واقعه ۱۱ سپتامبر و آسیای مرکزی

پس از واقعه یازدهم سپتامبر، آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی در کشورهای آسیای مرکزی، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان پایگاه نطامی احداث کردند. در "ائتلاف علیه تروریسم جهانی" کشورهای آسیای مرکزی علاوه بر عضویت در آن، نقش فعالی نیز به عهده گرفته اند.

حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی به منظور مقابله با تروریسم اکنون با مخالفت روسیه و چین روبرو شده است. به نظر کارشناسان یکی از دلایل حضور نظامی آمریکا در این منطقه افزودن فشار به ایران است.

پس از واقعه یازدهم سپتامبرسال ۲۰۰۱ میلادی، منطقه آسیای مرکزی اهمیت استراتژیک پیدا کرد. جمهوری های آسیای مرکزی به "ائتلاف ضد تروریستی" پیوستند و برای حضور نظامی آمریکا امکاناتی را در کشورهایشان فراهم آوردند.

در حال حاضر آمریکا از خاک این کشورها برای هدایت و پشتیبانی نیروهای حافظ صلح در افغانستان بهره جوئی می کند. هواپیماهای نظامی آمریکا اجازه دارند از خاک این کشورها برای کمک به نیروهای خود در افغانستان استفاده کنند.

واقعه یازدهم سپتامبر، چه پیامدهایی را برای آسیای مرکزی داشته است؟ هومن پیمانی کارشناس امور امنیتی آسیای مرکزی و قفقاز در گفتگو با برنامه فارسی صدای آلمان به این سئوال چنین پاسخ می دهد: "پس از واقعه ۱۱ سپتامبر دولت آمریکا از شرایط جهانی استفاده کرد و زمینه گسترش حضور سیاسی و نظامی خود در آسیای مرکزی را بوجود آورد. از آن زمان تا به امروز ما شاهد بسط پایگاههای آمریکائی در منطقه بودیم و بطور کلی در این زمینه فعالیت آمریکا بسیار چشمگیر بوده، در زمینه نظامی دولت آمریکا از شرایط بین المللی مساعد به نفع خودش استفاده کرد و توانست که خودش را به عنوان نیروی نظامی در آسیای مرکزی تثبیت کند."

اما بنظر برخی از صاحبنظران از جمله ولادیمیر سوکور کارشناس آلمانی در امور آسیای مرکزی حضور نظامی آمریکا و دیگر کشورهای غربی پس از واقعه یازدهم سپتامبر در جمهوری های آسیای مرکزی، برای تامین امنیت جهانی اهمیت حیاتی دارد:

"در واقع، هر یک از پایگاههای آمریکائی در آسیای مرکزی را نمی توان با هیچ پایگاه دیگری جایگزین کرد. هر یک از این پایگاهها اهداف خاصی را دنبال می کنند. پشتیبانی از عملیات نظامی در افغانستان، کنترل فعالیت های نظامی چین، مقابله با نفوذ روسیه و بویژه زیر نظر گرفتن فعالیت های هسته ای ایران اهداف اصلی حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی است."

این نظر ولادیمیر سوکور را کارشناس ایرانی هومن پیمانی نیز تائید می کند: "نوع حضور و گستردگی آن در این کشورها هیچ شکی را در ذهن تحلیل گران سیاسی بوجود نیاورده بود که آیا این پایگاهها بر علیه کشورهای منطقه هم استفاده بشود یا خیر."

ولی حضور نظامی آمریکا و دیگر کشورهای غربی این فکر را نیز تقویت کرد که در آسیای مرکزی دمکراسی گسترش خواهد یافت و به حقوق بشر احترام گذاشته خواهد شد.

کارشناس آلمانی سوکور برای مثال خروج نیروهای نظامی آمریکا از آسیای مرکزی را تهدیدی برای دمکراسی و جلوگیری از پیشرفت جامعه در این کشورها ارزیابی می کند. بنظر سوکور حضور فعال آمریکا در قزاقستان سبب رشد اقتصادی این کشور شده است و این کشور می تواند الگوئی برای پیشرفت دمکراسی و حقوق شهروندی در منطقه آسیای مرکزی گردد.

ولی کارشناس ایرانی هومن پیمانی با این نظر مخالف است. وی در رابطه با حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی و پیشرفت دمکراسی چنین گفت: "من هیچگونه رابطه ای بین حضور نظامی آمریکا و حتی حضور اقتصادی و سیاسی آمریکا در این کشورها و سایر کشورها و گسترش دمکراسی نمی بینم. این مسئله ای بوده است که خود آمریکا برای پوشش تبلیغاتی از آن استفاده کرده. هیچکدام از کشورها که آمریکا در آنجا حضور نظامی دارد در عرض پنج سال گذشته نشانه ای از حرکت بسوی دمکراسی نداشته اند، بلکه برعکس تمام این کشورها نشانه های بسیار واضح و آشکار در جهت عکس آن را نشان دادند."

اما نباید فراموش کرد که پس از واقعه یازدهم سپتامبر، جمهوری های آسیای مرکزی در تامین امنیت منطقه نقش مهمی را به عهده گرفته اند. کارشناسان تائید می کنند که این جمهوری های تازه استقلال یافته در مرکز توجه قدرت های بزرگ قرار گرفته اند، ولی این کشورها جهت دستیابی به جایگاه واقعی خود در منطقه و سیاست جهانی و همچنین خارج شدن از حوزه نفوذ قدرت های بزرگ نیز تلاش می کنند.