چرا روسیه از سوریه خارج می‌شود؟
۱۳۹۴ اسفند ۲۶, چهارشنبه
تصمیم ولادیمیر پوتین برای خارج کردن نیروهای روسیه از سوریه، جدا از اینکه با چه انگیزه‌ای صورت گرفته، با استقبال عمومی مواجه شده است. شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا، کشورهایی اروپایی، مخالفان متشکل در شورای ملی سوریه و هیئت نمایندگی مخالفان در مذاکرات صلح ژنو، از این تصمیم دلگرم شدهاند، ضمن آنکه برای هیچیک از آنها هنوز روشن نیست، انگیزه‌های روسیه چیست، یا به قول یکی از مخالفان بشار اسد، "در ذهن پوتین چه می‌گذرد".
در ایران نیز به این موضوع واکنش نشان داده‌اند؛ هم مقام‌های حکومتی و هم رسانه‌ها. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران روز سه‌شنبه (۲۵ اسفند / ۱۵ مارس) به "پرس‌تی‌وی" گفت: «این واقعیت که روسیه اعلام کرد بخشی از نیروهایش را از سوریه عقب می‌کشد، نشان می‌دهد که آنها نیاز قریب‌الوقوع برای استفاده از نیروی نظامی برای حفظ آتش‌بس نمی‌بینند. این به ذات خود باید نشانه مثبتی باشد.»
علی شمخانی، دبیر "شورای عالی امنیت ملی"، نیز روز چهارشنبه (۲۶ اسفند/ ۱۶ مارس) اعلام کرد، خروج روسیه از سوریه "غیر منتظره" نبوده و بر اساس هماهنگی و برنامه‌های از پیش تعیین‌شده صورت گرفته است. او تاکید کرد: «پیشروی ارتش سوریه در مناطقی که گروه‌های تروریستی همچنان امنیت مردم و منطقه را تهدید می‌کنند با کمک‌های مستشاری ایران و روسیه و در چارچوب مشترک استمرار خواهد داشت.»
شمخانی در عین‌حال گفت: «تعیین آینده و سرنوشت سوریه صرفا توسط مردم سوریه انجام می‌شود و هرگونه طرحی که این مسئله مهم را نادیده بگیرد همانند گذشته محکوم به شکست است.»
شمخانی روشن نکرد که از کدام "طرح" برای آینده سوریه سخن می‌گوید و این که آیا بین این "طرح" و خروج روسیه از سوریه ارتباطی وجود دارد یانه.
بیشتر بخوانید: خروج نیروهای نظامی روسیه از سوریه آغاز شد
حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد نیروهای مسلح ایران نیز "اصرار بر حذف اسد" را رد کرده و گفته است: «انتخاب رهبر یک ملت و رئیس یک کشور با رای مردم آن کشور خواهد بود و اصرار سیاسی بر رد یا تعیین رهبر یا رئیس یک کشور، خواسته‌ای غیردموکراتیک و دشمنی با مردم‌سالای است.»
آیا اظهارات شمخانی و فیروزآبادی می‌تواند نشانه‌ای باشد از ارتباط خروج ناگهانی روس‌ها از سوریه و سرنوشت بشار اسد؟ مخالفان اسد و برخی کشورهای درگیر در بحران سوریه مانند عربستان و ترکیه و حتی تا حدودی اروپا و آمریکا، بر سوریه‌ای بدون بشار اسد تاکید دارند.
سه احتمال درباره تصمیم روسیه
اما بحث و گمانه‌زنی در باره انگیزه‌های تصمیم روسیه در رسانه‌ها قدری روشن‌تر است. روزنامه دولتی "ایران" درباره دلایل اقدام روسیه، سه احتمال را مطرح کرده است بدون آنکه روشن کند کدامیک از این احتمالات به واقعیت نزدیک‌تر است.
به نظر روزنامه "ایران" احتمال نخست آن است که "روسیه به اهداف خود از ورود به صحنه عملیاتی نبرد در سوریه دست پیدا کرده و به همین دلیل به حضور نظامی خود در این کشور پایان داده است".
گمانه‌ی دوم به نظر این روزنامه می‌تواند این باشد که: «روسیه اساساً رویکرد و سیاست خود را در سوریه تغییر داده و باید از این به بعد شاهد سیاست جدیدی از سوی این کشو باشیم».
و احتمال سوم از نگاه "ایران" این است که: «خروج غیرمنتظره روسیه به معنای ناامیدی این کشور از امکان موفقیت در میدان سوریه است».
گمانه‌زنی‌هایی از این دست و عمدتا ناروشن در دیگر رسانه‌های ایران نیز وجود دارند. اما وبسایت فارسی "العربیه" که به دولت عربستان سعودی نزدیک است، دلایل مشخص‌تری برای خروج روس‌ها از سوریه ذکر کرده است.
اختلاف پوتین با اسد
تارنمای فارسی "العربیه" در گزارش کوتاهی که روز سه‌شنبه (۱۵ مارس/ ۲۵ اسفند) منتشر کرد نوشته است، اختلاف پوتین با اسد و برهم خوردن روابط این دو، منجر به خروج نیروهای روسیه از سوریه شده است.
بنابر یادداشت العربیه، یکی از دلایل به‌هم خوردن روابط پوتین با اسد، اظهارات رئیس جمهوری سوریه در دیدارش با اعضای شورای انجمن وکلا در ۱۵ فوریه بود. او در جلسه یادشده گفت: «تا پاکسازی کامل سوریه از مخالفان به جنگ ادامه خواهد داد».
بیشتر بخوانید: واکنش محتاطانه آمریکا به خبر خروج نیروهای روسیه از سوریه
این گزارش می‌گوید چنین اظهاراتی نه تنها موقعیت و جایگاه روسیه را در نزد کشورهای بزرگ تخریب کرد، بلکه برای روسیه که در تفاهمات سیاسی و دیپلماسی خود با کشورهای غربی تعهد داده بود که مشکل بحران سوریه را از طریق راه حل مسالمت‌آمیز سیاسی حل و فصل کند، بسیار گران تمام شد.
"العربیه" به واکنش ویتالی چورکین، سفیر دائم روسیه در سازمان ملل اشاره می‌کند که از اظهارات اسد درباره "ادامه جنگ به عنوان راه‌حل برای بحران سوریه" انتقاد کرده بود: «چورکین، در نصحیتی بسیار تلخ به بشار اسد گفت، رئیس جمهور سوریه یا راه خروج مسالمت‌آمیز و شرافتمندانه را انتخاب کند و یا وضعیتی بسیار وخیم و بد را بپذیرد.»
به نوشته "العربیه" دومین اختلاف روس‌ها با بشار اسد، اعلام برنامه انتخابات پارلمانی از سوی او بود. این برنامه با قطعنامه ۲۲۵۴ سازمان ملل و پروسه صلح و تعیین دولت انتقالی که روسیه نیز آن را قبول کرده، در تعارض بود.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، در پاسخ به اظهارات بشار اسد درباره انتخابات گفت، هر گونه انتخاباتی در سوریه باید با توافق کلی میان اسد و مخالفان صورت بگیرد. او همچنین تاکید کرد که کشور متبوعش به همه مفاد توافقنامه‌هایی که برای حل و فصل بحران سوریه با غرب داشته در هر شرایط و مرحله‌ای پای‌بند خواهد بود.
به‌نظر "العربیه"، این سخنان سخنگوی وزارت خارجه روسیه اختلاف میان اسد و روسیه را به وضوح نشان می‌داد. این گزارش می‌گوید، اسد پس از شنیدن اظهارات مقام‌های روسیه، "بثینه شعبان" مشاور خود را به روسیه فرستاد، اما او نتوانست روس‌ها را قانع کند.
سومین اختلافی که به نوشته "العربیه" به عقب‌نشینی ناگهانی روسیه منجر شد، سخنان ولید معلم، وزیر خارجه سوریه (۱۲ مارس ۲۰۱۶) در ژنو بود که طی آن گفت بشار اسد خط قرمز دولت سوریه است.
سخنان معلم با واکنش تند آمریکا و اروپا مواجه شد. جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، در پاسخ به ولید معلم گفت: «اگر رژیم اسد و متحدانش فکر کنند که قادرند از صبر و شکیبایی ما سوءاستفاده کنند و عواقب بدی برای عملکرد آنها در پی نخواهد بود، بسیار دچار توهم شدهاند».
دو روز پس از اظهارات جان کری، ولادیمیر پوتین در فرمانی خطاب به وزیران دفاع و امور خارجه کشورش دستور خروج بخش عمده نیروهای نظامی کشورش از سوریه را صادر کرد.