت در سال‌های تلخ
اولین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین در سال ۱۹۵۱ برگزار شد؛ در دورانی که برلین هنوز طعم تلخ سال‌های پس از جنگ را تجربه می‌کرد و ویرانی‌های به بار آمده در جنگ جهانی دوم در چهره‌ی شهر نمایان بود.
در روز ششم ماه ژوئن سال ۱۹۵۱ اولین فستیوال فیلم برلین با اکران فیلم مشهور "ربکا" ساخته آلفرد هیچکاک افتتاح شد و جوئن فورتین هنرپیشه معروف آمریکایی و یکی از ستارگان بزرگ آن زمان قدم بر فرش قرمز برلیناله گذاشت که برای کارگردانان، فیلمسازان و بازیگران پرآوازه پهن شده بود.
شش سال از پایان جنگ جهانی دوم می‌گذشت و آلمان، به ویژه برلین، در تلاش بود که در عرصه فرهنگ، مانند گذشته جایگاهی هم‌طراز دیگر شهرهای بزرگ جهان بیابد؛ هر چه باشد برلین در دهه ۱۹۲۰، یکی از پرشور و حال‌ترین مراکز فرهنگی هنری دنیا به شمار می‌آمد.
در دهه ۱۹۵۰ جشنواره‌های فیلم به محفلی بین‌المللی و محل دیدار بزرگان سینمای جهان بدل شدند. سینمای آلمان هم در آن دوران با استقبال دور از انتظاری روبرو گشت و به ویژه فیلم‌های سرگرم‌کننده طرفداران زیادی داشت.هالیوود، سینمای کشورهای بزرگ اروپایی و طبیعتا سینمای خود آلمان، چهره‌های محبوب‌شان را راهی برلیناله می‌کردند تا با حضور خود در جشنواره برلین، برای ساخته‌ها و محصولات جدید سینمایی تبلیغ کنند.
توجه بیشتر به فیلم‌های هنری
در دهه‌ی ۱۹۶۰، حضور فیلم‌های هنری و سازندگان این فیلم‌ها در برلیناله پررنگ‌تر شد و کارگردانانی چون ژان لوک گودار یا فرانسوا تروفو برای معرفی فیلم‌های خود در جشنواره عازم برلین می‌شدند.
دهه ۱۹۷۰ دوران بحران بود؛ دورانی که سیاست بر همه چیز سایه انداخته و پس‌لرزه‌های ناآرامی‌های انقلاب فرهنگی ۱۹۶۸، سرکشی نسل جوان و جنگ ویتنام هنوز هم محسوس بود. جشنواره فیلم برلین نیز از این رویدادها جان سالم بدر نبرد و درگیر بحث و مشاجرات سیاسی روز گشت. ولی این روزهای تیره و بحرانی هم سپری شدند و اعطای جوایز برلیناله، یعنی خرس طلایی و نقره‌ای دوباره در کانون توجه قرار گرفت.
در بخش مسابقه‌ای جشنواره برلین بیش از همه فیلم‌هایی به نمایش درمی‌آمدند که ویژگی و خصلت مستند و آزمایشی بودن در آنها مشهود بود. از این گذشته، محصولات سینمایی کشورهایی در این بخش شرکت می‌جستند که تا آن زمان اهمیتی حاشیه‌ای داشتند.
از دید اولریش گرگور (Ulrich Gregor) که چندین سال مسئولیت و گردانندگی بخش مسابقه را برعهده داشت، این تغییر و تحولات بود که برلیناله را در واقع به مجمع سینمای جهان بدل کرد، به محفلی که در آن فرصت و امکان عرضه همه اشکال و قالب‌های سینمایی وجود داشت.
البته بخش مسابقه‌ای جشنواره برلین همیشه از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هست. فستیوال‌های کن، برلین و ونیز همواره بر سر نمایش جذاب‌ترین فیلم‌ها و حضور محبوب‌ترین ستارگان با یکدیگر رقابت داشته‌اند. دیتر کاسلیک، مدیر کنونی جشنواره برلیناله، تا به حال در این عرصه موفق بوده و از خود استادی و مهارت کامل نشان داده است.
وی می‌گوید: « کار و فعالیت ما کاملا بر محور تماس و ارتباطات می‌چرخد. در اینجا باید با آدم‌های زیادی در عرصه فیلم و سینما آشنا بود، با آنها تفاهم داشت، به زبان آنها حرف زد و طبیعتا باید عشق و علاقه‌ای خاص به فیلم و سینما داشت.»
پررنگ شدن حضور سینمای آلمان
درخور توجه آنکه مدیر فعلی جشنواره برلین عشق و علاقه خاصی به سینمای آلمان داشته و دارد، در حالی‌که موریتس د هادلن (Moritz de Hadeln)، مدیر پیشین برلیناله، سالیان سال به محصولات سینمای آلمان و فیلم‌های آلمانی کم‌توجهی می‌کرد.
در این دوران حضور کارگردانان و فیلمسازان آلمانی و ساخته‌های آنها در جشنواره برلین به مراتب پررنگ‌تر بوده است. به گفته‌ی هاینس بادویتس (Heinz Badewitz) که زمانی سرپرستی بخش آلمانی برلیناله را برعهده داشته، «مخاطبان ما خریداران بین‌المللی و مدیران فستیوال‌های فیلم در کشورهای مختلف جهان هستند که مایلند به‌شکلی فشرده در جریان محصولات سینمای آلمان قرار گیرند و من فکر می‌کنم که برلیناله، بهترین محفل برای نمایش و ارائه این فیلم‌ها است».
در طی سال‌های گذشته سینمای آسیا توانسته است، جایگاهی درخور توجه برای خود در جشنواره فیلم برلین باز کند. محصولات سینمای چین، تایوان، کره و ویتنام هم با استقبال خوبی روبرو شده‌اند و هم توانسته‌اند موفقیت‌های بزرگی را جشن بگیرند. به ویژه فیلم‌هایی که به موضوعات سیاسی و اجتماعی می‌پردازند، مورد توجه و علاقه قرار داشته‌اند. برنده‌ی بزرگ جشنواره ۲۰۱۱ «جدایی نادر از سیمین»، ساخته‌ی اصغر فرهادی بود که جوایز زیادی را از آن خود کرد.
برلیناله همواره خود را جشنواره‌ای سیاسی تلقی می‌کرده و می‌کند. به ویژه در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی کارگردانان و فیلمسازان اروپای شرقی یا به عبارتی کشورهای بلوک شرق سابق در آن حضور داشتند. بسیاری از فیلم‌های بحث‌برانگیز کارگردانانی که در وطن خود از جمله در شوروی و آلمان شرقی سابق از نمایش محروم می‌شدند، برای نخستین بار در جشنواره برلین روی پرده می‌آمدند.
گردانندگان جشنواره برلین همیشه کوشیده‌اند، به سیر تحولات فیلم و سینما توجه کنند، با زمان پیش بروند و دست به ارائه تازه‌ترین دستاوردها چه از هالیوود، چه از سینمای جوان آلمان، موج نو فرانسه یا سینمای آسیا بزنند. از این رو جای شگفتی نیست که در شصت و یکمین دوره‌ی جشنواره برلین، به سینمای سه بعدی نیز توجهی خاص شده است.
SA/DK