چراغ سبز برای "اتوبوس‌های بی‌خدا" در ایتالیا
۱۳۸۷ بهمن ۱۸, جمعه
همه چیز از لندن آغاز شد. ژانویه گذشته (۲۰۰۸) ۲۰۰ اتوبوس قرمز دوطبقه برای کمپینی که انجمن اومانیست‌های لندن ترتیب داده بود به کار گرفته شدند. شعار اصلی‌ای که اتوبوس‌های نمادین لندن در شهر می‌گردانند چنین بود: «احتمالا خدایی در کار نیست. پس دست از نگرانی بردار و از زندگی‌ات لذت ببر.»
ایده این کمپین از آریانه شرین، طنزنویس تلویزیونی بود که می‌خواست به یک کمپین مسیحی در ژوئن ۲۰۰۸ واکنش دهد. این کمپین بینندگان را از بدنه اتوبوس به وبسایتی هدایت می‌کرد که غیر مسیحیان را از خشم خدا و آتش ابدی جهنم می‌ترساند.
سپس در اسپانیا نیز انجمن آتِئیست‌ها (بی‌خدایان) و آزاداندیشان از ترجمه همین شعار بر روی اتوبوس‌های شهر بارسلون استفاده کرد. در آن‌سوی اقیانوس، روی اتوبوس‌های واشنگتن، پایتخت آمریکا، نوشته شده بود: «اعتقاد به خدا چرا؟ به‌خاطر خوب‌بودن، خوب باشید.» اما در استرالیا، بزرگ‌ترین شرکت تبلیغات در فضای باز، از اجرای کمپین خودداری کرد. یکی از شعارهای استرالیایی می‌گفت: «به عقلتان رجوع کنید: صبح یکشنبه بخوابید!»
ریچارد داکینز، استاد برجسته زیست‌شناسی تکاملی و آتئیست نامدار بریتانیایی گفته بود که ترجیح می‌داد که شعار کمپین لندن به جای "احتمالا خدایی در کار نیست"، "قطعا خدایی در کار نیست" باشد.
این ایده بسیار نزدیک به شعاری است که آتئیست‌های ایتالیا انتخاب کرده بودند. اما شاید برای کشوری که "میزبان" کلیسای کاتولیک‌های جهان است کمی پا را از حد فراتر گذاشته بودند.
از جنوا تا جهنم، با اتوبوس!
ژانویه گذشته اتحادیه آتئیست‌ها، انکارگرایان و منطق‌گرایان ایتالیا (Uaar) تصمیم گرفت که کمپین مشابهی در بندر شمالی جنوا به راه اندازد. شعار آنان از هم‌فکران لندنی‌شان قاطعانه‌تر بود: «خبر بد این است که خدا وجود ندارد. خبر خوب آن‌که به او نیاز نداری.»
این ابتکار هیاهوی بسیاری به پا کرد. "Igp"، شرکت تبلیغاتی طرف قرارداد با شرکت اتوبوسرانی جنوا، از اجرای تبلیغات کمپین سرباز زد، با این توجیه که بنا بر ماده ۱۰ قانون تبلیغات، پیام‌هایی که به باورهای دینی، اخلاقی یا مدنی شهروندان یا شأن انسانی آنان اهانت کنند، مجاز نیستند.»
شهردار چپگرای جنوا، مارتا وینچنتسی، اعلام کرد که رسوایی‌ای در این کمپین نمی‌بیند و از سانسور حمایت نخواهد کرد. این‌گونه بود که جنگ لفظی شدیدی میان شهردار و مائوریتسیو گاسپاری، رهبر ائتلاف راست میانه "PDL" در سنای ایتالیا درگرفت.
گاسپاری پیشنهاد کرد که فضای تبلیغاتی اتوبوس‌ها در اختیار شهروندان جنوا قرارگیرد تا نظرشان را درباره خانم شهردار بنویسند و افزود: «مطمئنا حاصل کار چنان توهین‌آمیز خواهد بود که نمی‌توان به نمایش گذاشت!» وینچنتسی در پاسخ گفت که به گاسپاری چند کتاب درباره مبانی فلسفه هدیه خواهد کرد و این‌که سیاست شهرداری وی حمایت از آزادی بیان و جدایی دین از سیاست است.»
"ایتالیا واتیکان نیست!"
اتحادیه آتئیست‌ها بندر جنوا را از آن‌رو به‌عنوان نقطه آغاز کمپین برگزیده که این شهر زادگاه کاردینال آنجلو بانیاسکو است. وی رئیس مجمع اسقف‌های ایتالیا (Cei) و نیز اسقف اعظم جنواست.
رافائله کارکانو، دبیر کل اتحادیه می‌گوید: «در پی تلاش کاردینال برای متوقف‌کردن راهپیمایی همجنس‌بازان در جنوا در ژوئن ۲۰۰۸ و اظهارات مداخله‌جویانه او در زمینه‌های علمی، حقوقی و لقاح مصنوعی، تصمیم گرفتیم جو را کمی متعادل کنیم.»
بسیاری از چپگرایان ایتالیا مدت‌هاست که کلیسای کاتولیک را به مداخله در امور سیاسی و اجتماعی این کشور متهم می‌کنند. موضعگیری‌های صریح و پی‌درپی واتیکان درباره موضوعات حساس روز ایتالیا، از جمله قوانین مربوط به سقط جنین، باروری خارج از رحم و مهاجرت غیرقانونی، به بحث‌های پرحرارتی انجامیده‌اند که آیا کلیسا در تلاش است به قانونگذاران جهت دهد و آیا این مسأله ناقض جدایی دو کشور ایتالیا و واتیکان است یا نه.»
خود کاردینال بانیاسکو این کمپین را «زخمی بر حساسیت‌های مذهبی مردم و نه‌تنها کاتولیک‌ها» دانست. به گفته وی «مسأله خدا بسیار حساس و جدی است و باید به شیوه مناسب‌تر و شایسته‌تری بررسی شود، و نه به سبک پیام‌های تجاری.»
يک سندیکا حتی اعلام کرد که از رانندگانی که حاضر به راندن "اتوبوس‌های بی‌خدا" نشوند، حمایت خواهد کرد. اما گوییدو فاسی از سندیکای بزرگ "Cgil" گفت که کارکنان و کارگران مشکلات مهم‌تری دارند که باید حل شوند.
کشمکش به اینترنت نیز کشیده شد. بر روی شبکه اجتماعی فیسبوک (facebook) گروه‌های طرفدار و مخالف "آتئوبوس" به رقابت بر سر عضوگیری پرداختند. برخی اعضاء کاتولیک حتی پیشنهاد "اعتصاب (خرید) بلیت" را مطرح کردند. از سوی دیگر، هواداران کمپین از شهردار جنوا می‌خواستند که قرارداد شرکت تبلیغاتی "Igp" را لغو کند.
بی‌خدایان کمی نرمش نشان می‌دهند
اما "Igp" قرارداد‌های تبلیغاتی برای اتوبوس، مترو و برخی فرودگاه‌ها در سراسر ایتالیا و نزدیک به ۷۰ درصد بازار ملی را در دست دارد. بنابراین پاسخ منفی آنها در جنوا می‌توانست تقریبا حکم توقف کمپین در تمام ایتالیا را داشته باشد.
اما گویا سرانجام میان دوطرف توافقی حاصل شده است. کارکانو بر روی پایگاه اینترنتی اتحادیه آتئیست‌ها می‌نویسد که شعار "نرمتری" پیشنهاد کرده که از سوی "Igp" پذیرفته شده است: «خبر خوب این‌که در ایتالیا میلیون‌ها آتئیست زندگی می‌کنند. خبر بهتر این‌که به آزادی بیان اعتقاد دارند.»
دبیرکل اتحادیه می‌گوید که آنان شعار آغازین را رها نخواهند کرد. به‌ویژه اکنون که بر روی فیسبوک بیش از ۴ هزار طرفدار دارند و ۲۳ هزار یورو از کمک‌های مردمی برای هزینه کمپین در شهرهای مختلف جمع کرده‌اند.
کارکانو می‌گوید: «می‌خواهیم بگوییم که از هر ۷ ایتالیایی یک نفر خود را آتئیست می‌داند، اگرچه رسانه‌ها و سیاستمداران به سختی این حقیقت را در نظر می‌گیرند. ما تسلیم نخواهیم شد زیرا مسأله آزادی بیان در میان است. بنا بر قانون اساسی ما، باایمان‌ها و بی‌ایمان‌ها حقوق برابر دارند. از جمله این حق که بگویند "خدا وجود دارد" یا این‌که "خدا وجود ندارد"».