چرا فرمان "آتش به اختیار" تعدیل شد؟
۱۳۹۶ تیر ۵, دوشنبه
همچنانکه صدور فرمان "آتش به اختیار" در فاصله دو هفته پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و پیروزی حسن روحانی غیرمنتظره بود، تعدیل آشکار این فرمان و "عقب‌نشینی" محسوس آیتالله خامنه‌ای در نماز عید فطر نیز تقریبا غافلگیرکننده بود. او در نماز عید فطر روز دوشنبه (۵ تیر/۲۶ ژوئن) گفت که آتش به اختیار به معنای بی‌قانونی نیست، به معنای کار فرهنگی خودجوش و تمیز است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
آیتالله خامنه‌ای روز چهارشنبه ۱۷ خرداد (۷ ژوئن) خطاب به گروهی از دانشجویان که آنها را "افسران جنگ نرم" نامید گفت: «هر کجا فرماندهی مرکزی دچار اختلال شد شما آتش به اختیار هستید.»
او ادامه داد: «گاهی اوقات انسان احساس می‌کند دستگاه‌های مرکزی فکر و فرهنگ و سیاست و مانند اینها دچار اختلال‌اند، دچار تعطیل‌اند. وقتی دستگاه‌های مرکزی اختلال دارند، آن‌وقت اینجا جای همان آتش‌به‌اختیاری است که عرض کردم.»
بیشتر بخوانید: خامنه‌ای: آتش به اختیار به معنای بی‌قانونی نیست
فرمان "آتش به اختیار" آیتالله خامنه‌ای بلافاصله با واکنش‌های منفی گسترده‌ای مواجه شد، تا جایی که بسیاری از چهره‌های اصولگرا و تریبون‌های هوادار ایشان نتوانستند به راحتی از آن دفاع کنند و سعی می‌کردند با ارائه تفسیرهای معتدل، آن را توجیه کنند.
روزنامه کیهان، "آتش به اختیار" را اقدام خودجوش فرهنگی تفسیر کرد، زمانی که دستگاه‌های فرهنگی کشور مانند وزات ارشاد وظایف خود را به‌درستی انجام نمی‌دهد. روزنامه جوان، وابسته به سپاه، نوشت "آتش به اختیار" به معنای "اعمال خودسرانه" نیست بلکه "پیگیری آرمان‌ها و مطالبات به‌طور خودانگیخته و خارج از محدوده‌ها و حصارهای ارگان‌ها و نهادهای دولتی و رسمی و حکومتی" است.
اما خارج از دایره حکومت تفسیرها از فرمان "آتش به اختیار" بسیار بدبینانه بود. این فرمان آیتالله خامنه‌ای "تشویق به خشونت، آن هم خشونت فراقانونی" تلقی شد.
محسن کدیور از روحانیون منتقد حکومت نوشت که "آتش به اختیار" «موقعیتی است که فرماندهی کل هیچ امیدی به پیش برد برنامه و نقشه‌هایش از طریق نظم سازمانی ندارد، لذا در تلاش برای بقا با اعلام موقعیت آتش به اختیار چشم امید به آتش کور و بی‌نظم افرادش بسته است».
شیرین عبادی، برنده ایرانی جایزه نوبل صلح، قتل‌های زنجیره‌ای، قتل شماری از شهروندان بهائی، اسیدپاشی‌های اصفهان و قتل‌های سریالی زنان در مشهد را نمونه‌هایی از نتایج فرمان "آتش به اختیار" توصیف کرد؛ فرمانی که به گفته او، در سال‌های گذشته نیز به صورت غیرعلنی و در خفا وجود داشت.
فرمان "آتش به اختیار" در فاز اجرایی
حمله و توهین به حسن روحانی و معاون او و نیز علی مطهری، نایب رئیس مجلس، در راهپیمایی روز قدس (جمعه ۲ تیرماه) را بسیاری نخستین گام اجرایی فرمان "آتش به اختیار" رهبر ایران تلقی کردند.
در روز قدس دقایقی پس از آنکه حسن روحانی به راهپیمایان پیوست عده‌ای در اطراف او حلقه زدند و علیه او شعارهایی چون "مرگ بر منافق"، "مرگ بر آخوند آمریکایی" و "روحانی بنی‌صدر پیوندتان مبارک!" سر دادند. در گوشه‌ای دیگر فردی که بلندگو به دست داشت، می‌گفت: «کسانی که می‌گویند شعار مرگ و این حرفا باید جمع شود لباس زنانه بپوشند از مملکت بروند.»
در جای دیگری در این راهپیمایی عده‌ای اندک نیز دور علی مطهری، نایب رئیس مجلس، جمع شده و شعار "مرگ بر فتنه‌گر" سر دادند.
حوادث راهپیمایی روز قدس و توهین به رئیس جمهور واکنش‌های سریع و پردامنه‌ای در پی داشت. نمایندگان مجلس، اعضای دولت و چهره‌های شاخص اطلاح‌طلب به سرعت به دفاع از رئیس جمهور برخاستند.
فراکسیون امید که بیش از ۱۱۰ تن از نمایندگان را در مجلس را در برمی‌گیرد در بیانیه‌ای حمله به حسن روحانی را "انتقام‌گیری از رای مردم" در انتخابات ریاست جمهوری توصیف کرد. به گفته فراکسیون امید، توهین‌کنندگان به رئیس جمهور «اقلیت مطلقی از تندروها هستند که پیش از این نیز هرگاه از تاثیر اراده اکثریت مردم و پیروزی گفتمان عقلانیت بر مشی افراط، خشمگین شده‌اند، ظهور و بروز رفتارهایشان در اقداماتی اینچنینی در جامعه آشکار شده است.»
علی ربیعی، وزیر کار دولت روحانی که سابقه کار در نهادهای امنیتی را دارد، ساعتی بعد به رسانه‌ها گفت که توهین به رئیس جمهور در راهپیمایی خودجوش نبود. او به "تجربه طولانی خود در مواجهه با این‌گونه حوادث" اشاره کرده، گفت که این افراد و اقدام آنها به هیچ عنوان خودجوش نیست و از متن طبیعی اجتماع راهپیمایان برنمی‌خیزد.
علی مطهری، نایب‌رئیس مجلس نیز، در یک پست روی صفحه اینستاگرام خود نوشت که شعار دادن علیه حسن روحانی با برنامه‌ریزی قبلی انجام شد.
تلقی افکار عمومی نیز این بود که حمله به رئیس جمهور در چارچوب فرمان "آتش به اختیار" رهبر ایران طراحی و اجرا شده است.
توفان توییتری در دفاع از روحانی
مهمترین و اثرگذارترین واکنش‌ها در دفاع از حسن روحانی در شبکه اجتماعی توییتر دیده شد. ساعتی پس از انتشار خبر توهین به حسن روحانی در راهپیمایی روز قدس، ده‌ها هزار ایرانی در داخل و خارج کشور در حمایت از حسن روحانی هشتگ «#حامی_روحانى_ام» را به ترند اول جهانی تبدیل کردند.
بررسی‌های "کمپین حقوق بشر در ایران" نشان می‌دهد که در این طوفان توییتری که در ساعت ۱۰ شب به وقت تهران روز جمعه دوم تیرماه انجام شد و ساعاتی به طول انجامید، بیش از ۱۵۰ هزار توییت در حمایت از حسن روحانی ارسال شد که بیش از ۷۰ درصد آن از داخل ایران بود.
کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران نوشته است، پراکندگی توییت‌های فرستاده شده نشان می‌دهد که این توییت‌ها از شهرهای مختلف ایران ارسال شده است. بیشترین مشارکت کاربران به ترتیب از شهرهای همدان، البرز، سمنان، قزوین، آذربایجان شرقی، اصفهان، تهران، هرمزگان، خراسان رضوی، خوزستان، گیلان، آذربایجان غربی، مازندران، یزد و زنجان صورت گرفته است.
بنابر این گزارش، پس از هشتگ #حامی_روحانى_ام، بیشترین هشتگ‌های مورد استفاده کاربران به ترتیب #روحانى_تنها_نیست و #منتخب_ملت بود و عمده‌ترین کلمات کلیدی که کاربران در توییت‌های خود استفاده کردند کلماتی مانند "مردم"، "روحانی"، "توهین"، "انتخاب" و "رای" بود که عمدتا با نمادهای "پیروزی" و "قلب" استفاده شده بودند.
حمایت از روحانی در شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه طوفان توییتری، چنان گسترده بود که رسانه‌هایی مانند خبرگزاری فارس و روزنامه جوان آن را ساختگی خواندند. روزنامه جوان در گزارشی نوشت: «عکس‌های متفاوتی از کاربران فضای مجازی منتشر شده است که ربات‌هایی را در پای کامپیوترها در حال هشتگ زدن نشان می‌دهند»!
یکی از اکانت‌های معروف در توییتر به نام "وحیدآنلاین" در کنایه‌ای به این گزارش روزنامه جوان نوشت که نویسنده این گزارش "حتی نمی‌دونه این ربات‌های توییتری که میگن یکجور نرم‌افزار کامپیوتری هستند نه آدم آهنی!"
"وحیدآنلاین" ترندشدن در توییتر به کمک نرم‌افزارهای رباتیک را رد کرده و نوشته است: «ترند شدن با ربات‌های نرم‌افزاری اگر ممکن بود که هر روز از اخبار "صداوسیما" گرفته تا "سیمای آزادی" و… در ستون ترندها بود.»
واکنش‌های منفی به توهین علیه روحانی در راهپیمایی روز قدس تنها به حامیان و هواداران حسن روحانی خلاصه نشد. چهره‌های اصولگرا مانند محمدرضا باهنر و شماری از روزنامه‌نگاران اصولگرا نیز آن را محکوم کردند. مهمتر آن بود که هیچ فرد و رسانه مطرحی در جبهه اصول‌گرایان و حامیان آیتالله خامنه‌ای نتوانست از آنچه در جریان راهپیمایی روز قدس رخ داده بود، دفاع یا آن را توجیه کند.
به‌نظر می‌رسد واکنش نیرومند رای‌دهندگان در حمایت از حسن روحانی در شبکه‌های مجازی، واکنش سریع نمایندگان مجلس و چهره‌های سیاسی مطرح و عدم حمایت جدی و محسوس از فرمان "آتش به اختیار" در میان اصول‌گرایان، آیتالله خامنه‌ای را بر آن داشت تا با توضیح مجدد، مضمون فرمان خود را تعدیل کند.
او در نماز عید فطر گفت: «آتش به اختیار به معنای کار فرهنگی خودجوش و تمیز است. معنی‌اش این است که در تمام کشور، صاحبان اندیشه، فکر و همت، کار را خودشان پیش ببرند، منافذ فرهنگی را بشناسند و در مقابل، آتش به اختیار به معنای بی‌قانونی و طلبکار کردن مدعیان پوچ‌اندیش و مدیون کردن جریان انقلابی کشور نیست.»
خامنه‌ای اضافه کرد: «نیروهای انقلابی بیش از همه باید مراقب نظم کشور، مراقب آرامش کشور، مراقب عدم سوءاستفاده دشمنان از وضعیت کشور، مراقب حفظ قوانین باشند.»
"دستگیری شعاردهندگان جمعه تله است!"
واکنش‌ها علیه توهین به رئیس جمهور چنان بود که دادستانی تهران و وزارت کشور اعلام کرده‌اند که علیه خاطیان اقدام خواهند کرد. در این میان یک روزنامه‌نگار اصولگرا به نام "محمد مهاجری" به حسن روحانی هشدار داده که دستگیری شعاردهندگان جمعه تله است و او نباید در این دام بیافتند.
این روزنامه‌نگار در یادداشت خود که در "خبرآنلاین" منتشر شده نوشته است: «آقای رئیس جمهور! باورم این است که شما هوشمندتر از آنید که در دام بیفتید. با اینکه دادستان محترم تهران طبق وظیفه ذاتی و قانونی‌اش دستور شناسایی هتاکان به شما را صادر کرده، پیشنهاد می‌کنم شما از طریق قانون و اگر راه قانونی ندارد، از طریق خواهش و تمنا نگذارید کسی بازداشت شود.»
محمد مهاجری اضافه کرده: «آقای روحانی! در طول مدت تبلیغات انتخابات، خبرگزاریها، روزنامه‌ها، سایت‌ها و رسانه‌هایی که عمدتا با پول مردم اداره می‌شوند، حرفهای آدم‌های سیاسی را که صدها بار بدتر از شعارهای جمعه بود مطرح کردند. رسانه ملی مشابه همین‌ها را روی آنتن زنده برد. چرا دور برویم، چندنفر از حضرات نامزدها توهین و تهمتی نماند که نسبت به رئیس جمهور مستقر، فروگذار کرده باشند. شعارهای روز جمعه، ترجمان حرفهای همین عزیزان بود. کرور کرور آدم‌هایی که مارک اصولگرا دارند همین حرفها را در تریبون‌های متعدد بکار بردند و کک کسی نگزید.»
این روزنامه‌نگار از روحانی دعوت کرده است که نگذارد زور قانون به ضعیف‌ها برسد. اجازه ندهد ضعیف‌کشی شود. متهمان اصلی دارند راست راست راه می‌روند و بشکن می‌زنند. «آقای روحانی! اگر زورتان به آن آدم‌گنده‌ها نمی‌رسد، این آدم ضعیف‌ها را نجات دهید.»