پاكو د لوسيا و ال دى ميولا در فستيوال موسيقى Jazz در لوركوزن

(براى شنيدن «عصر شنبه» و گوشه‌هايى از ساخته‌هاى ال دى ميولا و پاكو د لوسيا، فايل صوتى پايان صفحه را كليك كنيد!)

ال دى ميولا، كه يكى از محبوبترين گيتاريستهاى موسيقى Jazz و Rockjazz در سه دهه گذشته به شمار مى‌آيد، روز چهارشنبه (۸ نوامبر) در چارچوب فستيوال لوركوزن به روى صحنه رفت.

او كه در سال ۱۹۵۴ در خانواده اى آمريكايى ايتاليايى بدنيا آمده، بعد از پايان دوران مدرسه، وارد كالج معروف موسيقى بركلى شد و در سن ۱۹ سالگى نخستين قدمهاى جدى خود را تجربه كرد. چيزى نگذشت كه چيك كوريا، يكى از پيانيستهاى معروف دنيا به استعداد اين نوازنده جوان پى برد و او را به جمع گروه Return to Forever ملحق كرد.

در واقع سير موفقيتهاى ال دى ميولا از آن زمان شروع شد و در همان نيمه دوم دهه هفتاد ميلادى جوايز زيادى را كسب كرد. دهه هفتاد، دهه ال دى ميولا بود و بسياريها او را ساليان سال فرزترين گيتاريست دنيا مى‌دانستند.

انتشار آلبومهاى سولو از جمله Land of the midnight sun در سال ۱۹۷۶، Elegant Gypsy در سال ۱۹۷۷ و Casino در سال ۱۹۷۸ جايگاه اين ستاره را در آسمان موسيقى Jazz مستحكم كردند. در كارهاى اين گيتاريست معروف، سبكهاى راك، Jazz، لاتين و موسيقى جهانى با هم پيوند خورده اند.

يكى از نقطه هاى اوج فعاليتهاى ال دى ميولا اجراى برنامه اى مشترك با جان مكلفلين و پاكو د لوسيا در سال ۱۹۸۱ بود كه تحت عنوان «جمعه شب در سانفرانسيسکو» انتشار پيد كرد و تا به حال بيش از ۲ ميليون بار هم به فروش رفته است. ۱۵ سال بعد از اين ماجرا، اين سه هنرمند دوباره دست به همكارى زدند و ضمن انتشار آلبومى مشترك، تورى جهانى برگزار كردند.

ال دى ميولا در جريان فعاليتهاى طولانيش، هميشه در تلاش بوده كه با آهنگسازان، خوانندگان و نوازندگان ديگر همكارى كند، چه هنرمندانى كه به اصطلاح هم كيش و هم مسلك او هستند و چه چهرههايى برجسته و كاملا متفاوت از دنياى موسيقى پاپ و كلاسيك، چون لوچيانو پاواروتى، پاول سايمون، فيل كالينس، سانتانا و فرانك زاپا که او با آنها به روى صحنه رفته و يا در استوديو همكارى داشته. ناگفته نماند كه ال دى ميولا تا به حال بيش از ۲۰ آلبوم سولو به انتشار رسانده منتشر كرده است.

يكى ديگر از چهرههاى برجسته اى كه از او سخن رفت و در روز 9 نوامبر، يعنى يک روز پس از ال دى ميولا در فستيوال لوركوزن به اجراى برنامه پرداخت، پاكو د لوسيا، ستاره بى چون چراى آسمان فلامنكو است. درخور توجه آنکه برگزار كنندگان اين فستيوال، پنج سال تمام تلاش كردند تا اينكه پاكو د لوسيا سرانجام راضى شد، براى اجراى برنامه به اين جشنواره بيايد و با چمدانى پر از قطعات قديمى و جديدش به روى صحنه رود.

پيش از كنسرت پاكو د لوسيا و گروهش، رافائل كورتز يكى از گيتاريستهاى معروف اسپانيايى تبار بزرگ شده در آلمان با گروهش برنامه داشت و کنسرتى پرشور و حال اجرا كرد كه رقص فلامنكو را نيز دربر مى‌گرفت. كورتز ۳۳ ساله که يكى از استعدادهاى بزرگ فلامنكو محسوب مى‌شود و تا کنون چند آلبوم هم منتشر كرده، از تكنيك فوق العاده اى برخوردار است.

در فستيوال لورکوزن تماشاچينان مى‌توانستند حركات پنجه اين گيتاريست را روى مانيتورها از نزديك ببينند، اما سرعت انگشتاش بحدى زياد بود كه باز هم بسختى مى‌شد، انگشت گذاريهاش را دنبال كرد.

و اما كنسرت پاكو د لوسيا كه يك و ساعت و نيم طول كشيد: اين گفته كه هيچ نوازنده ديگرى به اندازه پاكو د لوسيا نتوانسته نقش گيتار را در موسيقى فلامنكو دگرگون كند، به هيچ وجه مبالغه آميز نيست. حاضرين در اين كنسرت براحتى مى‌توانستند پى ببرند که چرا اين هنرمند، جايگاهى خاص در آسمان فلامنكو دارد.

پاكو در طى چهل سال فعاليت هنريش موفق شده، موسيقى فلامنكو و نواى گيتار فلامنکو را در سراسر دنيا به شهرت برساند و همچنين الهام بخش و تاثيرگذار چندين نسل از نوازندگان جوان گيتار فلامنكو باشد. البته نه تنها نوازندگان گيتار فلامنكو در خود اسپانيا و در سراسر جهان از پاكو د لوسيا تاثير گرفته اند، بلكه نوازنده ها و موزيسينهاى سبكهاى ديگر هم از طريق او، مجذوب و شيفته موسيقى فلامنكو شده اند.

بهرام آقا خان، يكى از نوازندگان برجسته گيتار فلامنكو در ايران كه خود نيز كارهاى پاكو د لوسيا را در كنسرتهايش اجرا كرده، درباره نقش او مى‌گويد:

«پاکو د لوسيا براى همه‌ جايگاه خاصى دارد. يعنى اگر پاکو د لوسيا نبود، هنوز شايد کسى به خودش جرات نمي‌داد که موسيقى فلامنکو را متحول کند. همانموقع هم خيلى از اينهايى که سنتى بودند، مخالف اين بودند. مثلا گيتار و بيس را جرات کرد و آورد توى گروه و يا مثلا رفته بود با جان مک لفلين و آل دى ميولا مثلا توى آمريکا در سبك Jazz همكارى كرد ... خيلى هم اذيت شد، خودش در زندگينامه‌اش مي‌گويد. او با اين كار موسيقى فلامنکو را بسيار آورد بالا. البته بايد اين را هم بگويم كه هر کسى رنگ خودش را دارد و رنگ‌آميزى خودش را. الان اگر براى نمونه ويسنته آميگو‌ نباشد خلاء بسيار بزرگى هست، با اينکه خب پاکو د لوسيا از همه مقامش بالاتر است، ولى هرکدام از اينها نباشند ... به هر حال هر فکرى چشمه زاينده خاص خودش هست و هر کدام از اينها موزيک خاص خودشان را دارند. ولى با وجود اين، پاکو د لوسيا براى همه يک آدم جدايى هست، از اين لحاظ که موسيقى را خيلى تغيير داد و با جسارتش موسيقى فلامنکو را جهانى کرد و احترام و اعتبارش را بالا برد.»

پاكو د لوسيا در كنسرتى كه به همراه گروهش در فستيوال لوركوزن اجرا كرد، در كنار گيتار فلامنكو، از سازهاى گيتار باس، ساز كوبه اى كاخن و ديگر سازهاى پرکاشن، كى بورد، سازدهنى و دو خواننده استفاده كرد.

شکى نيست که شنيدن موسيقى فلامنكو از زبان سازدهنى و يا گيتار بيس براى بسيارى از شنوندها جالب و غافلگيرکننده بود. البته در مركز قطعات خود پاكو د لوسيا قرار داشت و با گيتارش حاضرين در کنسرت را به دنيايى مى‌برد كه لحظه اى خستگى و كسلى درآن حس نميشد.

خيلى از قطعات تم مشخصى داشتند كه نوازنده ها بعد از مدتى به آن بازميگشتند و دوباره سر نخ را به شنونده مى‌دادند، اما در بين كار، او را با خود در مسيرى همراه مى‌كردند كه براى شنونده ناآشنا بود و هر لحظه با جذابيتى ديگر روبرو مى‌شد.

ناگفته نماند، پاكو د لوسيا كه اسم واقعيش، فرانسيسكو سانچز گومز است، در روز ۲۱ دسامبر ۱۹۴۷، يعنى 59 سال پيش، در شهر Algeciras واقع در منطقه اندلس در جنوب اسپانيا به دنيا آمد و پيش از اينكه پا به دبستان بگذارد، قدم به دنياى فلامنكو گذاشت. پاكو د لوسيا هميشه در جستجو و در تلاش كشف افقهاى تازه بوده و در اين راه، هم پيوند موسيقى فلامنكو با ريتمهاى موسيقى کشورهاى ديگر از جمله برزيل را تجربه كرده و هم تلفيق فلامنكو با موسيقى Jazz را.

همكارى و همنوازى او با دو گيتاريست صاحبنام موسيقى Jazz ، جان مک لفلين و ال دى ميولا سبب شد كه پاكو د دلوسيا در بين عموم به شهرت برسد و ارائه آلبوم Friday night in San Francisco كه با همكارى اين دو نوازنده در سال 1981شكل گرفت، باعث شد كه نام پاكو د لوسيا در ذهن علاقمندان به موسيقى Jazz و راك نيز نقش ببندد.

پاكو د لوسيا امروز، به عنوان هنرمندى چيره دست و خلاق توانسته، موسيقى فلامنكو را متحول کند و حتى موسيقى گيتار كلاسيك قرن بيستم را تحت تاثير قرار دهد و اين مسئله را مديون دو چيز است: يكى پدرش كه گيتاريستى متوسط محسوب مى‌شد و در همان وقت، به استعداد شگفت انگيز پسرش پى برد و دوم به جديت و پشتكار خودش.

پاكو د لوسيا پنج ساله بود كه پدرش اولين گيتار را به او هديه داد. خودش هم به او نوازندگى گيتار را آموخت و پاكو را به دنياى فلامنكو وارد كرد. پاكو د لوسيا در همان دوران كودكى روزى ده ساعت تمرين مى‌كرد و جاى تعجب نيست كه اولين كنسرتش را در سن يازده سالگى اجرا كرد و در دوران نوجوانى هم با يك گروه فلامنكو كنسرتهاى متعددى در آمريكا برگزار كرد.

در سال ۱۹۷۳ و در سن ۲۶ سالگى بود كه پاكو د لوسيا به شهرتى جهانى دست پيدا كرد و عاشقان موسيقى در سراسر دنيا با استعداد و نواى بى نظير گيتارش آشنا شدند. عشق پاكو د لوسيا فلامنكوست، زبان پاكو د لوسيا فلامكنوست و در يك كلام، خود پاكو د لوسيا فلامنكوست.

بد نيست در پايان نيم نگاهى هم به تاريخچه فستيوال معتبر موسيقى Jazz در لورکوزن بياندازيم كه براى بيست و هفتمين بار برگزار شد. شهر لوركوزن كه بعضى از دوستداران فوتبال شايد با نام آن از طريق باشگاه باير لوركوزن آشنا باشند، در غرب المان و در نزديكى شهر كلن قرار دارد.

در سال ۱۹۷۸ چند نفر از علاقمندان موسيقى جاز در لوركورزن تصميم گرفتند كه اولين Jazz Club را در اين شهر به راه اندازند تا از اين طريق در اشاعه و معرفى موسيقى Jazz سهيم باشند. لوركوزن كه شهريست صنعتى، در سال 1980پنجاهمين سالگرد بنيانگذاريش را جشن مى‌گرفت و به اين مناسبت بود كه اولين فستيوال موسيقى Jazz در اين شهر شكل گرفت.

اين فستيوال با چنان استقبال و موفقيتى روبرو شد كه در تداوم اون ترديدى نبود. خلاصه اينكه انجمن فستيوال موسيقى Jazz لوركوزن تشكيل شد كه برنامه ريزى و برگزارى اين فستيوال را برعهده گرفت.

اين جشنواره در طى ۲۶ سال گذشته به يكى از رويدادهاى مهم فرهنگى ملى و بين المللى بدل شده و درواقع مهمترين فسيتوال موسيقى Jazz در كشورهاى آلمانى زبان محسوب مى‌شود. هر سال بيش از ۲۰ هزار نفر از علاقمندان به طيفهاى مختلف موسيقى Jazz و موسيقى جهانى عازم اين شهر مى‌شوند تا در طول برنامه هايى كه معمولا يك هفته طول مى‌كشد، ستاره ها و چهره هاى برجسته اى را از نزديك ببينند و به كارهايشان گوش بسپارند.

در طى ۲۶ سال گذشته هنرمندهاى بزرگى چون رى چارلز، بى بى كينگ، هربى هانكوك، نايجل كندى، ديو بروبك، چت بيكر، فاون موريسن و جان مك لفلين در اين فستيوال حضور پيدا كردند. يكى از دوره هاى فراموش نشدنى اين فستيوال معتبر در سال ۱۹۹۰ بود كه در چارچوب آن، مايلز ديويس ستاره درخشان و پرنفوذ موسيقى Jazz به روى صحنه رفت.

در فستيوال لورکوزن طيفهاى مختلف موسيقى عرضه مى‌شوند. براى نمونه در فستيوال امسال، ساز گيتار نقشى محورى در برنامه ها بازى مى‌كرد و چهرههايى چون، پاكو د لوسيا، ال دى ميولا، رافائل كورتز، بادى اسد و سعاد ماسى به عنوان نماينده سبكها و رنگهاى مختلف اين ساز در اين فستيوال شرکت جستند.

البته از آنجايى كه مرز بين سبكهاى مختلف، ديگر آنقدر شفاف و دقيقا مشخص نيست، گروهها و هنرمندانى هم كه در فستيوال لوركوزن حضور مى‌يابند، كارهايى اجرا مى‌كنند كه الزاما موسيقى Jazz يا به عبارتى Jazz به اصطلاح خالص نيست، اما در آنها رنگ و بوى اين موسيقى بخوبى محسوس است. برگزار كنندگان اين فسيتوال، به ويژه در سالهاى اخير سعى داشتند كه با دعوت از چهرهايى كاملا متفاوت، تنوع زيادى به برنامه ببخشند و از اين راه مخاطبان بيشترى جذب كنند.

شهرام احدى