پالایش نفت، آلایش آب
۱۳۸۴ آبان ۲۴, سه‌شنبه
یلیارد تومانی سازمان محیط زیست را بپذیرد.
کار آلودگیهایی که پالایشگاه تهران در جنوب این شهر به وجود آورده از زمزمه و شایعه گذشته و مدتهاست در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها نیز مطرح است. فاجعه‌ی آلودگی زیست‌محیطی چنان ابعادی یافته که انکارش ناممکن و اکنون بحث بیشتر بر سر میزان الودگی، مسئولان آن و کارهای انجام شده برای رفع آن است. تلویزیون جمهوری اسلامی نیز اخیرا گزارشی از زتدگی مردم اسماعیل‌آباد، یکی از آسیب‌دیده‌ترین روستاهای جنوب تهران، تهیه و پخش کرده است. ظاهرا سال گذشته نیز چنین گزارشی پخش شده بود. در این گزارش، زارعی آب چاه را روی زمین می‌ریزد و کبریت می‌کشد تا این به اصطلاح آب مقابل چشم بینندگان بهت‌زده گر بگیرد! آلودگی آب و هوای این منطقه آشکارتر از آن است که بتوان پنهانش کرد. کافی است سری به روستاهای اطراف پالایشگاه تهران بزنیم تا همه جا بوی گاز و رد نفت را استشمام کنیم و ببینیم. بیماری‌های پوستی، تنفسی و گوارشی از شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از این آلودگی است، اما تاثیر مخرب این ضایعه، به گفته‌ی متخصصان، بسیار عمیق‌تر و وسیع‌تر است و این فاجعه نه تازه آغاز شده و نه به اسماعیل‌آباد محدود می‌شود.
روز ۱۹ مرداد ماه مدیرکل آزمایشگاه‌های سازمان محیط زیست، روانبخش شیردم، در گفتگو با خبرگزاری مهر گفته بود: «با نظارت دقیق و اعمال طرح‌های جدیدی که این سازمان در نظر دارد، آلودگی مجدد آبهای مناطق اطراف پالایشگاه تهران تکرار نخواهد شد.» او همچنین اعلام کرد: «پالایشگاه تهران تنها مورد معدودی بود که توانست محیط زیست منطقه و سلامت آب شرب اسماعیل‌آباد را تهدید کند و با نظارتی که سازمان محیط زیست از این پس اعمال خواهد کرد آلودگی از سوی پالایشگاه تکرار نخواهد شد.» پیشگیری از تکرار آلودگی در حالی مطرح است که آغاز آلایش به چند دهه قبل بازمی‌گردد و میزان آلودگی به حدی است که حتا شناسایی دقیق ابعاد آن ماهها وقت می‌گیرد و میلیاردها هزینه می‌طلبد.
پالایشگاه تهران در سال ۱۳۴۷ ساخته شده، و مطابق اطلاعات «پژوهشگاه صنعت نفت» با تغییراتی در طراحی آن و افزودن پالایشگاه شماره ۲ در سال ۱۳۵۲ قادر به تصفیه‌ی ۲۵۰ هزار بشکه نفت خام در روز است. مشکلاتی که پالایشگاه تهران برای ساکنان جنوب این شهر به وجود آورد به توصعه‌ی صنعت نفت بازمی‌گردد و در نقاط مختلف ایران نیز تکرار شده است. در بسیاری از مناطق استانداردهای جهانی برای احداث یا توصعه‌ی پالایشگاه‌ها رعایت نمی‌شود. یکی از این استانداردها رعایت فاصله‌ی ۱۵ تا ۲۵ کیلومتری از محل سکونت مردم است. اما بنا به گزارش «کانون دیده‌بانان زمین» «روستای درسون‌آباد در دوكیلومتری جنوب پالایشگاه تهران قرار دارد و مادرچاه قنات روستا در داخل پالایشگاه است. تعداد دو سد نفتی بسیار بزرگ حاوی پسماندههای بسیار خطرناك با بیش از ده حوضچه تكمیلی درده متری بالادست اراضی كشاورزی روستا و در ۳۰۰ متری منازل روستایی قرار دارند.» چند سال پیش این سدها بر اثر بارندگی شدید شکستند و پسماندههای آلوده‌ی نفتی به مزارع سرازیر شد. بنا بر همین گزارش در سال ۵۳ نیز سد مخزن فاضلاب نفتی پالایشگاه شکست و شدت آلودگی و جریان فاضلاب نفتی به حدی بود که روستای دورسون‌آباد غیرقابل سکونت شد. در آن زمان مردم این روستا یک سالی چادر نشین شدند تا برایشان خانه‌های تازه ساخته شد و دوباره در همان محل ساکن شدند.
«کانون دیده‌بانان زمین» نهادی غیردولتی است که آبانماه سال ۸۱ به ثبت رسیده و می‌کوشد با برگزاری سفرهای آموزشی و خبری، ارائه‌ی گزارش از معضلات زیست محیطی و فعالیت‌های از این دست، توجه مردم و مسئولان را به این مشکلات جلب کند. این نهاد در کنار خبرنامه، یک سایت اینترنتی نیز راه‌انداخته (www.earthwatchers.org) که در آن گزارش‌ها و عکس‌های مربوط به آلودگی‌های زیست محیطی را ارائه می‌دهد. این کانون که تا کنون گزارش‌های بسیاری از آلودگی‌های جنوب تهران تهیه کرده است، سال گذشته در نمایشگاه محیط زیست تهران اقدام به نمایش آب آلوده به نفت، عکس‌ها و فیلمی از روستای اسماعیل‌آباد کرد که باعث جلب توجه مردم و مسئولان به این معضل و این فاجعه شد.
اراضی اطراف پالایشگاه از مرغوب‌ترین زمین‌های کشاورزی منطقه محسوب می‌شد که بخش بزرگی از نیازهای مردم تهران را نیز برآورده می‌کرد. اکنون بیش ازصدها هکتار از اراضی حاصل‌خیز این منطقه غیرقابل استفاده و آلوده است. بنا به نوشته‌ی روزنامه‌ی آسیا [۲۴ مرداد ۱۳۸۴] «آخرین گزارش‌ها حاكی از نفوذ یك میلیون و ۴۴۰ هزار متر مكعب مواد نفتی به ارتفاع متوسط ۵/۱ تا ۷ متر بر روی سفره آبهای زیر زمینی پالایشگاه تهران طی سالهای گذشته است» عباس کاظمی مدیرعامل پالایشگاه اواخر مهرماه خبر داد که طی یک ماه ۶۰ هزار بشکه نفت از خاک‌های آلوده‌ی منطقه جدا شده است.» دیده‌بانان زمین در همین ارتباط، سال ۸۳ اعلام کردند «روزانه حدود دو تانكر روغن و نفت از آب قنات جدا می شود... [اما] باید توجه داشت روغن و نفت جدا شده جای زیاد دوری نمی‌رود بلكه در حوضچه‌های بالادست اراضی كشاورزی تخلیه شده و مجدداً وارد منابع آب زیرزمینی می‌شود.»
بسیاری، صنایع نفتی و در راس آن پالایشگاه‌های تهران را مسئول اصلی آلودگی‌های منطقه می‌خوانند. محمدحسن پیراسته، مدیركل محیط زیست استان تهران اعلام کرد که پالایشگاه تهران به خاطر ایجاد آلودگی در آبهای منطقه جنوب تهران مجموعا به پرداخت حدود ۲۱ میلیارد تومان جریمه‌ی زیست محیطی محکوم شده است. اما بنابه نوشته‌ی روزنامه‌ی آسیا [۲۴ مرداد ۸۴] «عباس کاظمی مدیرعامل پالایشگاه تهران اعلام كرده است ما ریالی از این جریمه را پرداخت نكرده‌ایم چون آلودگی در منطقه نداشته‌ایم و این جریمه به ما تعلق نمی‌گیرد.» به گزارش ایسنا، ۲۶ بهمن ماه ۱۳۸۳، سازمان محیط زیست استان تهران پالایشگاه را به خاطر آلودگی هوا طی سال ۸۲ به پرداخت بیش از ۱۱ میلیارد تومان جریمه محکوم کرده بود.
مسئولان تا جایی که بتوانند از پذیرفتن مسئولیت آلودگی‌ها طفره می‌روند و به همین دلیل در مطبوعات و خبرگزاری‌ها نیز اخبار و اطلاعات ضد و نقیضی در این‌باره منعکس است. در حالی که بنا به نوشته‌ی روزنامه‌ی آسیا مدیرعامل پالایشگاه، عباس کاظمی، اواخر مرداد ماه اعلام کرده «آلودگی در منطقه نداشتیم» به گزارش خبرنگار اقتصادی مهر، همین شخص سه ماه بعد [۱۳۸۴/۰۸/۲۲ ] در گفت وگو با خبرنگاران درباره آخرین اقدامات این پالایشگاه برای جلوگیری از آلودگی‌های احتمالی گفت «در سال ۱۳۸۰ تا فروردین ماه ۱۳۸۴ ، همه راههای قابل نفوذ نفت به آبهای منطقه در درون پالایشگاه شناسایی شد و مقرر شد راههای نشت نفت در خارج از پالایشگاه را نیز شناسایی کنیم.» بنابر همین گزارش مدیر عامل پالایشگاه تهران اعلام کرده «پالایشگاه تهران جریمه ۲۳ میلیارد تومانی از سوی سازمان محیط زیست را نمی‌پذیرد. چرا که در سالهای اخیر این شرکت برای جلوگیری از آلودگی اقدامات زیادی انجام داده است.»
مدیر عامل پالایشگاه اضافه می‌کند «پیش‌بینی می‌شود پروژه شناسایی راههای نشت در خارج از پالایشگاه نیز تا اسفندماه به پایان برسد.»! و این بدان معناست که ساکنان جنوب تهران تا مدتها با آب آلوده‌ی این منطقه سر و کار خواهند داشت.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران