گزارش احمد شهید درباره وضعیت حقوق بشر در ایران
۱۳۹۰ مهر ۲۴, یکشنبه
کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران متن کامل گزارش مقطعی گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد نقض حقوق بشر در ایران را در روز شنبه (۲۳ مهر/ ۱۵ اکتبر) منتشر کرد. عنوان این گزارش "وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران" است و به تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۱ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ثبت و در تاریخ ۱۵ اکتبر ۲۰۱۱ پخش عمومی شده است.
یادداشت بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل، در آغاز گزارش حاکی از آن است که انتصاب دیرهنگام احمد شهید در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۰ مانع آن بوده که او بتواند گزارشی جامع عرضه کند و پیش از این نیز شهید اعلام کرده است که «گزارش وی بر متدولوژی و روش کار و طبقه‌‌بندی جدیدترین روندهای وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی خواهد بود و نیز بر لزوم شفافیت و همکاری بیشتر جمهوری اسلامی تاکید خواهد کرد».
ماموریت گزارشگر ویژه و مانع کار او
در مقدمه این گزارش آمده است که گزارشگر ویژه برای وضعیت حقوق بشر در ایران بر اساس قطعنامه شورای حقوق بشر تعیین شده که در آن بر لزوم همکاری جمهوری اسلامی و دادن اجازه ورود به کشور به گزارشگران ویژه سازمان ملل هم تاکید شده است. اما همان‌گونه که از سال ۲۰۰۵ هیچ گزارشگر ویژه‌ای نتوانسته به ایران سفر کند، هم اکنون نیز درخواست‌های متعدد احمد شهید برای گفت‌وگو با مقامات جمهوری اسلامی و سفر به ایران بی‌پاسخ مانده و تنها در تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۱ محمدرضا سجادی، نماینده دائم ایران در دفتر اروپایی سازمان ملل در ژنو، به دیدار با وی برای صحبت درباره روش کار ابراز علاقه کرده است.
در مقدمه گزارش احمد شهید اشاره شده به اینکه گزارش سالانه دبیرکل سازمان ملل هم تهیه شده که وضعیت حقوق بشر در ایران را از شهریور ۱۳۸۹ در بر می‌گیرد. گزارش احمد شهید هم به آخرین وضعیت حقوق بشر در ایران پرداخته، اما تمرکز آن بر پرونده‌هایی است که به طور مستقیم با گزارشگر ویژه مطرح شده‌اند.
لزوم جلب همکاری ایران و دیگر اعضای سازمان ملل
گزارشگر ویژه پس از مقدمه به تشریح متدولوژی و روش کار خود در تهیه گزارش پرداخته است. در این بخش تاکید او بر بی‌طرفی، استقلال و شفافیت کارش و دوری از سیاست‌زدگی است. او تمرکز اصلی تلاش‌هایش را تهیه گزارش عادلانه و دقیق از وضعیت حقوق بشر اعلام کرده و برای این منظور همکاری مقامات ایران را لازم دانسته تا از آنها در مورد موضوعاتی که مطرح شده اطلاعات بخواهد. او تلاش دیگرش را در جهت جلب حمایت اعضای سازمان ملل و از جمله اعضای شورای حقوق بشر دانسته تا ایران را تشویق به همکاری کنند. شهید خواستار فراهم‌شدن شرایطی شده تا بتواند ادعاها در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران را به‌طور مستقل بسنجد.
احمد شهید نوشته است که برای تهیه گزارش فعلی خود با بسیاری از کنشگران حقوق بشری و مدنی ایران گفت‌وگو داشته و تلاشش در جهت پیشبرد گفت‌وگوی غیرسیاسی، ترویجی، آگاه‌سازی عمومی و شناخت از وضعیت حقوق بشر ایران از طریق برقراری ارتباط با جامعه مدنی و کارشناسان حقوقی و دانشگاهی است. وی تماس با آنان و نیز همکاری با دیگر گزارشگران موضوعی در باره وضعیت حقوق بشر ایران را ضروری می‌داند. او همچنین از قصد خود برای حضور برجسته در رسانه‌ها می‌نویسد تا جمهوری اسلامی به برآورده‌کردن تعهدات بین‌المللی در زمینه حقوق بشر تشویق شود و نیز شکوائیه کسانی که خود را قربانی می‌دانند توسط رسانه‌ها مطرح گردند.
ایران تعهداتی دارد که رعایت نمی‌کند
در بخشی از گزارش احمد شهید خلاصه‌ای از وضعیت حقوق بشر در ایران را به دست داده است. وی نخست از پیمان‌نامه‌های بین‌المللی چون پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نام می‌برد که ایران آن را امضا کرده است و بدین ترتیب جمهوری اسلامی موظف به حفظ حقوقی چون آزادی بیان، آزادی اجتماعات، آزادی انجمن‌ها و آزادی مذاهب است. این پیمان‌نامه‌ها همچنین جمهوری اسلامی را موظف می‌کنند به اینکه حقوق زنان، حق انتخاب، حق دادرسی عادلانه، حق دسترسی به مشاوره حقوقی و رفتار انسانی با بازداشتشدگان را تضمین کند و دست به بازداشت‌های خودسرانه نزند. گزارش احمد شهید یادآور می‌شود که برخی از این حقوق، چون آزادی بیان، اجتماعات، انجمن‌ها و آزادی مذاهب، در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز گنجانده شده‌اند.
کمبودهای قوه قضاییه جمهوری اسلامی
احمد شهید در گزارش خود می‌نویسد که طبق شهادت دست اول شماری از افراد و سازمان‌ها اصول بنیادین حقوق بشری که جمهوری اسلامی موظف به رعایت آن است به‌طور سیستماتیک نقض شده است. در این خصوص گزارشگر ویژه با اشاره به چندین مثال و شهادت، بخصوص به کمبودهای چندگانه در قوه قضاییه اشاره می‌کند که راه را برای چنین نقض سیستماتیکی هموار کرده است: شکنجه، رفتارهای بی‌رحمانه و تحقیرآمیز به هنگام بازداشت و بازجویی، سلول‌های انفرادی، تهدید و ارعاب خانواده‌های بازداشتشدگان، تعیین وثیقه‌های سنگین و در موارد بسیار بازنگرداندن وثیقه حتی پس از تبرئه زندانی، صدور حکم اعدام در نبود تضمین‌های قضایی متناسب، وضعیت زنان در قانون و جامعه، آزار و اذیت اقلیت‌های قومی و سلب حقوق مدنی و سیاسی آنان، آزار و ارعاب مدافعان حقوق بشر و فعالان جامعه مدنی طرح اتهاماتی چون اقدام علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام و توهین به رهبری علیه آنان.
در گزارش می‌خوانیم که در برخی موارد شاهدان دست اول فقدان استقلال قضات جمهوری اسلامی را مطرح کرده‌اند: در چندین گزارش گفته شده که دادستان اغلب افراد را پیش از اینکه برای صدور حکم در دادگاه حاضر شوند از حکم‌شان آگاه می‌کند و اینکه این احکام غالبا مانند همان احکامی هستند که قضات مرتبط با پرونده صادر می‌کنند.
گزارش احمد شهید درباره رفتار با فعالان جامعه مدنی
در بخشی از گزارش با عنوان "رفتار با کنشگران جامعه مدنی"، به گزارش‌های مربوط به بازداشت و سلب حقوق رهبران سیاسی، میرحسین موسوی و مهدی کروبی و همسران ایشان، زهرا رهنورد و فاطمه کروبی، پرداخته و سپس مورد حشمت‌الله طبرزدی تشریح شده است؛ فعال سیاسی و دبیرکل جبهه دموکراتیک ایران که در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۹ دستگیر و به اوین منتقل شد و براساس گزارش‌ها در سلول انفرادی بوده و شکنجه شده و نامه‌ای در این باره به دادگاه‌های بین‌المللی نوشته است.
درباره روزنامه‌نگاران، فعالان دانشجویی، هنرمندان، وکلا و فعالان محیط زیست هر یک در بخشی جداگانه مثال‌هایی ذکر شده که دربرگیرنده مدارک و شواهد حاکی از برخورد خشونت‌بار و تحقیرآمیز با این فعالان در ایران است. در گزارش یادشده همچنین از نامه "کمیته محافظت از روزنامه‌نگاران" در اوت ۲۰۱۱ به احمد شهید یاد شده که در آن نام ۳۴ روزنامه‌نگار زندانی آمده است. برای اکثر این روزنامه‌نگاران وثیقه‌های سنگین تعیین شده است. مثال مشخص در این میان احمد زیدآبادی است و شرحی کوتاه از محکومیت و بازجویی‌های خشن علیه او.
در این میان به گزارش محمد داوری، سردبیر سحام نیوز، اشاره شده است که به وضعیت زندانیان در بازداشتگاه کهریزیک پرداخته بود و همین روند بسته شدن کهریزک را به جریان انداخت و منجر به بازداشت خود داوری شد که به گفته مادرش برای شرکت در اعترافات تلویزیونی علیه خود به شدت زیر شکنجه قرار گرفت.
احمد شهید در گزارش خود از بازداشت و مرگ هدی صابر، وضعیت عیسی سحرخیز، حسین رونقی ملکی، مسعود باستانی، بهمن احمدی امویی، محمد صدیق کبودوند، تقی رحمانی و کیوان صمیمی نیز نوشته است.
گزارشگر ویژه سازمان ملل همچنین به رفتار با فعالان دانشجویی پرداخته و از مصاحبه با سه فعال دانشجویی نام برده است که خواسته‌اند ناشناس بمانند. اما شهید به‌طور مشخص در مورد بازداشت و شکنجه عبدالله مومنی، رامین پرچمی، علی ملیحی و آرش صادقی گزارش داده است.
احمد شهید در بخشی زیر عنوان "هنرمندان" از موارد مشخص جعفر پناهی، محمد رسول‌اف و محسن نامجو، و بازداشت و احکام زندان برای آنان می‌نویسد.
در بخشی دیگر از گزارش در مورد زیر فشار بودن، تهدید و بازجویی وکلایی می‌خوانیم که پرونده‌های سیاسی را در دست دارند. از وضعیت شیرین عبادی، مهناز پراکند، محمدعلی دادخواه، عبدالفتاح سلطانی، خلیل بهرامیان و نسیم غنوی یاد شده و نیز از نسرین ستوده و محمد سیف‌زاده که هم اکنون در زندان به سر می‌برند.
در این گزارش همچنین با پرداختن به مثال "کمپین نجات دریاچه ارومیه" به فشاری توجه شده که فعالان محیط زیست در ایران با آن مواجه هستند. شهید می‌نویسد که از طریق چند سازمان دولتی از تشدید مشاجراتِ مربوط به تهدیداتی با خبر شده که دریاچه ارومیه با آنها روبروست و می‌داند که حرکت اعتراضی نسبت به مسئولان منجر به به دستگیری و زیر شکنجه رفتن برخی فعالان محیط زیست چون فرانک فرید، روزنامه‌نگار، شده که او را متهم به اقدام علیه امنیت ملی کرده‌اند.
انعکاس تبعیض‌ها، اعدام و نبود حق اجتماع
بخشی زیر عنوان "آزادی اجتماعات" نشانگر اطلاع گزارشگر ویژه است از اینکه حق اجتماع در ایران نقض می‌شود. در این بخش از جمله مورد حمله‌ی خشونت‌آمیز به مراسم تشییع جنازه عزت‌الله سحابی، از فعالان ملی مذهبی، ذکر شده است که حین آن فرزند او، خانم هاله سحابی، جان خود را از دست داد. همچنین اشاره شده که شاهدان عینی با او درباره حمله‌های خشونت‌بار متعدد به مهدی کروبی هنگام حضورش در تجمعات سخن گفته‌اند.
احمد شهید بر تبعیض در حقوق اجتماعی و سیاسی بخصوص در بخش‌هایی تاکید کرده که به حقوق زنان و وضعیت اقلیت‌های قومی و مذهبی در ایران پرداخته است. او می‌نویسد که جمهوری اسلامی تعهد خود را به اینکه زنان از تمام حقوق مدنی و سیاسی بهره‌مند شود نقض می‌کند، از جمله از طریق قوانینی که مانع برقراری برابری جنسیتی هستند: آزار و تهدید و بازجویی از فعالان حقوق زن، اجرای سختگیرانه کدهای اخلاقی مربوط به پوشش و جرم‌آفرینی برای "حجاب نامتناسب" و در نتیجه محدودسازی حضور زنان در عرصه اجتماع. در گزارش به مواردی از دستگیری فعالان حقوق زن، چون محبوبه کرمی و بهاره هدایت پرداخته شده است.
در بخش مربوط به اقلیت‌های قومی و مذهبی به گزارش‌هایی اشاره شده که به گفته احمد شهید از خشونت‌های هدفمند و تبعیض علیه گروه‌های اقلیتی خبر می‌دهند. همین گزارش‌ها بیانگر نقض وسیع حقوق بشر و حقوق مدنی این اقلیت‌ها، چون آزادی اجتماعات، انجمن‌ها، بیان و حرکت هستند.
در گزارش بخصوص بر وضعیت دشوار و تبعیض‌آمیز بهاییان اشاره شده که با وجود آنکه بزرگترین اقلیت مذهبی غیرمسلمان ایران‌اند از سوی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشده و ۷ تن از رهبران جامعه آنان هم اکنون به اتهام‌های امنیتی در زندا‌ن‌اند. قابل مجازات بودن تغییر کیش از اسلام - مورد مشخص حکم اعدام برای کشیش یوسف ندرخانی - نبود آزادی برای دراویش گنابادی، فشار بر روحانیانِ منتقد به سرکوب، چون آیت‌الله صانعی، تبعیض علیه مسلمانان سنی و فشار بر روحانیان اهل سنت و نیز فشار بر نواندیشان دینی چون احمد قابل، موارد دیگری هستند که احمد شهید در این بخش از گزارش گنجانده است.
گزارشگر ویژه همچنین از بالا بودن شمار اعدام در ایران، صدور حکم اعدام در دادگاهی که به متهم حق دادرسی عادلانه داده نشده، اعدام‌های جمعی با تعداد هشداردهنده و اعدام در ملاء عام، در مقابل چشم حتا کودکان می‌نویسد. موارد دیگری که او در پیوند با اعدام عدم رعایت حقوق بشر می‌خواند عبارتند از اعدام در مواردی که از نظر قوانین بین‌المللی جرائم خیلی جدی به شمار نمی‌روند، چون جرائم مربوط به مواد مخدر، اعدام بدون اینکه اتهام توسط رسانه‌ها مطرح شود، اعدام‌های مخفی، و اعدام بدون اطلاع به خانواده و وکیل و اعدام نوجوانان.
آخرین بخش گزارش احمد شهید در مورد بازداشت‌هایی است که به اتهام ارتباط با نهادهای خارجی صورت می‌گیرد. دو مورد امید کوکبی، دانشمند جوان از دانشگاه تگزاس که برای دیدار با خانواده به ایران آمده و دستگیر و شکنجه شده، و نیز دو پزشک و متخصص درمان ایدز، آرش و کامیار علایی که به خاطر شرکت در کنفرانس‌های علمی متهم به اقدام علیه امنیت ملی شده‌اند، در این بخش شرح داده شده‌اند.
تاکید بر لزوم گفت‌وگو با جمهوری اسلامی
گزارشگر ویژه‌ی حقوق بشر برای ایران در پایان گزارش خود بار دیگر بر تمایل‌اش به داشتن گفت‌وگوی سازنده با دولت جمهوری اسلامی و بر فوریت شفافیت بیشتر از طرف مقامات ایرانی و گفت‌وگوی نزدیکتر بین جمهوری اسلامی ایران و جامعه بین‌الملل تاکید کرده است. او همچنین از جمهوری اسلامی خواسته تا فضا را برای فعالان مدنی باز کند و از تبعیض علیه زنان، اقلیت‌های قومی و مذهبی جلوگیری کند. احمد شهید همچنین نگرانی خود را در مورد وضعیت سلامتی زندانیان ابراز داشته و درخواست سفر به ایران و بازدید از زندان‌ها را کرده است.
احمد شهید می‌نویسد تنها از طریق گفت‌وگو با مقامات جمهوری اسلامی می‌تواند بدند آیا اظهارات مطرح شده در مورد نقض حقوق بشر در ایران درست است یا نه.
KG/PB