ژنتيك ملكولى چه مى‌كند؟
۱۳۸۵ فروردین ۱۵, سه‌شنبه
تمامى آنچه بدن يك انسان را تشكيل مى‌دهد حاصل تقسيم و تمايز توده كوچك سلولى است كه پس از لقاح به وجود مى‌آيد. تشكيل اين توده سلولى توپ مانند نقطه آغاز حيات انسان است. توده كوچكى كه تبديل به جنين مى‌شود. هر يك از سلولهاى اين توده حاوى برنامه يا دستور ژنتيكى خاصى هستند كه بر اساس آن هر يك به تنهايى مى‌توانند به يك اندام كامل تبديل شوند. اما اين برنامه مخصوص تنها مدت كوتاهى در حافظه سلولهاى اوليه جنينى باقى مى‌ماند. با رشد اين توده كوچك، سلولها رفته رفته تخصصى‌تر و تبديل به اندام‌هاى جنين مى‌شوند.
تنها تعداد اندكى از سلولهاى اوليه جنينى اين برنامه ژنتيكى خاص را در خودحفظ مى‌كنند. اين سلولها كه به سلولهاى ريشه‌اى معروفند مى‌توانند براى تمام عمر، اندامى را كه در آن واقع شده‌اند نوسازى كنند. مانند سلولهاى مغز استخوان. سلولهاى ريشه‌اى كه در مغز قرمز استخوان موجودند به طور مداوم تكثير مى‌شوند و سلولهاى خونى جديد مى‌سازند. اين سلولها قبل از تولد و هنگام تكامل جنين در بدن مادر، از طحال و جگر جنين به مغز استخوانها منتقل مى‌شوند. انتقال اين سلولها تا هنگام تولد در جريان خون جنينى ادامه دارد. زمان تولد نوزاد و هنگام قطع بند ناف مى‌توان خون حاوى سلولهاى ريشه‌اى را از ناف گرفت و ذخيره كرد.
خونى كه هنگام تولد از بند ناف نوزاد گرفته مى‌شود در بانكهاى ژنتيكى–خونى و در شرايط ويژه نگهدارى مى‌شود. بانكهاى ژنتيكى–خونى مراكزى هستند كه در كشورهاى پيشرفته دنيا فعالند و در آنها سلولهاى ريشه‌اى نوزادان نگهدارى مى‌شود. خونى كه از بندناف نوزاد گرفته مى‌شود در دو محفظه جدا و در دماى صدوهفتادوپنج درجه زير صفر فريز مى‌شود. از آنجا كه سلولهاى ريشه‌اى دست كم تا بيست و يك سال بعد از تولد قابليت خود را حفظ خواهند كرد، مى‌توان در صورت نياز اين سلولها را به بدن تزريق كرد و قسمت آسيب ديده يا بيمار را بازسازى كرد. در نتيجه نگهدارى اين سلولها به نوعى بيمه سلامت نوزاد تازه متولد شده محسوب مى‌شود.
اما نگهدارى سلولهاى ريشه‌اى به علت پيچيده بودن تكنولوژى ژنتيكى بسيار پرهزينه است. نگهدارى اين سلولها در بانكهاى مخصوص متسلزم پرداخت ساليانه مبلغ گزافى است كه هر كسى قادر به پرداخت آن نيست. تنها كشورهاى معدودى در سراسر جهان از اين تكنولوژى برخوردارند و حتى در برخى از كشورها مانند اسپانيا به علت مخالفت كليسا و مغايرت با قوانين مذهبى فعاليت اين بانك‌ها ممنوع است.
يكى از اين بانكهاى ژنتيكى مركز Vita34 در آلمان است كه در واقع اولين بانك ژنتيكى- خونى اروپا نيز محسوب مى‌شود.هفته جارى متخصصان اين مركز اعلام كردند كه موفق شده‌اند يك پسر پنج ساله مبتلا به آنمى يا كم‌خونى را به كمك تزريق سلولهاى ريشه‌اى به مغز استخوان او درمان كنند. اين پسر از سه ساله‌گى به آنمى آپلاستيك دچار شده بود. در اين نوع كم‌خونى مغز قرمز استخوان توانايى ساخت گلبول‌هاى قرمز را از دست مى‌دهد. تنها راه شناخته شده درمان اين بيمارى در حال حاضر مصرف دارو براى تمام عمر است.
متخصصان مركز Vita34 در سال دو هزارو پنج هنگام تولد برادر اين پسر سلولهاى ريشه‌اى نوزاد را از خون بند ناف او جدا و فريز كردند. ابتدا نمونه خونى دو برادر طى آزمايشات ژنتيكى به طور كامل بررسى شد. سه ماه بعد پس از گزارش مثبت آزمايشها و مشخص شدن شباهت ژنتيكى بسيار نزديك دو برادر سلولهاى ريشه‌اى كه از نوزاد گرفته شده بود به مغز استخوان برادر پنج ساله و بيمار تزريق شد. پس از شش ماه و در هفته جارى متخصصان مركز Vita34 اعلام كرده‌اند نتيجه تزريق سلولهاى ريشه‌اى موفقيت آميز بوده و خون‌سازى در مغز استخوان پسر بيمار از سر گرفته شده است.
Vita34 اعلام كرد آماده است نمونه خونى نوزادان تمامى خانواده‌هاى آلمانى را كه يك فرزند مبتلا به سرطان دارند را به طور رايگان نگهدارى كند. موفقيت آميز بودن نتيجه اين تزريق نه تنها ثابت كرد كه فريز كردن سلولها در دماى منهاى صدو هفتاد و پنج درجه قابليت آنها را تغيير نخواهد داد، بلكه مى‌توان اميدوار بود كه بتوان به كمك سلولهاى ريشه‌اى گرفته شده از خون خواهر يا برادر نقص‌هاى ژنتيكى مادرزادى را نيز برطرف كرد.
شبنم نوريان