از خطرات ورود جانوران غیربومی و وحشی به ایران چه می‌دانیم؟
۱۳۸۹ مهر ۲۴, شنبه
در شهریور ماه امسال خبر قاچاق نافرجام یک توله‌ببر به ایران در رسانه‌های ایران و جهان بازتاب یافت. این توله‌ببر که با دارو بیهوش و در چمدانی جاسازی شده بود توسط کارکنان بازرسی فرودگاه بانکوک شناسایی و حامل آن که زنی تایلندی بود دستگیر شد.
در سال‌های دهه‌ی هشتاد خبر ورود جانور غیربومی راکون (Procyon Lotor) به شمال ایران تأیید شد. بسیاری از کارشناسان در همان زمان نسبت به خطرات ورود این جانور غیربومی به ایران هشدار داده بودند.
سام خسروی‌فرد، کارشناس محیط زیست که خود در باره‌ی مضرات ورود راکون به ایران فیلم مستندی تهیه کرده، معتقد است که بسیاری از مردم از خطرات ورود جانوران غیر بومی به ایران آگاهی ندارند.
او می‌گوید: «یکی از کارشناسان از یک بیماری می‌گفت که از طریق راکون به سگ منتقل می‌شود. سگ بر اثر گازگرفتگی راکون دچار فلج اعصاب می‌شود و این را یک دامپزشک گزارش کرده است.»
خسروی فرد، دانشجوی دکترای حیات وحش در مالزی، می‌افزاید: «فیلمی که من ساختم به همین موضوع اشاره می‌کرد که راکون آمده مضراتی هم دارد، گستره‌ی پراکندگی آن هم روز به روز بیشتر می‌شود؛ روزهای اول طرف آستارا بود، زمانی که من فیلم را ساختم پراکندگی آن به ساری هم رسیده بود.»
این کارشناس محیط زیست معتقد است، با توجه به اینکه «گزارش جامعی در مورد تأثیرات ورود راکون به ایران در دست نیست و منتشر نشده است» نمی‌توان راجع به زیان‌های ورود این جانور بومی به ایران به طور مستدل و به دقت سخن گفت. اما او بر این باوراست که «نمونه‌های مشابه نشان داده که این موضوع می‌تواند تبدیل به یک آفت شود، چه برای کشاورزی و زندگی مردم و چه برای حیات وحش و گونه‌های بومی منطقه».
سام خسروی‌فرد، نویسنده‌ی وبلاگ "آتش‌نوشت" در وبلاگ خود از «حضور شیر در ویلای اعیان و یوز آسیایی در باغی در کرج و فروش تمساحی در یکی از خیابان‌های تهران» نیز سخن گفته است.
با نویسنده‌ی وبلاگ نامبرده در مورد تأثیرات ورود جانوران غیربومی و وحشی به ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.
دویچه‌وله: آقای خسروی‌فرد،
چرا وارد کردن گونه‌های غیر بومی و جدید می‌تواند برای اکوسیستم خطرساز باشد؟سام خسروی‌فرد:
در طبیعت تمام عناصر و گونه‌ها در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند. در سیرتأثیرات مثبت ورود این گونه جانوران چیست؟
تأثیرات مثبت بیشتر با نگاه مثبت عجین است تا با نگاهی واقع‌گرایانه. یکی از تأثیرات مثبت می‌تواند این باشد که یک گونه به غنای زیستی یک منطقه اضافه یا باعث جلب جانوردوستان می‌شود و ممکن است اکوتوریسم را رونق بدهد. ولی این تمامی واقعیت نیست. واقعیت امر این است که ما باید نگران داشته‌های طبیعی و بومی خودمان باشیم و در واقع گونه‌های بومی‌خودمان.
در شهریور ماه امسال خبری در رسانه‌ها انتشار یافت مبنی بر اینکه یک زن قاچاقچی تایلندی در فرودگاه بانکوک دستگیر شد. او می‌خواست توله‌ببری را در چمدانی به تهران بیاورد. چرا این‌گونه قاچاقچیان ایران را برای این کار مناسب می‌یابند؟
اولا توضیح کوچکی عرض کنم. قاچاق حیوانات، بخصوص حیوانات در خطر انقراض و مهم (از دیدگاه عموم)، بعد از قاچاق انسان و اسلحه و مواد مخدر از جایگاه قابل توجهی برخوردار است. چرا این حیوان وارد ایران می‌شود؟ دلیل آن فقط می‌تواند وجود بازار و مشتری در داخل ایران باشد که غیر قانونی هم هست. نگهداری جانوران وحشی در ایران بر اساس قانون ممنوع است.
ظاهرا این بازار خیلی هم حالت مخفیانه ندارد و شما در وبلاگ خود اشاره کرده‌اید که این موضوع رواج هم پیدا کرده است. درست است؟
در بازار مولوی که سال‌ها است این مسئله وجود دارد. کمیاب‌ترین جانوران را اگر بخواهید برایتان مهیا می‌کنند. اما متأسفانه این قضیه گسترش پیدا کرده و به جاهای دیگر کشیده شده است. یعنی حول و حوش میدان تجریش انواع میمون‌ها به فروش می‌رسد یا ماهیان مناطق گرمسیری مثل مناطق جنوب شرق آسیا به راحتی خرید و فروش می‌شود که این می‌تواند خیلی خطرساز باشد، برای اینکه بعد از مدتی ممکن است صاحب آن ماهی بخواهد آن را در طبیعت رها کند که این خودش به دلیل ورود یک جانور غیربومی در یک اکوسیستم طبیعی باعث آفت می‌شود.
دوست خبرنگاری به من می‌گفت، شاهد یک بچه‌فیل بوده که شخص متمولی برای بچه‌اش خریده، یا دوست دیگری در فلکه اول تهران‌پارس از فروش بچه‌تمساحی که طبیعتا غیر بومی بوده خبر می‌داد که می‌گفتند حدود ۲۰ سانتی‌متر بوده.
در یک فروشگاه به فروش می‌رسیده؟
بله. در فروشگاهی که پرنده و جانوران مختلف می‌فروشند.
مگر فروش این گونه جانوران در ایران ممنوع نیست؟
خیلی چیزها ممنوع است، ولی انجام می‌شود. مگر فروش مواد مخدر ممنوع نیست. ولی خبرها را که دنبال می‌کنید می‌بینید که خرید و فروش مواد مخدر انجام می‌شود و هر چند وقت یک بار تعداد زیادی قاچاقچی دستگیر می‌شوند.
یعنی از نظر شما سازمان محیط زیست که متولی اصلی حیوانات وحشی در ایران هست به درستی عمل نمی‌کند؟
وقتی که جانوران به طور آزادانه در کنار خیابان خرید و فروش می‌شوند و شاید فقط شهرداری برای کسانی که بساط می‌کنند و حیوان می‌فروشند مزاحمت ایجاد می‌کند، نشان می‌دهد که سازمان محیط زیست در این زمینه منفعل است.
نکته‌ی دیگر این است که این موضوع نه فقط معطوف به جانوران غیربومی بلکه مربوط به جانوران بومی خودمان هم می‌شود. چند وقت پیش این خبر درج شد که سنجاب‌های منطقه‌ی زاگرس را در تهران و جاهای دیگر می‌فروشند و برای اینکه شکل و شمایل آن را هم کمی مشتری‌پسند کنند با رنگ مو این حیوان را رنگ می‌کنند و بعد از مدتی این رنگ از بین می‌رود و رنگ اصلی نمایان می‌شود. این اتفاقات دارد می‌افتد و متأسفانه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، چه در رسانه‌ها، چه از طریق مسئولین مرتبط و حتی مردم عادی.
به نظر می‌رسد که آگاهی عمومی در مورد خطرات نگهداری این‌گونه حیوانات پایین است. آیا مردم از خطراتی که این موضوع می‌تواند برای خودشان ایجاد کند آگاهند؟
طبیعی است که آگاهی عمومی وجود ندارد و خیلی وقت‌ها کسانی که این جانوران را می‌خرند در فکر خواسته‌ی آنی خودشان هستند. فیلمی در یوتیوب هست که شخصی دارد شیری را در خیابانی از خیابان‌های ایران می‌شوید. این شیر نر را فقط با زنجیری که به پایش بسته شده بود مهار کرده بودند. این نشانه‌ی خوبی نیست و در واقع ما داریم هر کاری که دلمان می‌خواهد با جانوران می‌کنیم و نگران این نیستیم که برای آن جانور یا صاحب او ممکن است دردسر به وجود بیاید.
آن تمساح وقتی طولش یک و نیم یا دومتر شد می‌خواهند با او چه کنند؟ کجا می‌خواهند نگهش دارند؟ در چه شرایطی می‌خواهند برایش غذا تهیه یا تیمارش کنند؟ این جانور ممکن است بیمار شود و به دامپزشک نیاز دارد. چه مراقبت‌هایی از چنین جانورانی می‌شود؟ یا مثلا آن توله‌ببری که ابتدا حدود نیم متر است بعد از چند ماه به یک جانور بزرگ‌جثه تبدیل می‌شود. اینها سئوالاتی است که کسی که می‌خواهد جانوری را بخرد باید از قبل به آن‌ها فکر کند.
مصاحبه‌کننده: فریبا والیات
تحریریه: کیواندخت قهاری
برای شنیدن این مصاحبه می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.