1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

رونمایی از‌عکس‌های جنجالی موزه هنرهای معاصر تهران در برلین

۱۳۹۵ اسفند ۳, سه‌شنبه

کمتر کسی از این عکس‌ها با اطلاع بوده است؛ عکس‌هایی مربوط به واپسین‌سال‌های حکومت پهلوی. عکاس پس از چهار دهه این گنجینه هنری را در برلین به نمایش گذاشته است.

https://p.dw.com/p/2XzxE
Die ehemalige iranische Kaiserin Farah Diba Pahlavi
فرح دیبا در کنار اندی وارهول تصویرگر پرتره فرحعکس: privat

چه جشن باشکوهی! سه شب تمام رقصنده‌ها و صحنه گردانان، با بدن‌هایی نیمه پوشیده در هاله‌ای از خیال و فانتزی در موزه هنرهای معاصر تهران هنرنمایی کردند. رقص مردانی نیمه عریان در برابر تابلویی از پیکاسو و آن هم با حضور شاه و شهبانو، فرح دیبا. فرح حامی هنر بود و از پایه‌گذاران این موزه. گرچه شخص شاه خود دل در خودروهای پرشتاب داشت و تانک و زره‌پوش، اما در این روز به موزه آمده بود، حضوری که مایه شرم شد.

آن شب، به واقع شبی بود که ایران تا آن هنگام تجربه نکرده بود و به نظر هم نمی‌رسد که به این زودی‌ها تکرار شود. ستارگان و نخبگان هنری سراسر جهان راهی تهران شده بودند. حتی معاون رئیس جمهور وقت آمریکا نیز به تهران آمده بود. و همه برای شرکت در مراسم افتتاح موزه هنرهای معاصر تهران. موزه‌ای که می‌بایست برای ایران ارزشی نمادین به ارمغان آورد.

Ausstellung Tanz in Berlin TMOCA Opening 1977 Box Freiraum
عکس: Jila Dejam 1977

موضوع بر سر آن بود که چهره مدرن و غربی این کشور شرقی در نقشه هنری جهان آن هنگام بدرخشد و از گنجینه‌ هنری کم‌سابقه‌ای در برابر چشمان کنجکاو جهان رونمایی شود.

خطای "ملیح" شاه در روز افتتاح

ژیلا دژم، عکاس موزه هنرهای معاصر تهران که حال پس از گذشت چهار دهه آثار خود را در برلین به نمایش گذاشته است به خبرنگاران گفت: «من در آن هنگام خیلی جوان بودم و آشنایی زیادی با آثاری که به نمایش گذاشته شده بودند، نداشتم.»

بیشتر بخوانید: لغو قرارداد نمایشگاه گنجینه هنرهای معاصر تهران و پرسش‌های بی‌پاسخ

ژیلا دژم تنها عکاسی بود که به استثنای عکاسان دربار، اجازه یافته بود از مراسم عکسبرداری کند. او می‌گوید، لحظه‌ای که شاه به حوضچه نفتی عجیب و غریبی رسید را هرگز فراموش نکرده است. حوضچه‌ای بود سرشار از یک مایع سیاه، صاف و براق. اثری از یک هنرمند ژاپنی.

شاه پرسیده بود که این دیگر چیست؟ و در پاسخ گفته بودند: نفت. اما این باعث خنده شاه شد و او چون نمی‌توانست موضوع را باور کند، دست خود را تا ته فرو برد در مایع این حوضچه. و بعد که دستش را درآورد، دستی بود سیاه که از آن نفت می‌چکید.

یکی از کسانی که آنجا حضور داشت، از این صحنه عکسی گرفت. اما بعد ماموران ساواک سر رسیدند و همه دوربین‌ها را ضبط کرده و عکس‌ها را از بین بردند. از این روست که از آن ماجرا هیچ عکسی باقی نمانده است. اما در روزهای بعد، مراسم و جشن باشکوهی در موزه برگزار شد.

عکس‌های جنجالی ایران سال‌های دهه هفتاد

عکاسان زندگی راحت و آسوده‌ای در ایران ندارند. آن موقع هم وضعیت کمابیش این طور بود. و حال پس از گذشت ۴۰ سال، عکس‌های مستند آن روزها در برلین به نمایش در می‌آید. باید گفت که تا همین چندی پیش کمتر کسی از وجود این عکس‌ها مطلع بود.

Jila Dejam - Fotografin
ژیلا دژم در نمایشگاه عکس‌های‌اش در برلینعکس: DW/W. Bloch

ژیلا دژم که حال ۶۴ سال سن دارد، حدود ۴۰ سال این عکس‌ها را در یک محل مخفی پنهان کرده بود. حال اما از این عکس‌ها رونمایی شده است. عکس‌هایی جنجالی. گرچه عکس‌ها کمتر جنبه سیاسی دارند، ولی حاوی نکته‌های ناگفته‌اند.

ژیلا دژم می‌گوید: «من چهل سال تمام از این عکس‌ها مراقبت کردم. در تمام این دوره، این عکس‌ها برای من بسیار پرارزش بودند. چیزی که نمی‌شود با پول آن‌را تهیه کرد. حال اما مایلم، این اسناد تاریخی را به نمایش بگذارم تا تصویر روشن‌تری از تاریخ آن دوران شکل گیرد.»

موزه‌ای با بهاری کوتاه

ژیلا دژم در مراسم افتتاحیه موزه هنرهای معاصر تهران عکسی را گرفته که در نوع خود بازتابگر عشق و علاقه بسیار فرح به آثار هنری است. در روز افتتاح، فرح دیبا در هنگام گردش در موزه در برابر تابلوی پرتره زنی متوقف شده و در این پرتره غرق می‌شود. سوژه‌ای کم نظیر برای ژیلا دژم که او نیز این لحظه را به شکل تصویری ثبت می‌کند.

بهار موزه هنرهای معاصر تهران، بسیار کوتاه است. دو سال از انقلاب اسلامی می‌گذرد. موزه به تصرف سپاه در آمده است. پس از دو سال، به موزه یورش می‌برند و عکس‌ها و تصویرها را با خشونت از جا می‌کنند.

از آن جمله است سرنوشت پرتره فرح دیبا، کاری از اندی وارهول. این تصویر به بدترین شکل نیست و نابود می‌شود. پرتره را به حالتی سمبلیک و به نشانه خود فرح به دار می‌آویزند و به آتش می‌کشند. ژیلا دژم همه این خاطرات تاریخی را حفظ کرده است؛ خاطراتی که بازگو کننده تاریخ آن دوران است.

گفت‌وگو با شهبانوی پیشین ایران درباره گنجینه ‌آثار مدرن هنری