پس از مرگ، بانک‌ها با سپرده‌های مشتریان چه می‌کنند؟
۱۳۹۵ تیر ۱۹, شنبه
«کسب و کار بانک‌ها در هر حالتی سکه است.» این نقل قولی است از گزارش روزنامه شرق با این تکمله که کار و بار بانک‌ها در حساب و کتاب با اموات بیشتر سکه می‌شود.
شرق می‌نویسد بانک‌ها در ایران به خاطر پیچیدگی‌های قانونی و بی اطلاعی مشتریان، این شانس را دارند که با مرگ هر مشتری برای مدتی سرمایه او را بدون پرداخت سود در اختیار بگیرند. در این گزارش آمده که مسدود شدن سپرده متوفی و عدم تعلق سود به آن، از چشم ناظران بانک مرکزی دور مانده است.
موضوع به بررسی رفتار برخی بانک‌ها باز می‌گردد که در صورت فوت مشتری سپرده گذار انجام می‌دهند و تا زمان انحصار وراثت و طی مراحل قانونی، پول او را بدون اختصاص سود، بلوکه می‌کنند.
شرق در گزارشی به این مناسبت می‌نویسد نتیجه پیگیری‌هایش نشان می‌دهد که غالب بانک‌ها بعد از فوت صاحب سپرده، حساب او را می‌بندند و تا زمان تعیین تکلیف نهایی حتی یک ریال هم به این سپرده سود نمی‌پردازند.
در حقیقت، بانک در چنین وضعیتی به وظیفه قانونی خود عمل می‌کند اما شرق می‌نویسد: «سود بی دردسری هم برای خودشان دست و پا می‌کنند که ظاهرا معترض و منتقدی ندارد.»
بهاءالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس بانکی عقیده دارد که حساب متوفی "غنیمت جنگی" نیست: «پول به مشتری بانک تعلق داشته و طبق قرارداد به آن سود تعلق می‌گیرد و باید با مرگ مشتری سرمایه‌اش صاحبان جدیدی بیابد.» حسینی‌هاشمی در عین حال تاکید کرده که این صاحبان جدید باید به تایید دادگاه رسیده باشند.
حیدر مستخدمین‌حسینی، رئیس سابق بورس اوراق بهادار تهران و معاون وزیر اقتصاد در دولت هشتم به شرق گفته است: «بانک‌ها به شرطی به این‌کار دست می‌زنند که ورثه، مدارکی دال بر فوت صاحب حساب ارائه کنند تا بانک قانونا اجازه مسدودکردن حساب را بیابد وگرنه تا زمانی که درگذشت صاحب حساب مسجل نشود، حساب او به صورت سابق، باز و در دسترس خواهد بود.»
"تخلف قانونی"
به نظر حسینی هاشمی، مسدود شدن حساب متوفی و تعلق نگرفتن سود به آن، یک تخلف قانونی است: «قبلا که بانک‌ها به سیستم‌های نرم‌افزاری جدید مجهز نبودند، حساب مشتریان متوفی را به سرفصل بستانکاران موقت می‌بردند که عندالمطالبه بود و سود به آن تعلق نمی‌گرفت اما حالا به‌راحتی می‌توانند حساب را در همان قالبی که افتتاح شده است، مسدود کنند تا امکان برداشت از آن وجود نداشته باشد گرچه ملزم هستند منافع سپرده را به صاحبان آن بپردازند.»
در گزارش این روزنامه به قراردادهای پیچیده و پر از بند و تبصره‌ای اشاره شده که مشتریان بانک‌ها اغلب آنها را نمی‌خوانند اما همین جزییات دست بانک‌ها را برای اقدامات قانونی در شرایطی خاص باز می‌گذارند.
شرق از قول مستخدمین حسینی می‌نویسد: «در فرم‌هایی که هنگام افتتاح حساب بانکی توسط مشتریان تکمیل می‌شود، بانک از سوی فرد وکالت عام پیدا می‌کند تا در چنین شرایطی از سوی مشتری تصمیم بگیرد و بر همین اساس و طبق مقررات جاری نظام بانکداری، سپرده به سرفصل جداگانه‌ای منتقل می‌شود.»
این در حالی است که گاه کارت بانکی و رمز حساب متوفی را بستگان او دارند و می‌توانند با هماهنگی دیگر ورثه، از حساب او برداشت کنند.
«گروکشی بانک‌ها»
حسینی‌هاشمی گفته است، بهانه بانک‌هایی که حساب فرد متوفی را به سرفصل بستانکاران منتقل می‌کنند، این است که تا پیش از مشخص‌شدن حکم دادگاه درباره ورثه، دست کسی به آن حساب نرسد: «اما برای اینکه به آن سود نپردازند، باید دلیل داشته باشند و کارشان با مجوز بانک مرکزی باشد. با وجود این، ممکن است یک بانک برای اینکه سود نپردازد، حساب مشتریان متوفی را بدون هیچ مجوزی به سرفصل بستانکاران ببرد و این کار هم با ناآگاهی مشتریان یا پیگیری‌نکردن آنها، مشکلی برای بانک ایجاد نمی‌کند اما ورثه می‌توانند، شاکی شوند و سود سپرده را از بانک مطالبه کنند.»
پس از ارائه گواهی فوت به بانک، وراث مجاز هستند مبلغ معینی را برای هزینه کفن و دفن و مراسم خاکسپاری برداشت کنند و اما تعیین‌تکلیف مابقی موجودی منوط به انحصار وراثت است و تا این زمان، هیچ نوع سودی به آن تعلق نمی‌گیرد.
مستخدمین‌حسینی، معاون وزیر اقتصاد در دولت هشتم می‌گوید: «این مسئله باعث شده است برخی از خانواده‌ها قبل از آگاه‌شدن بانک از فوت صاحب حساب، با هماهنگی یکدیگر حساب او را تخلیه کنند تا کار به انحصار وراثت و گروکشی بانک نکشد.»
نرخ سود سپرده‌های مدت‌دار بانکی که تا چندی قبل بین ۲۲ تا ۲۶ درصد بود، با مصوبه‌های جدید بانک مرکزی به ۱۸درصد تقلیل یافته است. بر این اساس می‌توان محاسبه کرد که اگر بانکی، حساب سپرده مشتری متوفی را بلوکه کند، در مدت زمان مربوط به امور اداری و قانونی انحصار وراثت، از پرداخت چه سودی معاف می‌شود. این سود وقتی بیشتر خواهد شد که ورثه دچار اختلاف باشند و تشریفات مربوطه با فرسایش و زمان بیشتری انجام گیرد.