#MeToo ؛ هشتگی که از پس عرف جامعه ایران برنیامد
۱۳۹۶ اسفند ۱۶, چهارشنبه
سال گذشته هشتگی به نام "MeToo" چندین مرد پرنفوذ را، از جمله در دنیای سینما، سیاست و ورزش، از عرش به فرش کشاند. هاروی واینستین، تهیه‌کننده نامدار صنعت سینمای هالیوود، نخستین کسی بود که این هشتگ پرده از آزارهای جنسی او به چند زن برداشت.
چند ستاره مشهور هالیوود همچون گوئینت پالترو، اشلی جاد و آنجلینا جولی از مواجهه هولناک خود با واینستین در دوران جوانی و زمانی که جویای نام بودند، به رسانه‌ها گفتند.
واینستین که تا آن زمان نامی پرابهت در هالیوود بود، یک شبه تمام اعتبار حرفه‌ایش را از دست داد و حتی همسرش نیز از او جدا شد. رسانه‌های جهان هر روز اتهامی تازه را تیتر می‌زدند که زنانی که سابقه همکاری با واینستین داشتند مطرح کرده بودند. لرزه‌های این هشتگ دو کلمه‌ای به زودی جهان را فرا گرفت.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
حال دیگر بسیاری از زنانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته بودند با شکستن سکوتشان از خاطرات تلخی می‌گفتند که ردی پاک‌نشدنی بر جسم و روانشان بر جای گذاشته بود.
اندکی بعد نام کوین اسپیسی، ستاره‌ای که با بازی در سریال "خانه پوشالی" به شهرتی جهانی رسیده بود، نیز در این بحث به میان آمد. این بار البته یک هنرپیشه مرد به نام آنتونی رپ قربانی آزار جنسی شده بود. او گفت که بیست سال پیش، زمانی که تنها ۱۴ سال داشته، اسپیسی در یک مهمانی در حالت مستی قصد نزدیکی جنسی به او را داشته است.
با طرح این اتهام، هشتگ "MeToo" نه تنها بیانگر آلام زنانی شد که قربانی تعرض جنسی شده بودند، بلکه مردان نیز، هر چند معدود، از آزارهایی که به آنان وارد آمده بود، صحبت می‌کردند. رفته رفته این هشتگ به دنیای سیاست و ورزش نیز رسید و حتی منجر به استعفای وزیر دفاع بریتانیا شد.
#MeToo در ایران
هشتگ "MeToo" در زبان فارسی به "من_هم" و "من_هم_همینطور" برگردانده شد و کاربران ایرانی نیز همانند بسیاری از کاربران دیگر در اقصی نقاط جهان، از اروپا گرفته تا آمریکا، از آزار جنسی نوشتند.
تفاوت این بار در این بود که قربانیان آزارهای جنسی که از خاطرات تلخ‌شان گفته بودند و اکثر آنان را زنان تشکیل می‌دادند، نه از نامداران عرصه سیاست یا هنر بلکه از شهروندان معمولی بودند.
بیشتر آنان زنانی بودند که در زندگی روزمره‌شان در جامعه و محیط خانواده بارها مورد آزارهای جنسی قرار گرفته بودند؛ از زنی که با نشستن روی صندلی جلوی تاکسی مورد تعرض راننده قرار گرفته، تا زن آزاردیده‌ای که آزاردهنده جزو خویشاندان نزدیکش بوده و به خاطر "حفظ کیان خانواده" باید مهر سکوت بر لب می‌زده است.
به نظر می‌رسد که این هشتگ در ایران آن موج گسترده‌ای را که در جهان به راه انداخت، تجربه نکرد؛ موجی که منجر به افشا شدن نام آزارگران و به راه افتادن کمپین‌های مختلف برای احقاق حقوق زنان و برابری جنسیتی شد.
سوده راد، فعال برابری‌طلب ساکن پاریس، اعتقاد دارد که هشتگ "MeToo" آن‌طور که انتظارش می‌رفت، در جامعه ایران فراگیر نشد. او دلیل این عدم اقبال را مربوط به وجود حکومتی می‌داند که "خود بر اساس تبعیض جنسیتی" ساخته شده است: «جمهوری اسلامی فکر می‌کند با نگهبان قرار دادن مردها برای زنان و در کنار هم قرار دادن زنان و اطفال در قوانین، می‌تواند موجب شود که این آزار جنسی، یا اصلا آزار برطرف شود، در حالی که خود جمهوری اسلامی یکی از مهم‌ترین مبلغان و اصلا تولیدکنندگان تبعیض جنسیتی است.»
او از فرهنگ جامعه می‌گوید که بر هر موضوع مرتبط با مبحث سکسوالیته برچسب "تابو" زده و برای همین نیز قربانیان آزار جنسی را وادار به سکوت کرده به طوری که راهی برای ابراز آزارهایی که دیده‌اند، ندارند.
مهزاد الیاسی، مترجم و نویسنده نیز در توییترش نوشت: «برخوردی که با #MeToo در ایران شد، به شکلی بود که انگار فقط در جای دیگری اتفاق افتاده.» او سپس در مقاله‌ای کوتاه برای روزنامه "شرق" از برخوردی نوشت که در ۲۱ سالگی با یکی از کارگردانان مطرح سینما تجربه کرده بود. او در این مقاله اما به نام کارگردان اشاره نکرد.
یک کاربر جوان در توییتر به نام "مونس عظیمی" با هدف قرار دادن این معضل ریشه‌دار در جامعه ایران در دورانی که این هشتگ ترند شده بود، نوشت: «کاش هشتگ MeToo# توی ایران رواج پیدا کنه!!! ولی #تابو تابو تابو #عرف عرف عرف #فامیل فامیل فامیل #آبرو آبرو آبرو #ترس ترس ترس.»
"تقصیر خودش بوده"
سوده راد صحبت در مورد آزار جنسی را از اساس "موضوع قدرت" می‌داند؛ سوءاستفاده آزارگر از قدرتی که به او داده شده است.
او می‌گوید که حرف زدن در مورد آزار جنسی هم - نمونه آن چیزی که ستارگان معروف هالیوود در موردش افشاگری کردند - از موضع قدرت و اتکا به شهرت، محبوبیت و سابقه کار بوده است.
اما وضعیت برای هنرپیشگان زن در ایران بسیار متفاوت است. به گفته این فعال برابری‌طلب، هنرپیشگان زن ایرانی هنوز به جایگاه قدرتمندی نرسیده‌اند که بتوانند از آن با صدای بلند آزارگر را خطاب قرار دهند؛ به گفته سوده راد، هنرپیشگانی هستند که همین امروز نیز تنها به صرف ایفای یک نقش منفی مورد توهین قرار می‌گیرند و اگر بخواهند نام آزارگرانشان را فاش کنند، با این واکنش جامعه روبرو می‌شوند: «تقصیر خودش بوده است.»
سوده راد به دویچه وله می‌گوید: «چطور آن شخص می‌خواهد آینده‌اش را به خطر بیفکند؟ در حالی که نه جامعه قرار است از او حمایت کند، نه سیستمی داریم که بتواند از او پشتیبانی کند و نه حتی خودش به اندازه کافی در بعضی موارد معتقد است که به او ظلم شده و فکر نمی‌کند این حق اوست که در اماکن عمومی و محل کارش احساس امنیت کند.»
وقتی مردان به حمایت زنان آمدند
هشتگ "MeToo" در هالیوود به زودی به جریانی عظیم‌تر تبدیل شد؛ پایه‌گذاری جنبشی به نام "Time's Up" (دیگر بس است؛ در معنای لغوی وقت تمام است) توسط سیصد زن از تمامی شاخه‌های صنعت فیلمسازی هالیوود. هدف این جنبش مبارزه با آزار جنسی زنان در محیط کار و حمایت از قربانیانی است که به دلیل محدودیت‌های مالی توان شکایت از آزارگر و استخدام وکیل را ندارند.
شماری از مردان هالیوود نیز حمایت خود را از این کارزار اعلام کردند. معروف‌ترین نمونه مارک والبرگ، بازیگر آمریکایی بود که دستمزد یک و نیم میلیون دلاری خود برای فیلمبرداری مجدد صحنه‌هایی از یک فیلم را به این سازمان اهدا کرد. او این تصمیم را پس از آن گرفت که فاش شد میشل ویلیامز بازیگر اصلی نقش زن این فیلم، برای فیلمبرداری مجدد روزانه تنها ۸۰ دلار برای هزینه‌های جانبی‌اش دریافت کرده است.
وقتی زنان هالیوود تصمیم گرفتند به طور یکدست با لباس سرتاسر مشکی روی فرش قرمز گلدن گلوب قدم بگذارند، مردان نیز با آنها همراه شده و مشکی به تن کردند.
با داغ شدن هشتگ "MeToo" در توییتر شماری از مردان ایرانی نیز با زنان ابراز همدردی کردند. البته تعداد زیادی از کاربران حامی حکومت یا به اصطلاح "ارزشی" تلاش کردند تا این موضوع را به تمسخر بگیرند.
سوده راد می‌گوید از اینکه مردان ایرانی به این موج حمایت می‌پیوندند احساس خوشحالی می‌کند، اما از آنها "سپاسگزار" نیست: «چون احساس می‌کنم برابری و برابری‌خواهی و اعتقاد عملی و حتی ایمان داشتن به این مسئله یک وظیفه انسانی به‌خصوص برای کسانی است که به اطلاعات دسترسی داشته و دارند. به نظرم این کار کاملا طبیعی است.»
او اضافه می‌کند: «در کنار این باید بگویم خیلی از مردها گفتند ما اینطوری نیستیم و این مردها حال ما را به هم می‌زنند. من معتقدم وقتی خودمان را از یک جامعه جدا می‌کنیم و از داشتن هر گونه اعمال یا داشتن فکری مبتنی بر تبعیض جنسیتی مبرا می‌دانیم، آن موقع است که دیگر فکر نمی‌کنیم و پیشرفت نمی‌کنیم.»
این فعال برابری‌طلب با این حال تأثیر هشتگ "MeToo" بر زنان ایرانی را در نهایت آگاه‌کننده می‌داند. او می‌گوید که گسترش اینترنت، جنبش‌های جهانی را نیز به هم نزدیک‌تر کرده است. زنان ایرانی با آگاهی از مبارزات زنان در کشورهای دیگر خود را "جزوی از جامعه جهانی" می‌دانند و همین احساس به آنان قدرت می‌دهد و توانمندشان می‌کند تا صدایشان را بر علیه ظلم بلند کنند و این حس را داشته باشند که "تنها نیستند".