"کار اول"؛ ابتکاری درخور تقدیر

انتشارات خجسته در سال ۱۳۶۴ به مدیریت رضا یکرنگیان در بازارچه‌ی کتاب تهران شروع به کار کرد. این انتشارات در زمینه‌ی تاریخ، ادبیات، روان‌شناسی و علوم ارتباطات فعال است.

در سال ۱۳۸۲ بود که انتشارات خجسته با همکاری ناهید طباطبایی "مجموعه‌ی کار اول" را راه‌اندازی کرد. این مجموعه تاکنون دو رمان "اندکی سایه" از احمد بیگدلی و "آذر و امجدیه" از ویدا مشایخی را منتشر کرده است.

نویسندگان تازه‌کار

ناهید طباطبایی که سردبیری "مجموعه‌ی کار اول" را برعهده دارد، می‌گوید: «اولین کتابی که ما دریافت کردیم، کتاب "آذر و امجدیه" بود ولی چون مدتی طول کشید که این کتاب جوازش را از ارشاد بگیرد، کتاب "اندکی سایه" زوتر آماده شد.» او توضیح می‌دهد که در نتیجه "اندکی سایه" اولین کتابی شد، که از این مجموعه به چاپ رسید و البته جایزه سال نیز به آن تعلق گرفت.

رمان "اندکی سایه" سه سال بعد از ابتکار "کار اول" منتشر شد. ناهید طباطبایی در این باره، از مشکلاتی سخن می‌گوید که در زمینه‌ی کمبود کاغذ و گرفتن مجوز از وزارت ارشاد وجود دارند و مراحل چاپ و انتشار کتاب را کند می‌کنند.

ناهید طباطبایی که خودش داستان‌نویس است در "جشنواره‌ی ادبی اصفهان" و در دوره‌ی اول "جشنواره‌ی داستان کوتاه صادق هدایت" جزو داوران بود و از همانجا با آثار جوانان آشنا شد. این آشنایی‌ انگیزه ابتکار مجموعه‌ی کار اول را پدید آورد. به نظر ناهید طباطبایی کار خیلی از نویسندگان تازه‌کار از کارهای نویسندگان حرفه‌ای هم بهتر است. به همین دلیل به این فکر افتاد امکانی به‌وجود آورد که بتوان آنها را منتشر کرد. طباطبایی پیشنهاد خود را با رضا یکرنگیان مدیر نشر خجسته در میان می‌گذارد و او آن را با کمال میل می‌پذیرد.

پرداخت دستمزد به نویسندگان "کار اول"

در ایران مدتی است رسم شده که نویسنده بابت اولین کارش دستمزدی نمی‌گیرد. حتی بعضی‌ها مجبورند هزینه چاپ را خودشان بپردازند. در حالی که به گفته ناهید طباطبایی یکی از شرایط "کار اول" پرداخت دستمزد به نویسنده است.

رضا یکرنگیان مدیر نشر خجسته که از این ابتکار حمایت می‌کند، می‌گوید: «ما هیچوقت به نویسنده نمی‌گوییم که باید هزینه‌ی کتابش را خودش پرداخت کند، چون می‌دانیم که ممکن است کتاب به فروش نرود.» او معتقد است: «باید از پدیدآورندگانی که گمنام هستند ولی کارشان ارزش عرضه را دارد، حمایت کرد» و می‌افزاید: «۷۰ درصد کتابهایی که من در گذشته چاپ کردم، از نویسندگان گمنامی بود که اکنون صاحب نام هستند.»

در واقع هدف مجموعه‌ی "کار اول" بیشتر چاپ آثار کسانی است که واقعاً برای اولین بار می‌نویسند.

سوژه‌های بکر، نه اداهای نویسندگی

«کار اول» در زمینه ادبیات است و می‌تواند مجموعه‌ داستان کوتاه یا رمان باشد. انتخاب "کار اول" به عهده‌ی ناهید طباطبایی است. وی که در سال ۱۳۳۷ در تهران متولد شد، سالهاست به کار نویسندگی و ترجمه مشغول است. از مجموعه داستان‌های ناهید طباطبایی می‌توان «حضور آبی مینا»، «برف و نرگس» و «جامه‌دران» را نام برد. «چهل سالگی»، «آبی و صورت»، «خنکای سپیده‌دم سفر» نیز از رمان‌های او هستند.

ناهید طباطبایی درباره‌ی روند انتخاب "کار اول" می‌گوید: «مهم است که سوژه بکر باشد، که فرم در خدمت محتوا باشد. متأسفانه یک سری کلاسهای داستان‌نویسی یک سری ادا را اشاعه داده بودند. به این ترتیب با دیدن داستانها می‌شد بلافاصله حدس زد که کدام نویسنده معلم آن داستان‌نویس بوده است.»

طباطبایی این روش را درست نمی‌داند و معتقد است داستان‌نویسان جوان را باید در همان زمینه‌ای تربیت کرد که استعداد دارند. به این ترتیب آنها می‌توانند خود صاحب سبک شوند. او برخی نکاتی را که در انتخاب "کار اول" مورد دقت قرار می‌گیرند، چنین توضیح می‌دهد: «قالب کار باید با محتوا جور در بیاید و منطق کار باید رعایت شود. یکی دیگر از معیارهای ما این بود که حتماً فارسی درست به کار رفته باشد. و دیگر اینکه حتماً داستان بتواند مخاطب خودش را نگهدارد و تبدیل به داستانی نشود که فقط تعداد محدودی از آدم‌ها آن را بخوانند و کنار بگذارند.»

تاکنون ۱۵ مجموعه‌ی داستان برای این مجموعه ارسال شده که از این تعداد ۲ رمان منتشر شده و ۴ مجموعه‌ی داستان هم در مرحله‌ی چاپ است. ناهید طباطبایی استقبال جوانان از مجموعه‌ی "کار اول" را خوب ارزیابی می‌کند.

لایه‌ی سیاهی از بدبینی

وی درباره‌ی موضوعات داستان‌های نسل جوان ایران می‌گوید: «موضوعات از فانتزی و تخیل بسیار بالایی برخوردارند. طنز هم در داستان‌ها دیده می‌شود ولی متأسفانه پشت این طنز لایه‌ی سیاهی از بدبینی دیده می‌شود که بیشتر سردرگمی است. این چیزی است که در نویسندگان هم‌نسل من کمتر دیده می‌شود. این بدبینی و پریشانی گاهی غمناک می‌شود. چیزی که من خودم به آن خیلی بها می‌دهم، تخیل و فانتزی است که در این داستانها خیلی زیاد است.»

بازتاب «کار اول»

به گفته‌ی ناهید طباطبایی پس از اینکه مجموعه‌ی «کار اول» شروع به کار کرد، چند ناشر دیگر هم این ابتکار را به کار بردند اما بیشتر آنها تنها کتاب اول نویسندگانی را منتشر می‌کنند که شاگرد یکی از نویسندگان صاحب نام باشند و از طریق او به ناشر معرفی شوند. ولی انتشارات خجسته هدف دیگری دارد: «هدف ما این است که به آماتورها فرصتی بدهیم و آنها را وارد این فضا بکنیم.»

وی از بازتاب این حرکت در رسانه‌ها هم راضی است. کتاب‌ها نه تنها پس از انتشار در رسانه‌ها معرفی، بلکه نقد هم شدند. وی در این باره می‌گوید: «کتاب "آذر و امجدیه" از ویدا مشایخی فروش خوبی دارد و به احتمال زیاد به چاپ دوم هم خواهد رسید. در رسانه‌ها هم نقدهای خوبی راجع به این کتاب منتشر شد.»

ظاهراً هیچ یک از سازمان‌های دولتی و غیردولتی مانند انجمن ناشران یا کانون نویسندگان هنوز درباره‌ی این ابتکار واکنشی نشان نداده‌اند. آیا آنها از این «کار اول» خبر ندارند؟ رضا یکرنگیان معتقد است باید باخبر باشند: «حتماً آنها هم روزنامه و مجله می‌خوانند و این کتاب‌ها را می‌بینند. چگونه است که نویسندگان جوان باخبرند و برایمان کار می‌فرستند ولی کانون نویسندگان هنوز نمی‌داند.»

«کار اول» و ادبیات مهاجرت

ناهید طباطبایی در پایان، توجه جوان‌های ایرانی علاقمند به ادبیات را که در خارج از ایران زندگی می‌کنند، به همکاری با "مجموعه کار اول" دعوت می‌کند و می‌گوید: «با توجه به اینکه بخشی از ادبیات خوب هر کشوری، ادبیات مهاجران است، می‌توان در آثار آنان کارهای بکر و نابی پیدا کرد. حتی اگر نسل دوم مهاجرت به علت عدم تسلط به زبان فارسی اشکالاتی داشته باشند، ما می‌توانیم نثرشان را برایشان ویرایش ‌کنیم. ما به ادبیات مهاجرت بسیار علاقمندیم و آنها را چاپ می‌کنیم. هدف ما معرفی چهره‌های جدید و اسامی نو است.»

راشین رجایی