گشتی تصویری در خراسان شمالی، استانی کوچک با تنوع کشوری بزرگ
جمعیت خراسان شمالی به یک میلیون نفر هم نمیرسد؛ استانی که بر پایه همزیستی اقوام گوناگون شکل گرفته است. از اقلیت فارسزبان تا کردهای کرمانج، از اقلیت ترکزبان تا عرب، بلوچ، ترکمن و لر در این استان کنار هم زندگی میکنند.
نگاهی گویا
در استان خراسان شمالی فقر توزیع میکنند. فقری که هیچ اقلیت قومی یا مذهبی را از یاد نبرده است. خبرگزاری مهر، مجموعه عکسی به نام "استان خراسان شمالی، سرزمین گنجینههای اقوام" منتشر کرده است. عکاس این مجموعه، امین برنجکار بر چهرهها تمرکز کرده است. صرفنظر از اینکه موضوع عکس فردی از کردهای کرمانج باشد، یا ترکمن، یا لر و عرب، یک چیز در همه عکسها مشترک است: آثار فقر.
عشایر خراسان
بخشی از شهروندان استان خراسان شمالی را عشایر تشکیل میدهند؛ عشایر کرد و ترک و ترکمنی که توسط دولتهای مرکزی ناگزیر به کوچ به این منطقه شدهاند. در همین جغرافیای نسبتا کوچک اقلیتهای زبانی، فرهنگی و دینی گوناگونی با آیینها و سنتهای خاص خود زندگی میکنند.
استانی جوان با تاریخی کهن
تاریخ استان خراسان شمالی از یکسو بسیار کوتاه است و از سوی دیگر بسیار بلند و قدیمی. این استان پس از تجدید نظر در تقسیمات کشوری ایران در سال ۱۳۸۳ به وجود آمد. در آن هنگام استان خراسان به سه استان خراستان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی تقسیم شد. استان خراسان شمالی حدود ۲۸ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن بر اساس دادههای رسمی کمتر از۹۵۰ هزار نفر است.
زاد و ولد در استان خراسان شمالی
بهرغم جوان بودن ترکیب سنی جمعیت استان خراسان شمالی، متوسط جمعیت هر خانوار در این استان ۳/۶ نفر اعلام شده است. بر اساس آمارهای منتشر شده نرخ ازدواج در این استان در سال ۱۳۹۵ به میزان دو درصد کاهش یافته است. این در حالی است که میزان طلاق نیز در این استان دو درصد افزایش داشته است.
یک دامدار کرد
اسمش ابراهیم است و از عشایر کرد کرمانج است. او بر اساس گزارش مهر، در ارتفاعات شیروان دامداری میکند. بر اساس آمارهای اعلام شده، کمتر از یک و نیم درصد جمعیت این استان در کارگاههای صنعتی فعالیت میکنند. بقیه مردان این استان یا کشاورز هستند یا دامدار.
قالیبافی، سوزن دوزی و چادرشب
جمعیت استان خراسان شمالی، در مجموع جوان است. بیشترین لایه اجتماعی ساکن این استان کمتر از ۲۴ سال سن دارد و کوچکترین لایه توزیع جمیعتی به افراد مسنتر از ۸۰ سال تعلق دارد. دختران و زنان این استان برای تامین هزینه زندگی به کارهایی همچون قالیبافی روی میآورند.
یک دختر ترکمن
این دختر که فاطمه نام دارد، در یکی از روستاهای ترکمننشین زندگی میکند. بهرغم علاقه او و بسیاری از دختران این روستا به درس خواندن، آنان پس از رسیدن به کلاس پنجم به ترک تحصیل تن میدهند. سن ازدواج دختران در استان خراسان شمالی بر اساس آمار بین ۱۵ تا ۱۹ سال است. سن ازدواج در روستاهای این استان پائینتر از شهرهاست.
در کنارنوهها
در استان خراسان شمالی اقلیتهای بسیاری کنار هم زندگی میکنند. بیشترین تعداد را کردهای بادینی تشکیل میدهند. ورود ترکزبانان گرایلی هم به دوران حمله مغولها باز میگردد. در زمان صفویان کردهای کرمانج زیر فشار دولت مرکزی به این منطقه کوچ کردند. گروهی از اقلیتهای ترکزبان هم در همان ایام و بهویژه در دوره پادشاهی شاه اسماعیل و شاه عباس به این منطقه منتقل شدند.
آثار نگرانی در نگاه زنی از توابع مانه و سملقان
استان خراسان شمالی، استانی صنعتی نیست. اما چند کارگاه و کارخانه این استان نیز در شهرهای بزرگ این استان از جمله در مرکز استان، یعنی شهر بجنورد و اسفراین قرار دارند. در شهر شیروان نیز کارخانه قند و الیاف وجود دارد. جمعیت روستایی این شهر بیش از جمعیت شهری است و بسیاری از اقلیتهای قومی در این روستاها زندگی میکنند.
استاد خلیل و بیماری قلبی
نامش استاد خلیل است و از نوازندگان کمانچه است. ساز استاد خلیل مدتهاست که شوری نمیآفریند. میگویند دچار بیماری قلبی است و همین امر مانع از کار او میشود. زاهدینیا مدیر کل ثبت احوال استان خراسان شمالی است. او در گفتوگو با خبرنگاران، بیماریهای قلبی و عروقی را از مهمترین علتهای مرگ ساکنان این استان میداند.
زندگی در سیاهچادر
این خانواده از عشایر کرمانجی است و در ارتفاعات شیروان در یک سیاهچادر زندگی میکند. ۵۰۰۰ خانوار عشایری در خراسان شمالی زندگی میکنند. ۷۵ درصد این خانوارهای عشایری کوچرو هستند. عشایر در ییلاق و قشلاق معمولا در سیاهچادرها زندگی میکنند. سیاهچادر بافی از جمله فعالیت زنان عشایر است. زنان این سیاهچادرها را با موی بز میبافند.
ترکیب قومی استان خراسان شمالی
مردم استان خراسان شمالی به زبانهای مختلفی سخن میگویند. از آن جمله است زبان فارسی، تاتی، کردی، ترکی و ترکمنی. زبان تاتی گونهای از زبانهای ایرانی است که زمانی در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان رواج داشت. تنوع زبانی و تنوع فرهنگی خراسان شمالی در کل کشور کمنظیر است.
تنوع بیسابقه اقوام
اکثریت جمعیت خراسان شمالی را کردها تشکیل میدهند. بر اساس آمار اعلام شده ۴۶ درصد مردم این استان کرد ، ۲۸ درصد فارسزبان، ۲۱ درصد ترکزبان و حدود ۵ درصد نیز ترکمن هستند. مابقی نیز از استانهای گیلان و مازندران به این استان آمدهاند.