گشایشی چشمگیر در مبارزه با ایدز

نتایج تحقیقات پژوهشگران دو مؤسسه تحقیقاتی آلمان، انستیتوی ماکس پلانک (Max-Planck-Institut) و انستیتوی هاینریش پته (Heinrich-Pette-Institut) مضمون گزارشی است در شماره جدید نشریه معروف علمی ساینس (Science). بنا بر این گزارش، کار خارج کردن ژن ایدز از سلول‌های بیمار انسان را آنزیم‌ طبیعی مخصوصی به نام رکومبینیس‌ (recombinase) انجام می‌دهد که شناسایی، توسعه و تکمیل ‌یکی از ویژگی‌های آن توسط محققان آلمانی، آن را به این توانایی ویژه رسانده است. شیوه درمانی جدید بر خلاف شیوه‌های رایج، بر جلوگیری از تکثیر ویروس ایدز در بدن انسان مبتلا‌شده متمرکز نیست، بلکه ویروس‌زدایی از سلول‌های بیمار و نیز تقویت سامانه دفاعی بدن را دنبال می‌کند.

آنزیم معجزه‌گر

بیماری ایدز تا کنون قابل درمان نبوده است. ویروس این بیماری (HIV-Human immunodeficiency virus) از جمله ویروس‌هایی است که وارد سامانه ژنتیکی (DNA) سلول‌های بدن می‌شود و به صورت جزئی از آن درمی‌آید. محققان آلمانی با استفاده از یکی از ویژگی‌های آنزیم‌های رکومبینیس، توانسته‌اند آن را همچون یک قیچی وارد سلول ایدززده کنند و بخشی از DNA را که ویروس در آن ادغام شده است، جدا سازند. آنزیم رکومبینیس پس از این عمل موفق می‌شود دو سر جداشده DNA سلول را دوباره به هم متصل کند. ویروس ایدز جداشده را بعدأ خود سلول به تدریج دفع می‌کند.

پرفسور یواخیم هاوبر (Joachim Hauber) از مؤسسه هاینریش پته (Heinrich-Pette-Institut) که در عرصه ویروس‌شناسی و مصونیت‌شناسی فعالیت می‌کند، امیدوار است که روش جدید او و همکارانش، در ظرف ۱۰ سال آینده به یک شیوه درمانی عملی برای انسان‌های مبتلا به ایدز توسعه پیدا کند. هاوبر و همکارانش روش خود را تا کنون در آزمایشگاه و بر روی کشت‌های سلولی آزموده‌اند. در سه سال آینده این روش بر روی حیوانات آزمایش خواهد شد و از آن پس نوبت آزمایش بر روی انسان‌های مبتلا به ایدز خواهد بود.

راهی برای کنترل بیماری

به گفته هاوبر، در صورت تبدیل یافته نوین پژوهشگران آلمانی به یک روش درمانی، معالجه بیماران به این صورت خواهد بود که ابتدا سلول‌های بنیادی گرفته‌شده از خون آنها، در آزمایشگاه ویروس‌زدایی می‌شوند. با بازگرداندن این سلول‌های شفایافته به خون فرد بیمار، سامانه دفاعی بدن او تقویت شده و به روشی که در بالا ذکر شد قادر به ویروس‌زدایی از بخش بزرگی از سلول‌های بیمار خواهد بود. هاوبر می‌گوید که این روش شاید همه ویروس‌های ایدز در بدن فرد بیمار را از بین نبرد، اما رشد و شدت بیماری او را قابل کنترل می‌کند.

یکی از ویژگی‌های ویروس ایدز جهش‌های سریع و مداوم در ساختار ژنتیک آن است، امری که به ایجاد گونه‌های متفاوتی از این ویروس می‌انجامد و آن را در برابر داروها و شیوه‌های درمانی رایج قادر به مقاومت می‌کند. ویژگی آنزیم مورد استفاده پژوهشگران آلمانی نیز این است که به سرعت قادر است خود را با تغییرات ویروس ایدز منطبق کند و مبارزه با آن را ادامه دهد.

یک برجستگی این شیوه درمانی به گفته هاوبر، هزینه به مراتب کمتر آن در قیاس با شیوه‌های تا کنون رایج است. در حال حاضر، بهترین راه کنترل بیماری ایدز و افزایش طول عمر بیمار، به کارگیری مجموعه‌ای از چند داروست. این شیوه سالانه برای هر بیمار ۱۵۰۰۰ یورو هزینه دربر دارد.

ایدز بلایی با پیامدهای چند وجهی

بنا به تازه‌ترین گزارش سازمان ملل، بیش از ۳۹ میلیون از مردم جهان به بیماری ایدز مبتلا هستند. از زمان بروز بیماری ایدز در سه دهه پیش، نزدیک به سه میلیون انسان در سراسر جهان جان خود را در اثر ابتلای به آن از دست داده‌اند. تا ۱۰ سال پیش شمار زنان مبتلا به ایدز در سراسر جهان تنها ۱۲ درصد کل این بیماران را تشکیل می‌داد. این رقم اما اینک به ۵۰ درصد رسیده است.

بیش از دو سوم مبتلایان به ایدز در آفریقا هستند و از شمار کشته‌شدگان هم بیشترین سهم به این قاره و به خصوص به کشور آفریقای جنوبی (اندکی بیش از ۲ میلیون نفر) تعلق دارد.

از زمان ورود ویروس ایدز به بدن تا بروز بیماری آن، یعنی تا شروع تضعیف سیستم دفاعی بدن، ممکن است زمانی به مدت ۱۰ سال سپری شود. در حال حاضر از میان جمعیت مبتلا به ایدز نزدیک به ۷ میلیون به دوا و درمان محتاج‌اند که تنها دو میلیون نفر از آنها به چنین امکاناتی دسترسی دارند.

سازمان ملل در گزارش جدید خود می‌گوید که ایدز تا سال ۲۰۳۰ به بدترین بیماری واگیر بدل خواهد شد و رشد و توسعه شماری از کشورها را با معضلات جدی روبرو خواهد کرد. یک تحقیق دیگر سازمان ملل نیز حاکی است که بدون مبارزه مؤثر علیه ایدز کاهش فقر، میرومرگ کودکان و رفع محرومیت‌های آموزشی ممکن نخواهد بود.

رشد شمار بیماران ایدز در ایران

در آلمان شمار مبتلایان به ایدز ۵۶۰۰۰ نفر است و سالانه ۲۷۰۰ نفر به این رقم افزوده می‌شود. در ایران تا چند سال پیش وجود ایدز انکار می‌شد و شمار مبتلایان به آن، بنا به داده‌های رسمی بین ۲۰۰ تا حداکثر ۵۰۰ نفر در نوسان بود. این ادعا نیز مطرح می‌شد که طریق اصلی انتقال ایدز در ایران عمدتاَ تزریق خون‌های آلوده است.

در این میان اما براساس آخرین آمار موجود در کشور، تعداد افرادی که تا سال ۱۳۸۵ در ایران به ویروس ایدز مبتلا شده و شناسایی شده‌اند ۱۳ هزار و ۷۰۲ نفر است. مقامات رسمی اما اینک خود نیز تأکید دارند که شمار تخمینی مبتلایان به ویروس ایدز به حدود ۷۰ هزار نفر رسیده است. این نکته نیز اینک دیگر کمتر مورد انکار است که در ایران نیز راه اصلی انتقال ایدز روابط جنسی است. با این همه، آموزش عمومی و فراگیر مناسبات جنسی سالم در ایران، کماکان عرصه‌ای نسبتاَ ممنوع است و با ایدئولوژی رسمی که ایران را "مهد اخلاق و معنویت" و دارای " سالم‌ترین روابط بین زن و مرد" معرفی می‌کند، ناهمساز است.

ح