پنج هفته با بارلاخ و کلویتس در تهران
۱۳۸۷ دی ۳, سه‌شنبه
برپایی نمایشگاهی از آثار ارنست بارلاخ (۱۹۳۸ـ۱۸۷۰) و کته کُلویتس (۱۹۴۵ـ۱۸۶۷)، در تهران کار ساده‌ای نبوده است. حدود دو سال تلاش لازم بود تا اکنون علاقمندان بتوانند شاهد نمایش طرح‌ها و مجسمه‌های دو هنرمند برجسته‌ی اکسپرسیونیست آلمانی در موزه هنرهای معاصر باشند. ایده‌ی برگزاری این نمایشگاه از هایکه اشتوک‌هاوس Heike Stockhaus مدیر هنری موزه ارنست بارلاخ در هامبورگ بود که سرانجام با همکاری موزه کته کلویتس در کلن و حمایت مالی وزارت امورخارجه‌ی آلمان و انستیتو گوته به نمایش بیش از ۱۹۰ اثر از این دو هنرمند انجامید.
رویدادی کم‌سابقه
آثار بارلاخ و کلویتس در دورانی تقریبا همزمان خلق شده‌اند، و به لحاظ سبک و مضمون شباهت‌های زیادی به هم دارند. آفریده‌های هنری هر دو، متاثر از پیامدهای دو جنگ جهانی است. جنگ، کشتار، ویرانی و خشونت جهان سرمایه‌داری در اروپایی که تازه به عصر ماشین و دنیای مدرن پاگذاشته در کارهای این دو هنرمند، ساده و پرقدرت به نمایش درآمده است. پیش از پایان جنگ دوم تنها یک نمایشگاه مشترک از آثار بارلاخ و کلویتس در آلمان برگزار شد. به رغم شباهت‌ها، که نمایش همزمان آثار دو هنرمند اکسپرسیونیست نیمه اول قرن بیستم را معنایی ویژه می‌بخشد تعداد چنین نمایشگاه‌هایی تا کنون اندک بوده است. سال ۱۹۴۸ سوئیس میزبان نمایشگاه مشترکی از طرح‌ها و مجسمه‌های این دو بود که به عنوان ارائه‌کنندگان تصویر تحریف نشده‌ای از آلمان جنگ‌زده و ایستادگی در برابر جبر و خشونت شهرتی بین‌المللی یافته بودند. آثار بارلاخ و کلویتس یک بار در اواخر دهه‌ی شصت میلادی در آمریکا و چند کشور اروپایی و بار دیگر یک دهه بعد در کشورهایی از جمله استرالیا به نمایش درآمد. یکی دیگر از نمایشگاه‌های مشترک این دو نفر اواخر دهه‌ی نود در شهر هانوفر برگزار شد و اکنون موزه‌ی هنرهای معاصر تهران ایستگاهی جدید است که مجموعه‌ای ارزشمند از آثار بارلاخ و کلویتس را به علاقمندان عرضه می‌کند. در این نمایشگاه از جمله کارهای کنده‌کاری روی چوب، لیتوگرافی، و مجسمه‌هایی از بارلاخ در کنار طرح‌های ذغال و سیاه‌قلم‌های کلویتس به نمایش گذاشته شده که برخی از آنها از مشهورترین آثار این دو هنرمند به شمار می‌روند.
دشواری‌های برگزاری نمایشگاه
بر اساس اطلاعاتی که اول دیماه در نشست خبری نمایشگاه «فراسوی مرزهای وجود» نیز ارائه شد توافق بر سر برپایی نمایشگاهی از آثار اکسپرسیونیست‌های آلمانی در زمان مدیر سابق موزه‌ی هنرهای معاصر، حبیب‌الله صادقی، صورت گرفته است. او اردیبهشت ماه ۸۷، از جمله به دلیل ناکافی دانستن بودجه‌ای که در اختیار این مجموعه قرار داشت استعفا کرد. غلامعلی طاهری مشاور هنری وزارت ارشاد که از سوی موزه دبیری این نمایشگاه را برعهده دارد، در نشست یادشده متذکر شد، هماهنگی‌های نهایی و برنامه‌ریزی و اقدامات اجرایی برگزاری این نمایشگاه در دوره‌ی مدیر جدید، محمود شاه‌لویی، فراهم شد. ظاهرا دلایل متفاوتی برگزاری این نمایشگاه را به تعویق انداخته که اخبار زیادی در مورد آن منتشر نشده است. به گزارش فارس، یازدهم اسفند ماه ۱۳۸۶ ، صادقی، مدیر وقت موزه بدون اشاره به نام کته کلویتس به این خبرگزاری می‌گوید «با سفارت آلمان براي برپايي نمايشگاه آثار «ارنست بارلاخ» و جمعي از هنرمندان اکسپرسيونيست آلماني در موزه هنرهاي معاصر تهران به توافق رسيده‌ايم.» برنامه‌ی افتتاح نمایشگاه «فراسوی مرزهای وجود» عصر یکشنبه با نیم ساعت تاخیر آغاز شد. یکی از دلایل این تاخیر ظاهرا به مطالبی مربوط می‌شد که در پلاکاردهای سالشمار زندگی این دو هنرمند بیان شده است. در این پلاکارها که برگرفته از کاتالوگ زیبای نمایشگاه است بخش‌هایی که به کشتار جمعی یهودیان در دوران نازی‌ها اشاره دارد در آخرین دقایق، پیش از افتتاح حذف شدند. عبارت‌های حذف شد در اصل کاتالوگ وجود دارد. این کتاب ۲۰۰ صفحه‌ای دو زبانه دربرگیرنده‌ی عکس‌هایی از آثار ارائه شده در نمایشگاه، مقاله‌هایی در مورد دو هنرمند و سالشمار زندگی و کار آنها در بستر حوادث تاریخی است.
پنج هفته با کته کلویتس و ارنست بارلاخ
نمایشگاه «فراسوی مرزهای وجود» با سخنان کوتاه مدیر موزه هنرهای معاصر محمود شاه‌لویی آغاز شد. او کساني چون بارلاخ و كلويتس را در رديف هنرمندان متعهد و پر احساسي خواند که دغدغه و دلواپسي‌هايشان در بيان محروميت‌ها، ستم‌ها و مشكلات مردم رنج‌كشيده جهان است، و به زعم او، از اين منظر با بخشي از هنر متعهد ايران همسو و همراه می‌باشند. شاه‌لویی که دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته ادیان تطبیقی است و دوره‌ی دکترای خود را در رشته عرفان اسلامی می‌گذراند، بارلاخ را هنرمندی دین‌باور نامید که در جريان پرشتاب مدرنیته و توجه به مصرف‌گرايي و امور زميني و دنيوي «بار ديگر به زبان هنر خدا را صدا مي‌زند.» غلامعلی طاهری نیز در نشست خبری با اشاره به «قرابت آثار بارلاخ و کلویتس با آثار هنرمندان ایرانی بعد از انقلاب» خبر داد که نمایشگاهی از کارهای هنرمندان اکسپرسیونیست ایرانی سال آینده در آلمان برگزار خواهد شد. پس از شاه‌لویی ، و در غیاب سفیر آلمان در تهران، دیتریش پل Dietrich Fritz Pohl نفر دوم سفارت با خواندن متنی به زبان فارسی بر اهمیت مبالادت فرهنگی بین دو کشور، خارج از مناسبات سیاسی، تاکید کرد. او این نمایشگاه را یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی در ایران و منطقه خواند. سفیر آلمان، هربرت هونزوویتس نیز در یادداشتی که در مقدمه‌ی کاتالوگ نمایشگاه منتشر شد عرضه ی آثار بارلاخ و کته کلویتس در تهران را «مهمترین رویداد در عرصه‌ی تبادلات فرهنگی ایران و آلمان در سال‌های اخیر» نامیده است. این دو هنرمند در دوران نازی‌ها از «هنرمندان منحط» محسوب می‌شدند و نمایش اثارشان با محدودیت‌های فراوانی روبرو بود. نمایشگاه «فراسوی مرزهای وجود» با حضور زابینه Sabine و اشتفانی Stefanie بارلاخ، دو تن از نوادگان هنرمند مشهور آلمانی، افتتاح شد و قرار است تا پنجم بهمن‌ماه ادامه یابد.