گزارشگر ویژه ایران چه کسی خواهد بود؟

روز دوشنبه ۲۳ مه، دوم خرداد، کمیسیونی مرکب از نمایندگان پنج کشور فنلاند، رومانی، زامبیا، هند و پاناما پس از هفته‌های متمادی بحث و تبادل نظر از میان ۲۸۳ داوطلب، سه نفر را به عنوان نامزدهای گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران معرفی کردند.

روبرتو توسکانو سفیر سابق ایتالیا در ایران، احمد شهید وزیر خارجه سابق مالدیو و امین مدنی وکیل حقوق بشر سودانی سه نفری هستند که قرار است در روز ۱۷ ژوئن یکی از آن‌ها انتخاب و به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل به ایران سفر کند.

روبرتو توسکانو در حال حاضر پژوهشگر موسسه وودر ویلسون در واشنگتن است و در بخش ایران این موسسه فعالیت می‌کند. وی از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ سفیر ایتالیا در ایران بوده.

برخی فعالان حقوق بشر ایرانی معتقدند که توسکانو به دلیل اقامت در اروپا و امریکا و در تماس دائم بودن با فعالان حقوق بشر ایرانی، بیش از دو نامزد دیگر با وضعیت ایران آشناست. از سوی دیگر برای کنشگران ایرانی حقوق بشر نیز ارتباط داشتن با وی آسانتر از دو نفر دیگر است.

معمار حقوق بشر

احمد شهید، از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ وزیر امور خارجه مالدیو بوده است. وی اکنون مشاور نخست وزیر مالدیو در سیاست خارجی است. حسن نایب هاشم فعال حقوق بشر و یکی از شرکت‌کنندگان در جلسات شورای حقوق بشر سازمان ملل از احمد شهید با نام "معمار حقوق بشر مالدیو" نام می‌برد. وی درباره احمد شهید می‌گوید: «آقای احمد شهید سابقه‌ی خوبی از نظر فعالیت‌های حقوق بشری دارند و می‌شود گفت که ایشان جزو معماران جامعه نوین مالدیو هستند که به سمت دموکراسی حرکت می‌کند. دراثر کوشش‌های ایشان دفتر نمایندگی مالدیو درژنو تأسیس شده و ۹ کنوانسیون‌های مهم حقوق بشر به تصویب دولت مالدیو رسیده است. به‌هرحال همه اعضای کمیسیون انتخاب گزارشگر ویژه روی آقای احمد شهید اتفاق آراء داشتند و ایشان تا این لحظه نسبت به دو نفر دیگر شانس بیش‌تری دارند».

امین مدنی وکیل مدافع حقوق بشر اهل سودان است و در حال حاضر در یک موسسه حقوقی در خارطوم مشغول به کار است. او در عین حال مشاوره نمایندگان عراق و افغانستان را نیز در سازمان ملل عهده دار است.

برخی از کنشگران حقوق بشر معتقدند دو نامزدی که از کشورهای مسلمان سودان و مالدیو هستند، شانس بیشتری برای همکاری با جمهوری اسلامی را دارند. آقای نایب هاشم اما به چنین چیزی معتقد نیست. او می‌گوید جمهوری اسلامی تا به حال نشان داده که اهل همکاری با گزارشگر ویژه نیست و از سوی دیگر تماس داشتن این گزارشگر با فعالان ایرانی و جامه مدنی ایران مهمتر از ارتباط او با دولت ایران است.

شانس بیشتر گزارشگر امسال

گالین دوپل و موریس کاپیتورن دو گزارشگر قبلی حقوق بشر در ایران بودند. گالین دوپل از ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۴ (۱۳۶۵ تا ۱۳۷۳) و موریس کاپیتورن از ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۱ (۱۳۷۴ تا ۱۳۸۰) گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران بودند.

گالین دوپل نخستین شخصیت بین‌المللی بود که اعدام‌های سال ۶۷ را رسما اعلام کرد. موریس کاپیتورن نیز به دلیل هم‌زمانی دوران ماموریتش با دولت خاتمی، امکان بازدید از زندان‌ها و بازداشتگاه‌های زیادی را پیدا کرد.

حسن نایب هاشم معتقد است به دلیل شرایط کنونی، هریک از این سه نامزد که برای ایران انتخاب شوند، بهتر از دوگزارشگر قبلی خواهند توانست ماموریتشان را به انجام رسانند. او می‌گوید: «مثلاً در مراجعه‌ای که آقای گالیندوپل به ایران داشت، تنها امکانی که برایش فراهم آمده بود، این بود که توانست از بخشی از زندان‌ها دیدار کند و اصلاً خبردار نبوده و یا نشده که بخش‌های دیگری هم هست. ولی امروز به کوشش مدافعان حقوق بشر تقریباً تمام مسائل داخل زندان روشن است و احیاناً اگر دیداری صورت گیرد، با اطلاعاتی که از قبل دارند، می‌توانند با تصویر روشن‌تری حرکت می‌کنند».

وی همچنین معقتد است که در مقایسه با گزارشگران قبلی، احمد شهید و روبرتو توسکانو در تماس بیشتری با جامعه مدنی ایران هستند و به همین دلیل دید بهتری نسبت به اوضاع کنونی ایران دارند.

۱۷ ژوئن آخرین فرصت فعالان حقوق بشر ایرانی

ریاست دوره‌ای شورای حقوق بشر سازمان ملل که در حال حاضر بر عهده نماینده کشور تایلند است، روز ۱۷ ژوئن به پایان می‌رسد. رئیس دوره‌ای این شورا تا آن تاریخ فرصت دارد تا از بین سه نامزد اعلام‌شده یک نفر را به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران معرفی کند.

حسن نایب هاشم می‌گوید هرچند از نظر حقوقی این حق رئیس دوره‌ای شورای حقوق بشر است
که گزارشگر ویژه را انتخاب کند، ولی وی قطعا از مشورت و هم‌فکری نهادهای مدنی و فعالان حقوق بشر ایرانی استفاده خواهد کرد. او می‌گوید: «رئیس شورای حقوق بشر در سه هفته‌ای که جلسات این شورا جاری خواهد بود، قطعاً با نمایندگان کشورهای مختلف و همچنین با پنج نماینده‌‌ی کمیسیون انتخاب کاندیداها در این مورد مشورت خواهد داشت. نهایتاً تصمیم‌گیری با ایشان است، ولی به‌هرحال بدون مشورت چنین تصمیمی را نمی‌گیرد. ما امیدواریم که فعالان حقوق بشر این سه کاندید را در این دوره مورد بررسی قرار دهند و جنبه‌های مثبتی را که هرکدام می‌توانند داشته باشند بیش‌تر نمایان کنند».

میترا شجاعی
تحریریه: جواد طالعی