ریخت و پاش‌های دولت نفتی و کابوس کاهش درآمد نفت • گفت‌وگو با سعید شیرکوند
۱۳۸۷ مهر ۲۳, سه‌شنبه
گفت‌وگویی با دکتر سعید شیرکوند، معاون وزیر اقتصاد در دولت خاتمی.
دویچه‌وله: بنابر پیش‌بینی کارشناسان کاهش بهای نفت به زیر بشکه‌ای صد دلار دولت نهم را با تنگناهای جدی روبه‌رو می‌کند. این کاهش آغاز شده و قیمت نفت در هفته‌ی گذشته به زیر هشتاد دلار هم رسید. به نظر شما شرایط تا چه اندازه مخاطره‌آمیز ارزیابی می‌شود؟
سعید شیرکوند: کاهش قیمت نفت در شرایط فعلی برای اقتصاد کشور ما بسیار زیانبار خواهد بود. برای پرهیز از چنین مشکلی بود که راهکار استفاده از حساب ذخیرهی ارزی در برنامه‌ی سوم توسعه اقتصادی کشور دیده شد. در همان سالها هم ما با چنین مشکلی روبه‌رو می‌شدیم که به دلیل این که درآمدهای نفتی مستقیما وارد بودجه دولت می‌شد، هربار که بازار جهانی دچار نوسان می‌شد و درآمدهای نفتی ما کاهش پیدا می‌کرد یا افزایش پیدا می‌کرد، این مشکل بلافاصله به اقتصاد داخلی ما تزریق می‌شد. به همین دلیل بود که حساب ذخیرهی ارزی درنظر گرفته شد که ورودی‌های ناشی از درآمد نفتی در حساب ذخیرهی ارزی جمع بشود و به تناسب ما بتوانیم مقداری از این درآمدها را براساس برنامه‌ریزی‌هایی که انجام می‌دهیم هزینه بکنیم. متاسفانه دولت نهم در طی سه سال گذشته عملا حساب ذخیرهی ارزی را به مصرف رساند و دیگر چیزی به نام ذخیرهی ارزی و یا درآمدهای ذخیره‌ای که بتواند در هنگام کاهش قیمت نفت به کمک دولت بیاید باقی نمانده است. لذا این نگرانی در سال جاری به طور جدی وجود دارد که اگر قیمت نفت در سطح زیر هشتاد دلار تا پایان سال ادامه داشته باشد، قطعا دولت با کسری بودجه بسیار زیادی در بخش داخلی و همچنین در مورد واردات کالا و خدمات از کشورهای دیگر با مشکل روبه‌رو می‌شود.
دویچه‌وله: این کسری بودجه که به آن اشاره کردید در رابطه با نیازها و وضعیت معیشت مردم چگونه خودش را نشان می‌دهد و اگر تحریم صنعت نفت ایران، که هم‌‌اکنون صحبت‌اش هست، به این مجموعه اضافه بشود، آنوقت باید منتظر چه شرایطی باشیم؟
سعید شیرکوند: به دلیل این که در سالهای گذشته درآمد نفت به طور انفجاری و غیرقابل انتظاری افزایش پیدا کرده بود ظرفیت وارداتی کشور ما هم در جهت مصرف به شدت بالا رفته است. و لذا الان که ما یک چنین کاهش قیمتی روبه‌رو می‌شویم، دیگر دولت باید مدیریت بکند و بخشی از تقاضاهای هرز را که مربوط به صنایع می‌شوند یا مربوط به خط تولید و کالاهای واسطه‌ای هست، آن بخش‌ها را از اولویت خارج بکند و کالاها و خدمات مورد نیاز خانوارها مثل فرض کنید برخی از نهادهای کشاورزی، مواد غذایی، گندم، برنج، مرغ، گوشت قرمز و مشابه این را باید وارد کشور بکند تا اثر آن در زندگی روزانه‌ی مردم کمتر ظاهر بشود...
دویچه‌وله: آیا این درست همان پاشنه آشیل اقتصاد ایران نیست و زیرساخت‌های تولید را بیشتر از این تخریب نمی‌کند؟
سعید شیرکوند: بالاخره ببینید، شما در یک شرایطی قرار می‌دهید کشور را که یا باید این درآمد ارزی محدود را صرف نگهداشتن ظرفیت‌های تولیدی جامعه بکند، یا کالاهای اساسی مورد نیاز خانوار را. این اتفاقی بوده که الان رخ داده است. من فکر می‌کنم که دولت در حال حاضر هم باید یکی از این دو رویکرد را انتخاب بکند. درست است که آن هم برای اقتصاد کشور ما بسیار زیانبار خواهد بود، چون وقتی ما نتوانیم بسیاری از کارگاهها، کارخانجات و موسسات تولیدی را به اندازه کافی ارز در اختیارشان بگذاریم که آنها بتوانند بروند مواد اولیه و تجهیزات وارد بکنند، زیرساخت‌های تولیدی ما آسیب می‌بیند. ولی از سوی دیگر با یک واقعیت دیگری هم مواجه‌ایم که ما بخشی از این وارداتی که در سالهای گذشته انجام داده‌ایم با انگیزه‌ی جلوگیری از افزایش تورم و افزایش قیمت‌ها صرف کالاهای اساسی مورد نیاز خانوار کرده‌ایم که بتوانیم قیمت‌ها را در داخل کشور کنترل کنیم. و لذا من فکر می‌کنم دولت که الان بر سر این دوراهی قرار می‌گیرد حتما آن کالاهای ضروری را انتخاب خواهد کرد. البته با علم به این که تولید ملی کشور و به زیرساخت‌های تولید ملی کشور آسیبی وارد خواهد شد.
دویچه‌وله: فکر می‌کنید تقاضا برای کاهش تولید نفت به منظور جلوگیری از پایین آمدن بهای نفت که قرار است در آبانماه از سوی ایران در نشست اوپک مطرح بشود، تا چه اندازه مورد قبول اعضای اوپک واقع بشود؟
سعید شیرکوند: من فکر می‌کنم که اعضای اوپک بالاخره منافع خاص خودشان را دنبال می‌کنند و البته کشور ایران هم اضطراب‌های خاص خودش را دارد دنبال می‌کند. بسیاری از کشورهای عضو اوپک توانسته‌اند این ذخایر ارزی‌شان را نگهدارند. یعنی در قیمت‌های نفت که بالا رفته است، سعی کرده‌اند ذخایر ارزی‌شان را افزایش بدهند. ولی خب ما در کشورمان آنچه را که از افزایش قیمت نفت حاصل شده، در هزینه‌های جاری سالانه‌ی دولت یا بخش عمرانی و یا بخش مصرفی‌اش هزینه کرده‌ایم. و لذا دولت کار سختی خواهد داشت برای این که در اجلاس اوپک هم بتواند اضطراب‌های خودش را به نوعی تامین بکند و مشکلش را حل بکند.
دویچه‌وله: ایران در دوره‌ی دولت نهم با کاهش صادرات نفت روبه‌رو بوده و مهم‌ترین علتش گذشته از افزایش مصرف داخلی، فرسودگی صنعت نفت است. حفظ جایگاه صادراتی ایران در اوپک و مواجه با تنگناهایی که اشاره کردید، بدون سرمایه‌گذاری در این زمینه چگونه ممکن است؟
سعید شیرکوند: ببینید ما در برنامه‌های اداره‌ی کشور توسط دولت نهم دچار مشکلات مختلفی شدیم در بخش‌های گوناگون. خب یکی هم در همین حوزه‌ی مربوط به سرمایه‌گذاری‌های مربوط به صنعت نفت است. ما بایستی زیرساخت‌هایمان را در صنعت نفت هم تقویت می‌کردیم و یک بخش زیادی از این تقویت در گرو مشارکت کردن با سرمایه‌گذارهای خارجی و استفاده از آن ظرفیت‌های بیرونی بود. متاسفانه در دولت نهم از این ظرفیت هم استفاده نشده و در حال حاضر با توجه به افزایش مصرف داخل و همچنین عدم نوسازی یا بازسازی برخی از اجزای مربوط به صنعت نفت، یکی دیگر از مشکلاتی‌ست که بالاخره اضافه شده بر مشکلات قبلی‌مان.
دویچه‌وله: یک امید دیگر ایران پس از درآمد نفتی، درآمد از حوزه‌ی گازی‌اش است. دولت نهم تا بحال موفقیتی در جلب همکاری شرکت‌های خارجی برای راه‌اندازی حوزه‌های گازی خودش نداشته و حالا آقای ترکان گفته است که دولت قصد دارد گاز را مستقل و بدون همکاری ناباکو صادر بکند. چنین پروژه‌ای عملی است؟
سعید شیرکوند: بالاخره وقتی شرکت گاز و کلا مجموعه‌ی دولت نتواند با کشورهای دیگر و شرکت‌های خارجی و کلا با اقتصاد جهانی تعامل مثبت و سازنده‌ای را داشته باشد، تلاشی در داخل صورت می‌گیرد که بتواند مستقل از آن ظرفیت‌های بیرونی و با اداره‌ی سازمانها و تشکیلات داخلی توانی را مصرف بکنند. من خیلی معتقد نیستم که صنعت نفت در دوره‌ی فعلی و شرایط کنونی در وضعیتی قرار دارد که می‌شود دور آن دیواری کشید و خود را از بقیه کشورها و بقیه‌ی سازمانها و نهادهای بین‌المللی محروم کرد و امید به پیشرفت هم داشت. قطعا پیشرفت در زمینه‌ی صنعت نفت در گرو همکاری با ظرفیت‌های جهانی‌ست و این یک ضرورت است. من خیلی خوشبین نیستم که ما بتوانیم بدون توجه به آنچه در دنیا می‌گذرد، خودمان از ابتدا تکیه به منابع داخلی‌مان بکنیم و به تمام انتظارات آن پاسخ بدهیم.
مصاحبه‌گر: مریم انصاری