1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

هنر و مناطق ممنوعه!

۱۳۸۳ اردیبهشت ۱۷, پنجشنبه

در ميان آثار هنری عرضه شده در جشنواره «نزديکی دور دست» در برلين، ويترينی که بطور نمادين، بخشی از وسائل شخصی آيت اله خمينی را نمايش می داد، جنجال آفرين بود. اين اثر که با مخالفت شديد برخی از سازمانها و انجمن های ايرانيان مهاجر روبرو گشت، بحث های پردامنه ای را در ميان ايرانيان خارج از کشور دامن زد.

https://p.dw.com/p/A686
عکس: HKW

خانه فرهنگهای جهان، در اقدامی سازنده، از مخالفين اين اثر هنری و جمعی از هنرمندان دعوت نموده بود که در يک جلسه گفتگو و در فضايی عاری از تنش، به بحث و تبادل نظر درباره اين اثر و نقد و سنش آن از زوايای مختلف بپردازند. بخشی از مخالفين، دست به تحريم اين نشست زدند. اما تعدادی نيز در آن شرکت نمودند. از طرف خانه فرهنگهای جهان، مدير و نيز سرپرست هنری آن، و به نمايندگی از هنرمندان ايرانی که آثار خود را در نمايشگاه عرضه نموده بودند، تيرداد ذوالقدر و پرستو فروهر در اين نشست شرکت نمودند.

ديدگاههای مخالف اين اثر هنری را می توان در چند دسته تقسيم بندی کرد: نخست کسانی که آن را تبليغی به نفع جمهوری اسلامی و بنيانگذار آن می دانستند و کلا مخالف عرضه آن بودند. دوم، کسانی که شکل ارائه اين اثر را صرفنظر از نيت هنرمندان آفريننده آن، تحريک آميز و نامتناسب با فضای خارج از کشور می ديدند و معتقد بودند که ميراث خمينی کماکان در ايران حاکم است و چون اين مسئله هنوز به گذشته تاريخی تعلق ندارد و زخمهای ناشی از آن التيام نيافته است، نمی توان انتظار داشت که احساسات بخشی از ايرانيان مهاجر را خدشه دار نکند. و سوم کسانی که فی نفسه از حق ارائه اين اثر به مثابه يک کار هنری پشتيبانی می کردند، اما از منظر سليقه و ارزش هنری، با آن موافق نبودند.

آقاى Hans-Georg Knopp مدير خانه فرهنگهای جهان، در آغاز تصريح نمود که عليرغم ايجاد واکنشهای احساسی شديد نسبت به اين اثر و حتی تهديد هنرمندان توسط معترضين، ما پس از مشورت با هنرمندان و مطلعين، تصميم گرفتيم که آن را همچنان در نمايشگاه به معرض تماشا بگذاريم، چرا که به نظر ما اين وظيفه يک خانه فرهنگی است که از اثری هنری پشتيبانی و حفاظت کند. با اين حال ما بايد همواره بطور انتقادی و سنجشگرانه از خود بپرسيم که خانه ما چه می کند و چگونه آثاری را عرضه می نمايد؟ بنابراين، ما آماده ايم که انتقادات را بشنويم.

تيرداد ذوالقدر، به عنوان يکی از اعضای گروه شهرزاد که آفريننده اين اثر است، خاطر نشان ساخت که اين گروه سه سال است کار مشترک می کند و آثار متفاوتی ارائه نموده است. يکی از عرصه های هنری گروه، کار با شمايل ها (ايکونها) و سمبل هاست. شمايل ها، معمولا تصاويری از رهبران و قدرتمداران فرهمند (کاريسماتيک) را ارائه می کنند که به دلايل گوناگون، هاله ای مقدس و وهم آلود به دور آنان پيچيده شده است. تبديل چنين چيزی به يک موضوع هنری، خود گونه ای تقدس زدايی و زمينی کردن سوژه مربوطه است. کار ما واکنشی در قبال نوع ويژه ای از هنر در ايران بود و می خواستيم اثری بحث انگيز ارائه دهيم. با اين حال، اگر چه کار ما، به شيوه ای غيرمستقيم، مناسبات قدرت را نشانه گرفته و سياسی به نظر می آيد، اما بايد آن را کاری کاملا هنری فهميد.

وى افزود: ويترين سازی، در ارائه آثار هنری در غرب سنت دارد. ويترين، به گونه ای تداعی کننده موزه و اثری است که گرد و غبار تاريخی بر آن نشسته است. اما کار ما نبايد يک موضعگيری سياسی تلقی شود. واکنش ايرانيان نيز در قبال اين اثر يکسان نبود. در کنار معترضين، ايرانيان بسياری بودند که کار ما را فهميدند و از جنبه هنری مورد تأييد قرار دادند. نبايد فراموش کرد که يک سوژه هنری در رابطه با ايران، همواره می تواند بحث انگيز باشد و واکنشهای گوناگونی را به دنبال آورد. متأسفانه با سياسی و احساسی کردن فضای نقد و بحث، امکان داوری عينی و غيرمغرضانه نسبت به يک اثر هنری از ميان می رود.

پرستو فروهر خاطر نشان ساخت که به عقيده او اين اثر به اين دليل مشکل آفرين شده، که با گزينش موضوعی حساس و سنگين و جداسازی آن از بطن کار هنری، خلاء بزرگی ايجاد نموده است. خلايی که می توان آن را با تفسيرهای گوناگون انباشت. البته هنر بايد بتواند با موضوعات تابوشکن کار کند. اما اگر گزينش موضوعی با دقت صورت نگيرد، به دليل حساسيت هايی که می تواند وجود داشته باشد، راه بر تفسيرهای خاص باز می شود و مشکل آفرين می گردد.

پرستو فروهر در ادامه اظهارداشت كه با اين حال برای او، بعضی روشهای انتقادی، قابل فهم و پذيرش نبود. واکنشها گاه بسيار احساسی و نامتناسب، توأم با جّوسازی بود. بسياری از مخالفين، همه هنرمندان اين جشنواره را متهم کردند که در خدمت سرمايه داری هستند. پرستو فروهر تصريح نمود که هيچ هنرمندی در اين جشنواره نمی خواست يک کشور را نمايندگی کند و هر يک از ما فقط نماينده آفريده هنری خويش هستيم. اصولا" اين جشنواره ادعا ندارد که نماينده کل هنر ايران است. آثار هنری ارائه شده در يک نمايشگاه، در عين حال همواره گزينشی از سوی هيئت امنا و سرپرستان آن است و لاجرم سليقه خاصی را نيز نمايندگی می کند.

شاهين مرآلی، سرپرست هنری خانه فرهنگهای جهان يادآور شد که اين نمايشگاه در مجموع موفق بود و مورد استقبال قرار گرفت. اما يکی از سوژه های ارائه شده در آن، مشکل آفرين شد، چرا که احتمالا فهم آن با دشواری روبرو بوده است. ولی بايد در نظر داشت که ما در بروشورهای اطلاعاتی خود، راجع به آثار ارائه شده و انگيزه های هنرمندان، توضيحات کافی داده بوديم. ما از نقد و سنجش استقبال می کنيم، اما اگر نقد يک اثر هنری، با انگيزه های صرفا سياسی صورت پذيرد، نمی توان آن را موجه دانست. در نمايشگاه، کتابهای هنری گوناگونی در معرض ديد و داوری بازديدکنندگان قرار گرفته بود. متأسفانه برگهای زيادی از اين کتابها، از طرف مخالفين، سياه يا پاره شده است. اين شکل مخالفت و اعتراض، معنايی جز سانسور ندارد، چرا که شعور کسانی را که می توانند يک اثر هنری را ببينند و مستقلا درباره آن داوری کنند، يکسره ناديده می گيرد.

بهرام محيی گزارشگر صدای آلمان در برلين