پشت صحنه‌ی تبلیغ برای ادبیات
۱۳۹۰ شهریور ۲۶, شنبه
معرفی و فروش ادبیات آلمانی به خوانند‌ه‌ی جهانی با دشواری‌های بسیاری روبروست. کارشناسان، این "شهرت بی‌مورد" را که ادبیات معاصر آلمان "سنگین و غیرقابل هضم" است، یکی از دلایل این دشواری‌ها می‌دانند. اغلب بازاریابان فرهنگی، "فروش کالایی ادبی به نام کتاب آلمانی را کاری بسیار پیچیده و پرزحمت" ارزیابی می‌کنند.
کارآیی "واسطه‌ها‌ی ادبی" دولتی
از این‌رو جای شگفتی نیست که شمار فروش "حق انتشار" کتاب‌های آلمانی به زبان‌های دیگر در سال ۲۰۰۹، کمتر از ۶ هزار و ۵۰۰ عنوان بوده است. در آن میان تنها ۶۶۵ عنوان به داستان و رمان اختصاص داشته است. علاوه بر "شهرت بی‌مورد" سنگینی آثار ادبی آلمانی زبان، عدم آشنایی اغلب ویراستارهای بنگاه‌های انتشاراتی به زبان آلمانی نیز مزید بر علت است. سباستین اشلوک که سال‌هاست به عنوان "واسطه‌ی ادبی" کار می‌کند، در این باره می‌گوید: «مهم‌ترین مشکل این است که اغلب ویراستارها نمی‌توانند اثر را به زبان اصلی بخوانند.»
نهادهای دولتی و خصوصی، به‌ویژه برای این که ادبیات معاصر آلمانی‌زبان را به خوانندگان جهان بشناسانند، برنامه‌های بسیاری طرح ریخته‌اند که به طور هماهنگ و با استفاده از امکانات و تجربه‌های یکدیگر پیاده می‌کنند. انستیتو گوته، مراکز اطلاعاتی کتاب، دفتر آثار آلمانی وابسته به نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، کمیته‌ی ادبی برلین، کارگاه ادبی برلین، کمیته‌ی اروپایی حمایت از ترجمه در استرالن، بنیاد رابرت بوش و خانه‌های ادبیات در شهرهای مختلف آلمان، به این "شبکه‌ی گسترده‌ی بازاریابی فرهنگی" تعلق دارند. هدف همه‌ی این نهادها، شناسایی ادبیات معاصر آلمان به جهانیان و برقراری ارتباط با دیگر نهادهای غیر‌آلمانی در این زمینه است.
برنامه‌ی "نویسنده در شهر"
یکی از طرح‌های مشترکی که در سال ۲۰۰۸ به مرحله‌ی اجرا درآمد، برنامه‌ی "نویسنده در شهر" بود که با پشتیبانی مالی و همکاری انستیتو گوته و شبکه‌ی خانه‌های ادبیات شهرهای گوناگون آلمان و نهادهای ادبی دیگر کشورها اجرا شد. در این طرح هشت نویسنده از کشورهای آلمانی‌زبان و هشت نویسنده از ترکیه، به مدت چهار هفته در شهرهای مختلف دو کشور بسر بردند و تجربه‌ها، دیدنی‌ها و شنیدنی‌های خود را به صورت "خاطرات روزانه" در روزنامه‌ی وابسته یا نزدیک به این نهادها یا در "دفتر خاطرات اینترنتی" منتشر ساختند. گزینش این نویسندگان و روزنامه‌نگاران، بر پایه‌ی ضابطه‌ی ویژه‌ای نبود و "داشتن رابطه" با جامعه‌ی آلمان و بر عکس نقش مهمی بازی می‌کرد. در چارچوب طرح مشابه و مشترکی بین آلمان و ایران، گی هلمینگر، نویسنده‌ی بلژیکی مقیم کلن، و امیر حسین چهل‌تن، هر یک به نوبه‌ی خود، از شهرهای آلمان و ایران دیدن کردند و "خاطرات" خود را در این باره انتشار دادند.
در طرح "شهرهای کلان انتشاراتی‌ها" که در سال ۲۰۰۲ با همکاری کمیته‌ی ادبی برلین و انستیتو گوته به مرحله‌ی اجرا درآمد، شش نویسنده‌ی جوان آلمانی به کشورهای دیگر سفر کردند و با مدیران بنگاه‌های انتشاراتی بزرگ آشنا شدند. ا ین نویسندگان در این دیدار فرصت داشتند کتاب جدید خود را به مدیران و ویراستارهای این بنگاه‌ها معرفی کنند و علاقه و توجه آنان را برای نشر آثارشان برانگیزند.
ایجاد شبکه‌ی ادبی
هدف عمده‌ی همه‌ی این طرح‌ها تشکیل و بازسازی شبکه‌ای از نهادهای ادبی این کشورهاست. در اروپا، به عنوان مثال، بنیاد رابرت بوش و بنیاد بوردرلند در لهستان در حال پیاده کردن طرح مشترک ایجاد شبکه‌ای متشکل از مراکز ادبی مهم در اروپا هستند. در حال حاضر بیش از ۲۶ نهاد ادبی از ۲۶ کشور اروپایی برای برقراری ارتباط بین نویسندگان، مترجمان و نمایندگان فروش آثار ادبی به عضویت این شبکه درآمده‌ا‌ند.
ایجاد و بازسازی شبکه‌هایی از این دست، هم‌چنین در دستور کار مراکز اطلاعاتی کتاب و دفتر آثار آلمانی وابسته به نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت نیز هست که شعبه‌های آن‌ها در پکن، دهلی‌نو، مسکو، و نیویورک نیز دایر است. سال‌هاست که وزارت امور خارجه‌ی آلمان هزینه‌ی دید و بازدید‌های دست‌اندرکاران نشر کتاب و ویراستارهای بنگاه‌های انتشاراتی از آلمان به کشورهای مختلف و برعکس را تأمین می‌کند. در این سفرها ویراستارهای مراکز نشر کشورهای دیگر به آلمان دعوت می‌شوند تا با بنگاه‌های انتشاراتی آلمانی آشنا شوند، نهادهای بین‌المللی ادبی را بشناسند و با آن‌ها تماس برقرار سازند.
FF/KG