"پخش زنده" ۴۵ ساله شد
۱۳۸۶ تیر ۱۹, سه‌شنبه
همین آخر هفته بود که نزدیک به دو میلیارد نفر از طریق ارتباطات ماهواره‌ای به تماشای کنسرت‌های "زمین زنده" (Live Earth) نشستند. CNN و الجزیره هم اگر نام و آوازه ای یافته‌اند عمدتاَ به خاطر بهره‌گیری از ارتباطات ماهواره‌ای و پخش گزارش‌های زنده از رویدادهای در حال اتفاق در گوشه و کنار جهان است. تماشای زنده رقابت‌های ورزشی و از جمله فوتبال نیز به مدد فناوری ارتباطات ماهواره‌ای ممکن شده است. نبرد رسانه‌ای که اینک به جزیی از تلاش برای به تصرف درآوردن افکار عمومی بدل شده نیز، بدون ارتباطات ماهواره‌ای کمتر امکان‌پذیر بود.
آغازی با دستاوردهای محدود
گسترش و بهره‌گیری وسیع از ارتباطات ماهواره‌ای و وجود هزاران کانال تلویزیونی ماهواره‌ای شاید این تصور را به وجود آورد که این فناوری پیشینه‌ای دور و دراز دارد و بشر در دهه‌های گذشته نیز به طور وسیع از آن بهره‌مند بوده است. در حالی که این چنین نیست. عمر فناوری ارتباطات ماهواره‌ای تازه به ۶۰ سال رسیده است.
ساعت ۴ و ۴۶ دقیقه صبح روز ۱۰ ژوئیه ۱۹۶۲ به وقت اروپا، ماهواره ۸۰ کیلوگرمی تل‌استار(ًTelstar)، که از پایگاه کاپ کاناورال (Cape Canaveral) به فضا پرتاب شده بود به ارتفاع ۵۰۰۰ کیلومتری رسید و با سرعت ۲۸۰۰۰ کیلومتر در ساعت گردش خود به دور سیاره زمین را آغاز کرد. ۳۶۰۰ سلول خورشیدی و ۱۹ باتری قابل شارژ از جمله تجهیزات این ماهواره بودند.
یک روز پس از آغاز گردش به دور زمین اولین علائم ارسالی از تل‌استار به مرکز کنترل فلوریدا رسید و به این ترتیب عصر ارتباطات ماهواره‌ای آغاز شد. دو هفته بعد تل‌استار نخستین ارتباط زنده تصویری میان آمریکا و فرانسه را برقرار کرد که در حین آن تصاویر زنده آبشار نیاگارا، مجسمه آزادی در نیویورک و برج ایفل در پاریس نیز قابل روئت بودند. تصاویر این ارتباط به لحاظ کیفیت، در قیاس با ارتباطات ماهواره‌ای امروز به کپی بسیار بد فیلم‌های ویدئویی شباهت داشتند.
نابودی تل‌استار، آغاز عصر ارتباط ماهواره‌ای
ساخت، پرتاب و سرویس ماهواره تل‌استار نزدیک به صد میلیون دلار هزینه در برداشت و برای نمونه‌های مشابه و بعدی آن نیز میلیون‌ها دلار دیگر خرج شد. اما کمتر کسی شک دارد که این هزینه‌ها بی‌نتیجه بوده است، زیرا عصری جدید از ارتباطات انسانی به وجود آورد و برای شماری از تحولات تصویری و ویدئویی راهگشا شد.
عمر تل‌استار در گردش فضایی‌اش بیش از ۷ ماه به طول نکشید و بسیار پیش از آن که موعد مآموریت برنامه‌ریزی‌شده‌اش به پایان رسد، آزمایش اتمی آمریکا آن را بی نصیب نگذاشت و اشتباهاَ مورد هجوم تشعشات قوی این آزمایش واقع شد. اما عصر ارتباطات ماهواره‌ای دیگر آغاز شده بود و مرگ تل‌استار هم نمی‌توانست آن را متوقف کند، به ویژه که محافل و شرکت‌های ارتباطاتی قوی‌ای همچون AT&T ، ناسا و وزارتخانه‌های پست انگلستان و فرانسه در توسعه و گسترش این فناوری و ایجاد یک شبکه ماهواره‌ای به دور زمین سود و منافع کلانی می‌دیدند.
در رواج و گسترش مفهوم و کارکرد تل‌استار در میان مردم البته نمی‌توان ساخت و پخش آهنگی به نام تل‌استار را هم نادیده گرفت. یک گروه کوچک و ناشناس انگلیسی به نام The Tornados با الهام از ماموریت تل‌استار و با استفاده از اصوات کامپیوتری، آهنگی مرکب از امواج و صداهای شبه فضایی خلق کرد که ماه‌ها در صدر پرفروش‌های جهان غرب بود.
تحقق رویای آرتور سی کلارک
تقریباَ یک سال بعد از پرتاب تل‌استار به فضا، نسل بعدی آن، یعنی تل‌استار ۲ در مدار زمین قرار گرفت. ارتفاع بالاتری که تل استار جدید در آن قرار گرفته بود به آن امکان می‌داد که رکورد ارتباط زنده ۱۰ دقیقه‌ای سلف خود را بشکند و بتواند برای ۲۰ دقیقه میان دو نقطه از زمین ارتباط زنده برقرار کند. به این ترتیب تا ایده بدیع آرتور سی. کلارک، ریاضیدان، آیندهپژوه و نویسنده انگلیسی کتاب‌های علمی- تخلیلی تنها یک گام مانده بود. فانتزی و رویای س. کلارک این بود: «باید بتوان ایستگاهی را در فضا مستقر کرد که ارتباطات میان انسان‌ها را سریع و آسان کند. این کار با کمک سه ماهواره که در موقعیت مداری بر فراز خط استوا قرار گرفته باشند امکان‌پذیر است.»
با پخش مستقیم بازی‌های المپیک توکیو در سال ۱۹۶۴ عملاَ رویای سی. کلارک به واقعیت مشهود پیوست. حالا دیگر هزاران ماهواره در مدار زمین می‌چرخند. آنها علائمی از زمین دریافت می‌کنند، آن را تقویت کرده و به ماهواره بعدی انتقال می‌دهند تا سرانجام ایستگاه مقصد بر روی زمین آن را دریافت کند و به گیرنده‌های خصوصی و عمومی برساند.