گشت‌و گذاری در وبلاگستان: خط فارسی را در یابیم
۱۳۸۶ خرداد ۲۷, یکشنبه
این ادیبان و زبان شناسان با اشاره به «روی آوردن بسیاری از کاربران کامپیوتر و فنآوریهای نوین به الفبای انگلیسی» و « بهره‌گیری میلیون‌ها مشترک تلفن‌های همراه از خط بیگانه در میلیون‌ها پیام کوتاهی که روزانه ارسال میکنند» یادآور می‌شوند که « متخصصان ما» نتوانسته‌اند « در زمینه‌ی تطابق بخشیدن خط فارسی با فنآوریهای نوین» «چاره‌اندیشی» کنند. این بیانیه بهانه‌ای شد برای پیش‌کشیدن بحث‌هایی از جمله تغییر زبان فارسی برای کنار آمدن فنآوریهای نوین. این هفته به دیدار وبلاگ‌هایی که در این‌باره مطلبی نوشته‌اند رفته‌ایم.
در حالی که در کشورهای پیشرفته‌ی جهان تدوین آیین‌نگارش زبان های رایج در جامعه بر دوش نهادهای ویژه‌ای نهاده شده است، در ایران هیچ نهاد فرهنگی معتبری مسئولیت نظارت بر شیوه‌ی نگارش خط را بر عهده ندارد.
در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در راستای تلاش‌هایی در این زمینه، برخی ناشران معتبر و برخی نشریات دست به تدوین رسم‌الخط و آیین‌نامه‌هایی برای نگارش خط فارسی زدند. اما یک رسم الخط یکدست هیچ‌گاه در جامعه رواج نیافت.
بنابراین مشکل نگارش خط فارسی، مشکل تازه‌ای به حساب نمی‌آید. اما نکته‌ای که نگرانی‌های اهل نظر را تشدید کرده‌است، بحث فنآوریهای نوین و عدم تطابق زبان فارسی با آن‌هاست. برای نمونه شرکت مخابرات مورد سرزنش قرار می‌گیرد که چرا گوشی‌های تلفن همراه به فونت فارسی مجهز نیستند یا چرا ارسال پیام کوتاه ( اس ام اس) به زبان فارسی گران‌تر از ارسال آن به زبان لاتین و در نتیجه روی آوردن کاربران به الفبای لاتین شده‌است.
با رسیدن دامنه‌ی اعتراض‌های زبان‌شناسان و ادیبان به وزارت ارتباطات، این وزارتخانه اعلام کرد که بهمنظور حراست از زبان فارسی، برای پیغامهای کوتاهی که با خط فارسی ارسال شوند تخفیف چشمگیری قائل خواهد شد.
اما بحث بر سر تغییر زبان و روی آوردن به شیوه‌ی نگارش با حروف لاتین همچنان موضوع بسیاری از صاحب‌نظران و وبلاگ‌نویسان است. مرتضی کاخی، استاد دانشگاه در گفت‌و گویی با "ایسنا" نسبت به الفبای فارسی با الفبای لاتین هشدار داده و می‌گوید که اگر راهی برای مقابله با الفبای لاتین نیابیم ضایعه‌ای بزرگتر از آنچه بر سر ترک‌ها آمد، یعنی از میان رفتن تمدن مکتوب آنها، بر سر زبان فارسی خواهد آمد.
موافقان "فینگلیش" نویسی
از سوی دیگر پیام یزدانجو در "فرانکولا" که نگارش وبلاگ خود را در ابتدا به زبان فارسی ولی با خط لاتینی آغاز کرده بوده، با تغییر زبان فارسی رایج و نگارش به زبان لاتین مخالف نیست. او می‌نویسد: « خطی که ما امروزه خط فارسی میخوانیم در واقع خطی عاریتی و عربی است ... بحثی در این ندارم که این خط اصالتا" هرچه بوده، با گذشت قرنها فارسینویسی اکنون متعلق به ما و زبان ما است؛ بحث من در راستای توجه دادن به این نکته بود که اصرار بر ادامهی نگارش به این خط به بهانهی حفظ اصالت ایرانی خود اصراری بیپایه و اساس است: اگر قرار بر حفظ اصالت باشد باید برگردیم و به خط میخی بنویسیم!»
او برای پیشنهاد خود یعنی کنار نهادن خط رایج دلایلی می‌آورد: « پیشنهاد من نه در راستای فرنگیمآبی و غربزدگی، بلکه برعکس، در جهت حفط و حراست از زبان فارسی و تقویت توان آن است. فرض من این بود که نگارش زبان فارسی با خط لاتینی: ۱. کاربردهای زبانی فارسیزبانان را تدقیق میکند؛ و از این رو ۲. فهم این زبان را آسانتر میسازد؛ و از این رو ۳. آموزش این زبان به بیگانگان و حتا ایرانیان را تسهیل خواهد کرد. و هنوز هم بعید میدانم کسی بتواند صحت چنین مفروضاتی را زیر سوال ببرد.
نکتهی سوم این که، چنین پیشنهادی اصلا" ابداع من نیست! در واقع این ایده پیشینهای به قدمت آغاز عصر تجددخواهی در ایران دارد. اولین بیانکنندهی این ایده آخوندزاده بود که در صدر مشروطیت رسالهای هم در این راستا نوشت اما اصلا" و طبعا" مورد استقبال قرار نگرفت.»
نوشته‌های پیام یزدانجو سر و صدای بسیاری در بین اهالی وبلاگستان به را انداخت و بیشتر با مخالفت وبلاگ‌نویسان روبرو شد تا با موافقت آنها.
مخالفت با تغییر خط فارسی
"زن نوشت" در نوشته‌ای با عنوان "خط فارسی یا لاتین" و در واکنش به نوشته‌های "فرانکولا" نوشته است: «يادم می‌آيد در جايی خواندم که يکی از تغييرات آتاتورک در ترکيه، تغيير خط ترکی به لاتين بود. ضمن آن‌که در سفر چندروزه‌ام به تاجيکستان فهميدم از خيلی سال قبل خط فارسی در آن‌جا جای خودش را به خط سيريليک (روسی) داده است و برای بچه‌ها خيلی سخت بود «خط کهن» را ياد بگيرند. ديدن وبلاگ پيام يزدانجو با خط لاتين توی دلم را خالی کرد... من خط فارسی را دوست دارم.»
"سید عباس سید محمدی" با مخالفت شدید با پیشنهادهای "فراکولا" و در پاسخ به او می‌نویسد: «خط فارسی و قلمهای گوناگون آن در شمار هنرهای زیباست، این خط باعث تداوم فرهنگ ماست و تغییر آن رابطه ی ما را با گذشته خواهد برید، هزینه ی دگرگون ساختن خط به رقمهای اختری خواهد رسید، نوشتن فارسی به خطی دیگر، مثلاً به خط لاتین به سبب اختلاف در تلفظ یا «جدافراگویی»، به تجزیه ی زبان فارسی خواهد انجامید.»
"درجه‌ی صفر نوشتار" معتقد است که بحث تغییر خط فارسی بحث تازه‌ای نیست و زمان مشروطه تا کنون وجود داشته است. به نظر او فنآوریهای نوین «خط فارسی را به چالشی دوباره کشیده‌است». او در این باره می‌نویسد: این که ما بتوانیم نامه‌های الکترونیکی و پیام‌های کوتاه (SMS) را به راحتی با خط لاتین بنویسیم و بخوانیم، خوب است؛ اما جایگزینی خط فارسی با خط لاتین، به عقل ناقصِ این حقیر، چندان شدنی به نظر نمی‌آید. کلماتی مثل «اعتماد»، «ائتلاف»، «معمول»، «مأمور» و ... را با خط لاتین چگونه باید نوشت؟ با خط لاتین، تفاوت معناییِ جفت‌واژه‌های زیر را چگونه می‌توانیم نشان دهیم: اساس (بنیاد و پایه) ـ اثاث (لوازم خانه و وسایل) »
در "نامه‌های سوشیانت هزارم" در مطلبی با نام "خط فارسی و آب‌های گل‌آلود" و با اشاره به گفته‌های "فراکولا" آمده است: « آمدیم و فردا در این شیر-تو-شیری اوضاع جامعه یکی هم حرف ایشان را جدی گرفت و کتاب‌های فارسی دبستان ما که محض رضای خدا، امکان ندارد ۲سال یک‌جور چاپ شود را خواستند به خطوط لاتین بنویسند، انجمن خوش‌نویسان ما از آن پس به غاز چراندن بپردازند، و ۵۰ سال بعد فرزندان ما به خطوط کج-و-کوله‌ی دیوارها و محراب‌های ما نگاه کنند و هیچ نفهمند که ۱۵۰ سال قبل آخوندزاده‌ای یک حرفی را زده و حالا ایشان باید تقاص آن را پس بدهند. جناب یزدانجو توضیح نداده که کاربردهای زبان فارسی ما چگونه قرار است تدقیق شود. نفرموده که چگونه و با چه پیش‌فرضی آموزش زبان فارسی ما برای ایرانیان! نیز سهل‌تر خواهد شد چه رسد به فرنگیان!»
خط فارسی وجود ندارد
گشت و گذار این هفته را با نوشته‌ی "داریوش آگاه" به پایان می‌بریم. این وبلاگ‌نویس با استقبال از تغییر خط فارسی، می‌نویسد:«قبل از هر چیز باید گفت که خط فارسی وجود ندارد و آنچه ما استفاده میکنیم خط عربیست . بسیاری ایراد میگیرند به نوشتن فارسی با الفبای انگلیسی یا همان پنگلیش که در اس ام اس‌ها می‌بینیم . غافل از اینکه کاری که خود میکنند هم تفاوتی با آن ندارد نوشتن مطلب زبان فارسی با رسم الخط عربی . برای همین همه تعصباتی به این خط وجود دارد نادرست و بی پایه است .»
در گشت و گذار این هفته‌مان در وبلاگستان به وبلاگ‌های زیرین استناد کرده‌ایم: