کمک به مردم یا ضرر به اقتصاد کشور؟

محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران در یک اقدام غیرمنتظره دیگر چند روزی قبل از آغاز ماه رمضان اعلام کرد، امسال ساعات کار ادارات دولتی در این ماه به مدت دو و نیم ساعت کم می‌شود.

در سالهای گذشته با شروع ماه رمضان ساعات کار ادارات دولتی و بانکها از نیم تا یکساعت کاهش پیدا می‌کرد. این تصمیم ناگهانی دولت برای کاهش دو و نیم ساعتی کار ادارات، انتقادات زیادی را برانگیخته است.

در جمهوری اسلامی ایران، که یک حکومت دینی و ایدئولوژیک است، کلیه عادات و عبادات شخصی وارد عرصه عمومی شده‌اند. روزه نیز مانند دیگر عبادات از حالت شخصی و خصوصی خود خارج شده و وارد فضای عمومی شده‌است.

مصطفی پورمحمدی وزیر کشور چند روزی قبل از شروع ماه رمضان در جمع خبرنگاران اعلام کرد: «به دلیل اینکه امکان استراحت بیشتری برای مردم در ماه رمضان فراهم شود، ساعت کار دستگاه‌های دولتی را کاهش دادیم». به گفته وی «خداوند در ماه رمضان بیشتر از مردم ذکر و عبادت خواسته و گفته من رزق و روزی شما را می‌دهم».

غلامحسین الهام سخنگوی دولت نیز از بانکها و ادارت و شرکتها خواسته است که در این ماه سراغ کارها و طرح‌های خیلی مهم و حیاتی نروند.

اما جدا از جنبه روحانی و عبادی قضیه این سؤال مطرح است که آیا کاهش دو و نیم ساعته ساعات کاری ادارات، تأثیر منفی‌ای بر بازده کاری آنها نخواهد گذاشت؟ و یا در مورد بانکها و مؤسساتی که با خارج از کشور در ارتباطند با وجود اختلاف ساعت ایران و اروپا، زودتر تمام شدن ساعت کاری، ارتباطات بین‌المللی را مختل نخواهد کرد؟ و یا در مورد مدارس آیا کم شدن ساعت درسی در سطح آموزشی دانش‌آموزان تأثیر منفی نخواهد گذاشت؟

اکرم خاتم پژوهشگر مسائل آموزشی به این نکته اشاره می‌کند که عبادت یک امر شخصی است و کسی که اعتقاد قلبی به روزه گرفتن داشته باشد یک ساعت یا دو ساعت کار بیشتر هیچ فرقی برایش نمی‌کند. به نظر خاتم این کاهش ساعت کاری تنها باعث پایین آمدن بهره‌وری می‌شود:

«در مورد مسئله‌ی کاهش ساعات کاری به نظر من کار خیلی غلطی هست. بخاطر اینکه به طور کلی همینطوری هم قبل از اینکه ساعات کاری را کم بکنند، بهره‌وری کار در ایران خیلی پایین است. طبق تحقیقاتی که در داخل می‌کردم در ازای هشت‌ ساعت کار در روز، ما بهره‌وری کاریمان یکساعت است در مراکز دولتی البته و نه مراکز خصوصی. بعد با کم‌کردن اینطوری ساعت کار کلا ماه رمضان به یک شرایطی تبدیل می‌شود در کشور که اولا مدارس ساعاتش کم می‌شود، بانکها ساعاتش کم می‌شود و رفت‌وآمد توی خیابانها خیلی کم می‌شود واین کار را می‌کنند برای اینکه مردم بیشتر به عبادت بپردازند، در صورتی که عبادت امری‌ست که آدم باید دروناً اعتقاد داشته باشد و ماه رمضان و غیر ماه‌ رمضان هم ندارد. هر کسی هراعتقادی دارد، در همه‌ی طی سال باید انجام بدهد و اینها با این کارشان در واقع بحران برای اقتصاد کشور به‌وجود می‌آورند».

اکرم خاتم با یادآوری این نکته که ماه رمضان باید ماهی برای آرامش روح و روزه راهی برای پاک کردن درونی باشد، به تغییر مسیر اصلی رمضان اشاره می‌کند و اینکه ظاهرا هدف اصلی در این میان به فراموشی سپرده شده است: « آدم اگر بخواهد با رضا و رغبت روزه بگیرد، در نتیجه انگیزه‌های خیلی قوی دارد. یعنی اصلا خیلی جالب است. یکماه قبل از اینکه ماه رمضان بشود، تمام بحثهای روزنامه‌ها این است که کالا گران نخواهد شد، گوشت و مواد غذایی ارزان قیمت عرضه خواهد شد. ماه رمضان یک چیزی است از جنبه‌ی درونی که آدم باید خودش حس داشته باشد. پیامبرهای ما هم در واقع با یک خرما روزه می‌گرفتند و با یک خرما دهانشان را باز می‌کردند اما اینها اصلا یک تصویر دیگری هست، می‌دانید چه می‌گویم؟ توی ماه رمضان اگر شما ایران یا در تهران باشید، همه‌ی مراکز افطارهای خیلی جدی می‌دهند. همه را دعوت می‌کنند، تعداد خیلی بالایی و غذاهای خیلی خوبی می‌دهند در صورتی که اینها اصلا با فلسفه‌های اولیه روزه فرق می‌کند، می‌دانید چه می‌گویم! به نظر من تفاوت همان «دین مردم» و «دین دولت» است، یعنی این دو خیلی باهم فرق دارند».

نسرین اربابی، جامعه‌شناس که خود معتقد به روزه است اصولا لزومی برای کم کردن ساعات کار در ماه رمضان نمی‌بیند. به عقیده او کسی که اهل روزه گرفتن واقعی باشد نیازی به کمتر کار کردن ندارد. البته به نظر اربابی این کم شدن ساعت اداری تأثیر چندانی بر اقتصاد کشور نمی‌گذارد چرا که به اعتقاد او راندمان کاری در هر حال در ایران پایین است: «من فکر می‌کنم این کاهش ساعات کاری نباید باشد ، ولی از آنطرف هم که نگاه می‌کنیم، بخصوص توی ادارات، آن زمانهایی هم که برای اضافه‌کار به آنها می‌گویند بمانند، عملا کاری انجام نمی‌شود. یعنی ادارات خصوصی که این مشکل را ندارند و بخش‌های خصوصی ساعات کاریشان را کم نمی‌کنند ، اما بخش‌های دولتی این کار را می‌کنند که جای نگرانی نیست، عملا کار مفید بیشتر از این انجام نمی‌گیرد».

ناهید کاموسی فعال در امور آموزشی خلاف این عقیده‌ را دارد. به نظر او در ساعت کاری کمتر و فشرده‌تر بازده کاری بالاتر می‌رود البته به شرطی که در آن ساعات محدود و مشخص فقط کار صورت بگیرد و نه چیز دیگر: «چون وقتی ساعات کار طولانی هست، عملا کیفیت‌اش می‌آید پایین. وقتی یک ساعات کاری مشخصی باشد، ولی فقط کار باشد و غیر از آن چیزی نباشد، یک مقدار کیفیت کار بالاتر می‌رود. به نظر من اگر ساعات کاری در ماه رمضان کمتر باشد و کاهش پیدا بکند، اما خب کار دیگری صورت نگیرد و با کیفیت باشد، بهتر است».

علیرغم تمامی این انتقادات از امروز ساعات کاری ادارات دولتی و بانکها و از اول مهرماه ساعات درسی مدارس تا دو ساعت و نیم کم می‌شوند .

بسیاری از کارشناسان با توجه به فراوانی تعطیلات در ایران و پایین بودن ساعات مفید کاری، این اقدام را برای چرخه اقتصاد کشور ضربه‌ای مضاعف می‌دانند.